යටත් විජිත හරණ ක්‍රියාවලියේදී බුරුමය හා මලයාව මුහුණදුන් අභියෝගයන්..

බුරුමය, ඉංග්‍රීසීන් විසින් සම්පූර්ණයෙන්ම පාහේ යටත් කර ගන්නා ලද්දේ 1866 ජනවාරි මාසයේදීය. එතැන් සිට 1937 දක්වා බුරුමය බ්‍රිතාන්‍යය ඉන්දියාවේ ම කොටසක් ලෙස පාලනය කරනු ලැබීය. ආරම්භයේ සිටම බුරුමයේ පාලනය සම්බන්ධයෙන් ප්‍රධාන කොමසාරිස්වරයෙකු පත් කරන ලදි. බුරුමය බ්‍රිතාන්‍යයන් යටතේ තබා ගැනීමේ දී ඔවුන් අරමුණු කීපයක් කෙරෙහි අවධානය යොමු කරවන ලදි. එනම් අග්නිදිග ආසියාවේ ප්‍රංශ බල ප්‍රදේශ අතර පිහිටි ඉංග්‍රීසි ආරක්ෂිත ‍දේශසීමා රාජ්‍යයක් ලෙස බුරුමය තබා ගැනීමත් හා අනෙකුත් බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතයන්හි ප්‍රධාන ආහාරයන් වන සහල් සැපයීමත් එම ප්‍රධාන අරමුණු විය. බුරුමයේ සිටි ඉංග්‍රීසීන්ගේ ප්‍රධාන කාර්ය වූවේ බ්‍රිතාන්‍ය විරෝධී ව්‍යාපාරයන් හැකි තරම් දුරට මර්දනය කිරීමයි. බුරුමයේ, ඉංග්‍රීසි විරෝධී ගරිල්ලා ව්‍යාපාර සම්පුර්ණයෙන් ම මර්දනය කර ගැනීමට හැකි වූවේ එය යටත් කර ගැනීමෙන් පස් වසරක් පමණ කාලයක් ගත වීමෙන් පසු ය. ඒ හේතුවෙන් ඉංග්‍රීසීන් ලංකාවේදී මෙන් බුරුම විමුක්ති ව්‍යාපාර දුර්වල කරනු සඳහා බුරුම වැසියන්ගේ වාර්ගික විශේෂී බවට අනුබල ලබා දෙන ලදි. 1897 දී ඉංග්‍රීසීන් විසින් බුරුමය, යුධ ආණ්ඩුකාරවරයෙකුගේ යටතට පත් කරනු ලැබීය. ඔහුගේ සහය සඳහා ව්‍යවස්ථාදායක සභාවක් පත් කරන ලදි. මෙම ක්‍රියාවලිය යටතේ බුරුමයට එයට ම ආවේණික වූ පාලන ක්‍රමයක් බ්‍රිතාන්‍ය ඉන්දියාව තුළ ඇති කර ගැනීමට හැකි විය. කෙසේ වෙතත් තව දුරටත් බ්‍රිතාන්‍ය ඉන්දියාවේ ම කොටසක් ලෙස පාලනය වූ බුරුමයට, 1909දී ඉන්දියාවේ ක්‍රියාත්මක කරන්නට යෙදුණු මෝර්ලි - මින්ටෝ ප්‍රතිසංස්කරණය හඳුන්වා දුන් නමුත් බුරුමයේ දේශපාලන ප්‍රතිසංස්කරණ පසුවට සලකා බැලීමේ අරමුණින් 1917 දී ඉන්දියාවට හඳුන්වා දුන් මොන්ටේගු - චෙම්ස්පර්ඩ් ආණ්ඩුක්‍රමය, බුරුමයට හඳුන්වා නොදෙන ලදි. මේ නිසා ඉතා ප්‍රබල බ්‍රිතාන්‍ය විරෝධි ව්‍යාපාර නැවතත් බුරුමය තුළ ආරම්භ වූ අතර එම ව්‍යාපාර ඉන්දියානු ජාතික ව්‍යාපාරයේ ආභාෂයද ලබමින් පසුව බුරුම ජාතික ව්‍යාපාරයන් සඳහා පදනම දමනු ලැබීය.

ශ්‍රී ලංකාවේ මෙන් ම බුරුමයේ ජාතික ව්‍යාපාරයන් සඳහා ද ඉන්දියානු ජාතික ව්‍යාපාරයේ බලපෑම ප්‍රබලව එල්ල වූ අතර චීනයේ සන් යුත් සෙන්ගේ විදේශික විරෝධී ක්‍රියාමර්ගයන්හි ආදර්ශය ද ලැබීය. නමුත් තවත් කරුණු කීපයක් යටතේ බුරුමයේ දේශානුරාගී ව්‍යාපාරය එයට ම අනන්‍ය වූ ස්වභාවයක් ඉසිලීය. එනම් ඉන්දියානු ව්‍යාපාරිකයන්ගේ හා ඉන්දියානු කම්කරුවන් විශාල පිරිසක් බුරුමයට සංක්‍රමණය වීම හේතුවෙන් ඉන්දියානු විරෝධීවූත්, බ්‍රිතාන්‍ය විරෝධීවූත් වශයෙන් බුරුම ජාතික ව්‍යාපාරය ක්‍රියාත්මක විමයි. ඉංග්‍රීසි පාලනය යටතේ බුරුමය තුල සුබසාධන වැඩ පිළිවෙතක් අනුගමනය කරනු ලැබුවත් බ්‍රිතාන්‍ය විරෝධී ආකල්පයන් වර්ධනය වීම අඩු නොවීය. බුරුම වැසියන් බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය කෙරෙහි පැහැදීමකින් කටයුතු නොකළ අතර පැරණි දේශීය පාලනය සෑම විටම අගය කරනු ලැබීය. 1930 පමණ වන තෙක් ම බුරුමයේ පැවති බ්‍රිතාන්‍ය සිවිල් සේවාව සම්පූර්ණයෙන්ම පාහේ යුරෝපීයන්ගෙන් සමන්විත විය. තවද 1858 සිපොයි කැරැල්ලෙන් පසු ඉන්දියාවේ මෙන් බුරුමයේ ද පොලිසියට හා හමුදාවට ස්වදේශීන් බඳවා ගැනීමේ දී අනුගමනය කරනු ලැබූ‍වේ එක් කොටසකට විරුද්ධව අනෙක් කොටස ප්‍රකෝප කරවීමයි. බුරුමයේ ප්‍රධාන ජනතාව නොසලකා හරිමින් කරෙන්ස් හා කැචින් යන ගෝත්‍රිකයන්ගෙන් ස්වදේශික තනතුරු සඳහා පුද්ගලයන් බඳවා ගන්නා ලදි. මෙම ප්‍රතිපත්ති හේතුවෙන් බුරුමය තුල වාසය කල ගෝත්‍ර අතර වෛරය හා ක්‍රෝධය වර්ධනය විය.

බුරුමයේ වූ වාණිජ ව්‍යාපාරයන්හී හිමිකාරිත්වය, නිළධාරීත්වය හා සේවකයින් බහුතරය යුරෝපීයයන්ගෙන්, ඉන්දියානුවන්ගෙන් හා චීන ජාතිකයන්ගෙන් සමන්විත විය. බුරුමයේ බහුතරයක් වූ ජනතාව වී ගොවිතැන ආශ්‍රිත වගාවන්හී නිරත වූ අතර බුරුමය තුළ වී වගාවට ඉතාමත් ම සුදුසු මෙන් ම සශ්‍රීක ම ප්‍රදේශය වූ ඉරවඩි ගංගා මිටියාවතේ ඉඩම්වලින් අඩකටත් වඩා ප්‍රමාණයක් මුදල් පොලී කරන්නන්ගේ හා ව්‍යාපාරිකයන්ගේ අයිතියට පවරා තිබිණ. බුරුමයේ සහල් වෙළඳාම සම්පූර්ණයෙන්ම යුරෝපීය මෝල් හිමියන් සතු වූ අතර ඔවුන් 1920 දී පමණ බූලීන් නම් ව්‍යාපාරයක් ඇති කොට බුරුම සහල් ගොවීන්ගේ සහල් ඉතා අඩු මිලට මිලදී ගැනීමට කටයුතු කරමින් බුරුම ගොවීන් අධික ලෙස පීඩාවට පත් කරන ලදි. තවද ඉන්දියානු හා චීන කම්කරුවන් බුරුමයට සංක්‍රමණය වීමත් සමඟ බුරුමය තුළ රැකියා වියුක්ත බුරුම වැසියන්ගේ ප්‍රමාණය ඉහිල ගිය අතර බුරුම වැසියන්ගේ අප්‍රසාදය මේ හේතුවෙන් බ්‍රිතාන්‍ය කෙරෙහි එල්ල විය. 

ලංකාවේ හා ඉන්දියාවේ මෙන් බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය යටතේ බුරුමය තුල ඉංග්‍රීසි අධ්‍යාපනය වර්ධනය වූ අතර එමගින් යුරෝපීය ඉතිහාසය මෙන් ම ලිබරල් හා රැඩිකල් මතවාද පිළිබඳ දැනුම බුරුමය තුලට කාන්දු විය. විශේෂයෙන්ම 1930 වන තෙක් ඉන්දියාව තුල ක්‍රියාත්මක වූ අධ්‍යාපන ක්‍රමය, බුරුමය තුල ද ක්‍රියාත්මක විය. ඒ හේතුවෙන් ම බුරුම ජාතික ව්‍යාපාරයට බටහිර ආභාසය ද එල්ල විය. කෙසේ වෙතත් කලාපයේ අනෙකුත් රාජ්‍යයන්හි මෙන් බුරුමය තුල කොමියුනිස්ට්වාදය ප්‍රබලව වර්ධනය නොවීය. මන්ද යත් බුරුමයේ හීනයාන බුද්ධාගම ප්‍රබලව ක්‍රියාත්මක වීමයි. තවද රටේ ජනගහනයෙන් 90% පමණ බෞද්ධයන් වීම හේතුවෙන් එරට ජාතික ඒකාබද්ධතාවට මෙන් ම ජාතික ව්‍යාපාරයට ද බුදු දහමේ බලපෑම ලංකාවට සාපේක්‍ෂව ප්‍රබල විය. බුරුම ජාතික ව්‍යාපාරය කෙරෙහි බලපෑම් එල්ල කරන ලද තවත් අවස්ථාවක් වූවේ පළමු ලෝක යුද්ධය අවස්ථාවේ දී ජපානය විසින් ප්‍රබල යුරෝපීය රාජ්‍යයක් වූ රුසියාව පරාජයට පත් කිරීමයි.

මියන්මාර ජාතික ව්‍යාපාරයේ වර්ධනයට තුඩු දුන් ඉතා වැදගත් සිදුවීමක් වූයේ ඉන්දියාවෙන් බුරුමය වෙන් කරලීමයි. බුරුම ජනයා ආරම්භයේ සිට විශ්වාස කරනු ලැබූයේ තම අවශ්‍යතා ඉන්දියානුවන්ගේ බලපෑම හමුවේ යටපත් වනු ඇති බවයි. 1929 දී සයිමන් කොමිසම බුරුමයට පැමිණි අවස්ථාවේ දී ඔවුන් ඉල්ලා සිටියේ සම්පූර්ණ ස්වයං පාලනයක් මෙන් ම ඉන්දියාවෙන් වෙන් වූ වෙනම රාජ්‍යයක් බවට පත් කරන ලෙසයි. ඒ අනුව 1935 දී බ්‍රිතාන්‍ය පාර්ලිමේන්තුව තුල බුරුම පනත සම්මත කරන ලද අතර එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස 1937 ඉන්දියාවෙන් බුරුමය වෙන් කරන ලදි. මාක්ස්වාදී ආභාෂය ලත් බා මොව් යටතේ ක්‍රියාත්මක වූ සින්යාත් පක්‍ෂය හා පැසිස්ට්වාදී ආභාෂය ලත් යූ සෝ යටතේ ක්‍රියාත්මක වූ මොයින් පක්‍ෂය 1935 ආණ්ඩු පනත ක්‍රියාත්මක කිරීමේ දී බුරුමය තුළ ක්‍රියාත්මක වූ ප්‍රබලතම දේශපාලන පක්‍ෂ දෙක විය. 1938 වන තෙක් සින්යාතා පක්‍ෂයද, 1941 වන තෙක් මෝයින් පක්‍ෂයද බුරුමය තුල පාලන බලය හසුරුවන ලදි. කෙසේ වෙතත් මෙම පක්‍ෂ දෙකේ ම ක්‍රියාකාරීත්වය හමුවේ බුරුමයේ අල්ලස් ගැනීම, අකාර්යක්‍ෂම පාලනය හා අක්‍රමිකතා නොඅඩුව සිදු වූ අතර එය බුරුමයට මහත් ව්‍යසනයක් අත් කර දීමට සමත් විය. යූසෝ විසින් බුරුමයට නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා ලන්ඩන් නුවරට ගොස් බ්‍රිතාන්‍යයන් සමඟ සාකච්ඡා පැවැත් වූ නමුත් එය ප්‍රතිඵල රහිත විය. තවද ඔහු නැවත බුරුමයට පැමිණි පසු සිරගත කරනු ලදුව නිදහස ලබා දෙන ලද්දේ 1946දී ය. 

බුරුමයට නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා මේ යුගයේ ක්‍රියාත්මක වූ ඉතා වැදගත් ම හා ක්‍රියාකාරී ම සංවිධානයක් වූයේ බුරුම ජාතික හමුදාවේ අණ දෙන නිලධාරියා වූ ඖන් සාන් යටතේ ක්‍රියාත්මක වූ දොබාමායියොනා තාකීන් (Dobamaiyona Thakin) හෙවත් අපි බුරුමයෝ නම් පැසිස්ට් විරෝධී සංවිධානයයි. මෙය වාමාංශික ශිෂ්‍ය සංවිධානයක් ලෙස ආරම්භ වී වර්ධනය විය. විශේෂයෙන් ම සින්යාතා හා මෝයින් පක්‍ෂ පාලනය යටතේ බුරුමය තුල ඇති වූ අක්‍රමිකතා හේතුවෙන් අපි බුරුමයෝ නම් සංවිධානය බුරුමය තුල වඩාත් ජනප්‍රිය විය. ඖන් සාන්ගේ නායකත්වය 1936 දී ප්‍රබල වැඩවර්ජනයක් බුරුමය තුල දියත් කරන ලද අතර දෙවන ලෝක යුද්ධය ආරම්භ වීමත් සමඟ පාලන විරෝධී ව්‍යාපාරයක් ද දියත් කරන ලදි. ඒ හේතුවෙන් මෙහි නායකයෝ බොහෝ දෙනෙක් සිරගත කරන ලද අතර තවත් නායකයන් පිරිසක් රටින් පලා ගියහ. මේ හේතුවෙන් දෙවන ලෝක යුද්ධ සමයේ මොවුන් ජපන් ආධාර බලාපොරොත්තු වූ නමුත් එය ව්‍යයසනකාරී තත්ත්වයකට පත් වීමෙන් පසු ජපන් බලයට විරුද්ධව ක්‍රියාත්මක විය. ඔවුන් නැවතත් බ්‍රිතාන්‍යයන්ට හිතවත් ව කටයුතු කරමින් බුරුමයේ, ජපන් බලය පරාජය කිරීමට විශාල මෙහෙවරක් සිදු කල අතර ඒ හේතුවෙන් ම බුරුම ජනතාව ප්‍රසාදයට ලක් වෙමින් යුද්ධය අවසානයේ බුරුමයේ ප්‍රධානතම දේශපාලන පක්‍ෂය බවටද පත් විය.

දෙවන ලෝක මහා සංග්‍රාමයෙන් ජපානය පරාජය වීමත් සමග බුරුමය නැවත වතාවක් බ්‍රිතාන්‍යන්ගේ ග්‍රහණයට නතු විය. ඔවුන් නැවත වතාවක් බුරුමය තුල යටත් විජිත පාලනයක් ඇති කිරීමට උත්සහ කරන ලදි. ජපන් ආක්‍රමණයෙන් පසුව, තිබූ අවි ආයුධ තම භාරයට ගත් බ්‍රිතාන්‍යයන් යුද්ධ පාලනයක් බුරුමය තුල ක්‍රියාත්මක කිරීමට උත්සහ කරන ලද අතර බුරුම වැසියන් එයට විරුද්ධව ප්‍රබල ප්‍රතිවිරෝධිතාවක් එල්ල කරන ලදි. මෙලෙස බ්‍රිතාන්‍ය පාලනයට විරුද්ධව මහජන මතය සකස් වීමට බලපාන ලද ප්‍රබල සිදුවීමක් වූයේ එකල බුරුමයේ බ්‍රිතාන්‍ය ආණ්ඩුකාරයා වූ ඩෝර්මන් විසින් බුරුම නිදහස් ව්‍යාපාරය මර්දනය කිරීමේ ක්‍රියා කලාපයයි. ඒ අනුව 1946 ඔක්තෝබර් මාසයේ දී ඖන් සාන් ගේ මෙහෙය වීම යටතේ පොලිසිය හා රාජ්‍ය සේවකයින් වැඩ වර්ජනයක් ආරම්භ කරමින් සමස්ත පරිපාලනයම අඩාල කරන ලද අතර අවසානයේ ඖන් සාන් ගේ ඉල්ලීම්වලට එකඟ වීමට බ්‍රිතාන්‍යයන්ට සිදු විය. තවද මේ වන විට ක්ලෙමන් ඇට්ලිගේ නායකත්වය යටතේ බ්‍රිතාන්‍ය තුළ කම්කරු පක්‍ෂ රජයක් බලයට පත්ව තිබූ අතර ඔවුන් තම යටත් විජිතවලට බලය යොදා තත්ත්වය ආරක්ෂා කර ගැනීමේ ප්‍රතිපත්තිය වෙනුවට සුහද ශීලීව හා මිත්‍රත්වයෙන් ඉවත් වීම සුදුසු යැයි කල්පනා කරන ලදි. ඒ අනුව 1947 බ්‍රිතාන්‍යයන් හා ‍ඖන් සාන් අතර සම්මුතියක් ඇති කර ගන්නා ලදි. එයට අනුව බුරුමයේ මහ මැතිවරණයක් පවත්වා එමගින් ජනතාව බලය ලබා දෙන පක්‍ෂයට රට බාර කිරීමට බ්‍රිතාන්‍යයන් එකඟ විය. ඒ අනුව 1947 දී පවත්වන්නට යෙදුණු මහ මැතිවරණයෙන් ඖන් සාන්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් ස්වදේශීය ව්‍යාපාරයට විශිෂ්ට ජයක් හිමි විය. නමුත් ඖන් සාන් ඇතුළු ඉහල නායකයන් රැසක් එම වසරේ ම ජූලි මාසයේ දී ඝාතනයට ලක් වූ අතර එය බුරුම ඉතිහාස කැලඹූ සිදුවීමක් විය. ඉන් පසු පක්‍ෂයේ නායකත්වය වඩාත් මධ්‍යස්ථ මතධාරියෙකු වූ ඌනු වෙත පැරණි. ඒ අනුව 1947 ඔක්තෝබර් මාසයේ දී බුරුමය නීත්‍යනුකූල ව නිදහස ප්‍රකාශ කල අතර 1948 ජූලි මස බුරුම සමූහාණ්ඩුව පිහිටුවා ගන්නා ලදි.

මලයාවේ දේශපාලන පසුබිම වෙනස් වීම සඳහා ප්‍රබලව බලපාන ලද සිදුවීමක් ලෙස දෙවන ලෝක සංග්‍රාමය හඳුන්වා දිය හැක. මන්ද යත් බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් මලයානු රාජ්‍යයන් තුල ඇති කරනු ලැබූ පාලන තන්ත්‍රය සම්බන්ධයෙන් එහි ජනතාවට ප්‍රබල ප්‍රතිවිරෝධිතාවක් නොවීමයි. නමුත් ජපානය විසින් මලයාව ආක්‍රමණය කිරීමත් සමඟ ඇති වූ ව්‍යසනකාරී තත්ත්වය යටතේ මලයානු ජාතිකයන් තුල ජාතික හැඟීම් ප්‍රබලව වර්ධනය විය. ජපාන බලය හමුවේ අග්නිදිග ආසියාතික ප්‍රදේශවල විශාල ව්‍යසනයන්ද සිදු විය. තම යටතට පත් වූ මලයානු ප්‍රදේශවල ජපාන හමුදා විසින් ස්ත්‍රී දූෂණ විශාල වශයෙන් කරගෙන ගිය බව වික්ටර් පර්සල්ස් පවසයි. මලයාවේ හා සිංගප්පූරුවේ පැවති සෞඛ්‍යාරක්ෂණ කටයුතු ජපානය විසින් නෙසලකා හැරීම හේතුවෙන් මැලේරියාව හා වෙනත් රෝග ඉතා ශීඝ්‍ර ලෙස ව්‍යාප්ත වී මරණයට පත් වන ජනතාවගේ ප්‍රමාණය ඉහල යන්නට ද විය. කෙසේ වෙතත් 1945 අගෝස්තු 06වන දින හිරෝෂිමාවටත් අගෝස්තු 9වන දින නාගසාකියටත් ඇමරිකාව විසින් පරමාණු බෝම්බ හෙළන ලද අතර සිදු වූ ව්‍යසනය හේතුවෙන් අගෝස්තු මස 15වන දින හිරෝහිතෝ අධිරාජ්‍යයා ජපානය කොන්දේසි විරහිතව යටත් වන බව නිවේදනය කලේ ය. ඒත් සමඟ ජපානය සතු වූ  අග්නි දිග ආසියාවේ යටත්විජිත අතහැර දැමීමට ජපානයට සිදු වූ අතර නැවත එම ප්‍රදේශ බටහිර බලවතුන්ගේ යටතට පත් විය.

ඒ අනුව 1945 දී බ්‍රිතාන්‍යයන් ආපසු මලයාවට පැමිණි පසු ඔවුන් ව ඉතා ප්‍රීතියෙන් පිළිගන්නා ලදි. බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් මලයාවේ ඇති කරන ලද සමෘද්ධිය ජපාන බලය හමුවේ විනාශ වී තිබිණ. මලයාවේ ජපාන බලය තුරන් වීමත් හා නැවත බ්‍රිතාන්‍ය බලය පිහිටුවීමත් අතර තුල කාලයේ ඇති වූ රික්තකයෙන් ප්‍රයෝජන ගත් සුල්තාන්වරු නාමික ව මෙන් ම සමහර රාජ්‍යවල නියම පාලකයන් ලෙස ද කටයුතු කරන ලදි. සුල්තාන්වරුන් විසින් පාලනය කරනු ලැබූ හා බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් ආරක්‍ෂාව ලබා දෙන ක්‍රමවේදයකට මලයානු ජනතාව පුරුදු ව සිටියහ. නමුත් එම කාර්යය සම්බන්ධයෙන් 1942 දී බ්‍රිතාන්‍යයන් අසමත් වීම හේතු කෙට ගෙන යම් අප්‍රසාදයක් මලයානුවන් තුල හට ගෙන තිබිණ. මලයානු ජාතිකයන් මහ ජාතිය වුවද ඔවුන් මලයානු සංයුක්ත රාජ්‍ය තුල දී තවත් එක් ජන කොට්ඨාශයක් පමණක් වීමද මැලේවරුන් අතර අසහනය වර්ධනය වීමට තවත් හේතු විය. විශේෂයෙන්ම චීන හා ඉන්දීය ද්‍රවිඩ ජනතාවගෙන් සමන්විත වූ ව්‍යාපාරිකයන්ගේ හා කම්කරුවන්ගේ ක්‍රියාකලාපයන් හේතුවෙන් මැලේවරු අධික ලෙස ප්‍රකෝප විය. යුද්ධය අවසන් වීමෙන් පසු බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් පැරණි පරිපාලන ක්‍රමය ඇති කිරීමට අදහස් නොකරන ලද අතර පුළුල් ලෙස මලයානුවන්ට රාජ්‍ය පාලනය සඳහා සම්බන්ධ විය හැකි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පාර්ලිමේන්තුවක් ඇති කිරීමට අදහස් කරන ලදි. ඒ අනුව බ්‍රිතාන්‍යයන් යටතේ ක්‍රියාත්මක වූ මලයානු සංගමය තම නියෝජිතයන් පිටත් කර හරිමින් සුල්තාන්වරයන්ගෙන් ඉල්ලා සිටියේ සිය බලතල ස්වකැමැත්තෙන් ම අත්හරින ලෙසයි. තවද බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් රටේ සියලු ම පදිංචි කරුවන්ට පුරවැසි කම ලබා දීමට කටයුතු කිරීම මැලේ ජනතාවගේ කෝපයට හේතු විය. මන්ද යත් එසේ පුරවැසි කම ලබා ගන්නා චීන හා ඉන්දියානු ජාතිකයන්ගේ ඡන්ද බලය හේතුවෙන් තම රටේ පාලන බලය තමන්ට අහිමි වේ යැයි යන භීතිකාවක් මැලේවරුන් අතර හට ගැනීමයි. තවද සංයුක්ත මලයානු සංගමයට අයත් නොවූ ජොහොර් රාජ්‍යයද තම ප්‍රධාන ඇමතිවරයාගේ නායකත්වය යටතේ පිහිටුවගන්නා ලද එක්සත් මැලේ ජාතික සංවිධානය නම් පක්‍ෂයේ මෙහෙය වීම යටතේ ඉහත බ්‍රිතාන්‍යන්ගේ යෝජනාවලට තද බල ලෙස විරෝධය එල්ල කරන ලදි. තම බලය අහිමි වූ සුල්තාන්වරුන්ගේ සහය ලද එම පක්ෂය ප්‍රකාශ කර සිටියේ චීන හා ඉන්දියානුවන්ට ඡන්ද බලය ලබා දීම අසාධාරණ බවයි. අතිශයින් ම ප්‍රචණ්ඩකාරී වූ මෙම ව්‍යාපාරය චීන විරෝධී ස්වභාවයක් ඉසිලූ අතර මලයාව මලයානුවන්ට යන උද්යෝග පාඨය හමුවේ චීන ජනතාවට එරෙහිව ප්‍රචණ්ඩත්වය මුදා හරින ලදි. මෙය මර්දනය කිරීම සඳහා බ්‍රිතාන්‍යයන්ට මහත් පරිශ්‍රමයක් දැරීමට ද සිදු විය. සියලු ම මැලේවරුන්ගෙන් එල්ල වූ විරෝධය හමුවේ බ්‍රිතාන්‍යයන් තම යෝජනා අස්කොට තමන්ගේ සුපුරුදු යටත් විජිත ක්‍රියාවලිය මලයාව තුල ඇති කරන ලදි. 

චීන කොමියුනිස්ට්වරුන්ගේ මෙහෙය වීම යටතේ 1948 ජුනි මාසයේ දී ඇති වූ කොමියුනිස්ට් කැරැල්ල මලයානු රාජ්‍යයන් තුල මහත් විනාශයක් ඇති කිරීමට සමත් විය. මලයාවේ බලයෙන් පැහැර ගෙන එහි ඇති රබර් හා ටින් පිළිබඳ වූ සැලකිය යුතු ධන සම්පත් පාලනය කිරීමට කාලය පැමිණ ඇතැයි ඔවුහු විශ්වාස කරන ලදි. මලයාව තුල කොමියුනිස්ට්වරුන්ගේ සංඛ්‍යාව 10000 නොවැඩි වුවද එය මර්දනය කිරීම බ්‍රිතාන්‍යයන්ට පහසු නොවීය. හදිසි තත්ත්වයක් ප්‍රකාශය කිරීමෙන් පසුව ප්‍රකෝපකාරී ක්‍රියා සමනය කිරීමට හැකි වුවද, මැලේවරුන් හා චීන ජනතාව අතර සංහිඳියාවක් ඇති කිරීමේ අභියෝගයට මුහුණ දීමට බ්‍රිතාන්‍යයන්ට සිදු විය. විශේෂයෙන්ම මලයානු රාජ්‍යයන් අතරින් වැඩි ම ආදායමක් ලබා දුන් සිංගප්පූරුව මලයානු සංයුක්තයට ඇතුළත් කර නොගැනීමට මලයානු නායකයන් අකමැත්තෙන් වුවද කටයුතු කරන ලදි. මන්ද යත් සිංගප්පූරුවේ අති බහුතරය චීන ජාතිකයන්ගෙන් සමන්විත වීමයි.

කෙසේ වෙතත් මලයානු සංයුක්තයේ බොහෝමයක් නායකයන් විශ්වාස කරනු ලැබූ‍වේ තම දේශයේ සිටින මැලේ නොවන අනෙකුත් ජාතීන්ගේ සහයෝගය නොමැතිව සැබෑ නිදහසක් දිනාගත නොහැකි බවයි. එක්සත් මැලේ ජාතික සංවිධානය දිගින් දිගටම චීන ජාතිකයන්ට සම අයිතිවාසිකම් ලබා දීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමේ ප්‍රතිඵලය වූයේ එම පක්‍ෂය දෙකඩ වීමයි. එහි නව නායකයා වූ තුන්කු අබ්දුල් රහමන් චීන දේශපාලන හා සංස්කෘතික සංවිධානයක් වූ මලයානු චීන සංගමය සමග සහයෝගයෙන් කටයුතු කිරීමට උත්සහ දරන ලදි. එම සහයෝගයේ ප්‍රතිඵලය වූවේ සියලු ම චීන හා ඉන්දීය ප්‍රජාවන්ට මලයානු සංයුක්තය තුල පුරවැසිකම හා ඡන්ද බලය දිනා ගැනීමට හැකි වීමයි. එලෙස මලයානු ජනතාව අතර ඇති කරගත් සංහිඳියාවෙන් පසු ආණ්ඩුක්‍රම ප්‍රතිසංස්කරණ සහ සංයුක්ත රාජ්‍ය පාර්ලිමේන්තුවේ වැඩි දෙනා ඡන්දයෙන් තෝරා ගැනීමට ද ඉන් පසු අවුරුදු තුනක් ඇතුළත නිදහස සඳහා බ්‍රිතාන්‍යයන්ට බල කිරීමට ද නායකයෝ තීරණය කරන ලදි. නිදහස ලබා දීමට බ්‍රිතාන්‍යයන් කැමති නොවූ නමුත් වැඩි දෙනා ඡන්දයෙන් තෝරා ගැනීමටත්, පුරවැසිකම සඳහා ලිහිල් නීති යටතේ සියලු පුරවැසියන්ට සර්වජන ඡන්ද බලය ලබා දීමටත් බ්‍රිතාන්‍යයන් එකඟ විය.

කෙසේ වෙතත් පවත්වන ලද මැතිවරණයෙන් අබ්දුල් රහමන්ගේ නායකත්වයෙන් සැදුම් ලත් මැලේ, චීන හා ඉන්දියානු ජාතීන්ගෙන් සැදුම්ලත් පක්ෂයන්ගේ එකමුතුවට (සියලු ජාතිවාදී පක්‍ෂ අබ්දුල් රහමන් යටතේ සංධාන ගත විය.) මැතිවරණය සඳහා වූ ආසන 52න් ආසන 51ක් දිනා ගැනීමට සමත් විය. ඒ අනුව අබ්දුල් රහමන් සංයුක්ත රාජ්‍යයේ ප්‍රථම අගමැති ලෙස දිවුරුම් දෙන ලදි. අබ්දුල් රහමන්ගේ නායකත්වය යටතේ පිහිටුවනු ලැබූ සංයුක්ත රාජ්‍ය පෙරටත් වඩා ශක්තිමත් ව හා ප්‍රබලව බ්‍රිතාන්‍යන්ගෙන් නිදහස අපේක්ෂා කරන්නට විය. තවද ඉදිරියේ දී මතු විය හැකි වූ ප්‍රබලතම ගැටලුන් වූ පුරවැසිකම සඳහා සුදුසුකම් ද ඇතුළු වැදගත් ප්‍රශ්නවලට විසඳුම් සෙවීමට ජාතීන් තුනේ නියෝජිතයන් හැටියට එකමුතු පක්ෂය කටයුතු කරන්නට වූ අතර එම විසඳුම් හා යෝජනා ඔවුන් විසින්ම බ්‍රිතාන්‍යයන්ට ඉදිරිපත් කරන ලදි. එකමුතුව විසින් එලෙස ඉදිරිපත් කරන්නට යෙදුණු හදිසි අරමුණු ඉටු කරගත් පසු තව දුරටත් එකමුතුව කටයුතු කරනු ඇති දැයි සලකා බැලීමට බ්‍රිතාන්‍යයන්ට සිදු විය. තවද නිදහස් සංයුක්ත රාජ්‍යයට මලයානු වනාන්තරවල තවමත් අරගල කරන කොමියුනිස්ට්වරුන්ට විරුද්ධව තනිවම සටන් කිරීමට සිදුවනු ඇති බවට බියක් බ්‍රිතාන්‍යයන් තුල පැවතිණ. කෙසේ වෙතත් බ්‍රිතාන්‍යන්ගේ මතයට අනුව අබ්දුල් රහමන් නිදහස් මලයානු සංයුක්ත රාජ්‍යයේ නායකත්වයට සුදුසු විය. ඔහුගේ ඉල්ලීම ප්‍රතික්ෂේප කරනු ලැබුවොත් අනෙකුත් ජාතීන්ගෙන් ඔහුට හිමි වූ සහයෝගය වෙනුවට වඩා අන්තවාදී තත්ත්වයක් මලයාව තුල ඇති විය හැකි බව බ්‍රිතාන්‍යයන්ට අවබෝධ විය. ඒ අනුව මාරුවන පදනමක් මත රාජ්‍ය නායකයා හැටියට සුල්තාන්වරුන්ගෙන් එක් කෙනෙකු තබා ගැනීමේ වැඩ පිළිවෙළ ද ඇතුළු එකමුතුවේ සියලු යෝජනාවලට එකඟ වීමට බ්‍රිතාන්‍යයන් කටයුතු කරන ලදි. බ්‍රිතාන්‍යය රැජින එහි රාජ්‍ය නායිකාව නොවන නමුත් මලයානු සංයුක්තය පොදු රාජ්‍ය මණ්ඩලයේ සාමාජිකත්වය ලබා ගැනීමට කැමති විය.

ඒ අනුව 1950 දශකයේ නිදහස දිනා ගත් දෙවැනි බ්‍රිතාන්‍යය යටත් විජිතය ලෙස 1957 අගෝස්තු 31 වන දින නිදහස දිනා ගැනීමට මලයානු සංයුක්තය සමත් විය. නිදහස දිනා ගැනීමෙන් පසු තව දුරටත් මලයානු ජාතීන් එක්සත් ව සිටිනු ඇත් දැයි සැකයක් බ්‍රිතාන්‍යයන් තුල පැවති නමුත් එම මතය අසත්‍ය කරමින් ඊළඟ මැතිවරණයෙන් ද විශිෂ්ට ජයග්‍රහණයක් ලබා ගැනීමට තුන්කූගේ නායකත්වය යටතේ වූ මලයානු එකමුතුව සමත් විය.

බුරුම හා මලයානු අනාගතය තීරණය කිරීමේ තීරණාත්මක ම සාධකය වූවේ බ්‍රිතාන්‍යයන් බව ඉහත ‍තොරතුරු අධ්‍යනයේ දී පෙනී යයි. ඔවුන්ගේ පාලන සමයේ වාර්ගිකත්වය වර්ධනය කරමින් එක් එක් ජනවර්ග අතර ක්‍රෝධයන් වර්ධනය කරමින් බුරුමයේ දී ද, විවිධත්වය තුළින් ඒකීයත්වය කරා යාමට අවශ්‍ය අඩිතාලම මලයානු ප්‍රදේශවල ද ඇති කරන ලදි. විශේෂයෙන් ම බ්‍රිතාන්‍ය යුගයේ දී මලයාව වාණිජ වශයෙන් ක්‍රමයෙන් වර්ධනය විය. වර්තමානයේ දී මැලේසියාව ලෙස මැලේ රාජ්‍යය අග්නිදිග ආසියාවේ ප්‍රබලතම රාජ්‍යයක් ලෙස වැජඹෙමින් පවතී. මෙම සියලු ම මැලේ ප්‍රදේශ මුලදී බ්‍රිතාන්‍ය යටත් ප්‍රදේශ වූ නමුත් එහි සමෘද්ධියට හේතු වූ කරුණ ද එය ම විය. මන්ද යත් ඉතා නොදියුණු ධීවර ගම්මාන මෙන් තිබූ එම ප්‍රදේශ සංවර්ධනයට හේතු වූ කරුණ වූවේ බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් එම රාජ්‍යයන් නවීන ලෝකයට ගැළපෙන ආකාරයට ප්‍රතිසංවිධානය කිරීම බව පෙනී යයි. තවද එකිනෙකට ප්‍රතිවිරුද්ධ ජාතීන් තුනකගෙන් සමන්විත වුවද එම ජාතීන්ගේ නායකයන් නිවැරදි තීන්දු තීරණ ගනිමින් එක්සත් ව කටයුතු කිරීම හේතුවෙන් යටත් විජිත හරණ ක්‍රියාවලියේ දී මලයානු සංයුක්ත රාජ්‍ය සාර්ථක වූ බව හඳුනාගත හැක. නමුත් යටත් විජිත හරණ ක්‍රියාවලියේ දී බුරුමය තුල සිදු වූ දේශපාලන අරගල හා නායකයන්ගේ අසමගියත්, පසුව ඇති හමුදා පාලනයනුත් හේතුවෙන් එය කලාපය තුළ අසාර්ථක රාජ්‍යයක තත්ත්වයකට ඇද වැටෙන්නට විය. වර්තමානයේ දී ද එහි වාර්ගික හා ආගමික ගැටුම් උත්සන්න ව පවතින අතර රටේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය නැවත ස්ථාපිත කිරීම සම්බන්ධයෙන් විවිධ අභියෝගයන්ට මුහුණ දෙමින් පවතී.

“ශ්‍රී ලංකාවේ මූලික අයිතිවාසිකම් සුරක්‍ෂිත කිරීමේ, යාන්ත්‍රණයේ ඵලදායීතාව.”

1. හැදින්වීම

2. අයිතිවාසිකම් හැදින්වීම.

3. මානව අයිතිවාසිකම් හා මූලික අයිතිවාසිකම්

4. මානව අයිතිවාසිකම් සන්දර්භය තුල ශ්‍රී ලංකාවේ මූලික අයිතිවාසිකම්

4.1. 1972 පළමු ජනරජ ව්‍යවස්ථාව හා මූලික අයිතිවාසිකම්

4.2. 1978 දෙවන ජනරජ ව්‍යවස්ථාවේ මූලික අයිතිවාසිකම්

5. සමාලෝචනය

ආශ්‍රිත ග්‍රන්ථ නාමාවලිය

1. හැදින්වීම

නූතන ලෝකය තුළ අයිතිවාසිකම් යනු ඉතා වැදගත් සංකල්පයකි. හුදෙක් එය සංකල්පීය වශයෙන් පමණක් ම නොව, මානව පැවැත්ම ක්‍රියාකාරී වීමට අත්‍යවශ්‍ය ම කොන්දේසීන් වන බැවිනි. ලෝකයේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සෑම රාජ්‍යයක් තුල ම එම කොන්දේසිවල වැදගත්කම තේරුම් ගනිමින් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට පවා අයිතිවාසිකම් පරිච්ඡේදයක් ඇතුළත් කොට තිබේ.

අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සංකල්පය, ප්‍රධාන වශයෙන් මානව අයිතිවාසිකම් හා මූලික අයිතිවාසිකම් යනුවෙන් හඳුන්වයි. එමෙන්ම අයිතිවාසිකම් දේශපාලන ආර්ථික සමාජ හා සංස්කෘතික වශයෙන් ද වර්ගීකරණයක් කරනු ලබයි. මෙහි දී අයිතිවාසිකම් යනු කුමක් ද? මූලික අයිතිවාසිකම් හා මානව අයිතිවාසිකම් යනු කුමක් ද? යන්න පිළිබඳව සරල ව අදහස් දැක්වීමක් සිදු කෙරේ. මෙම නිබන්ධනය මගින් සිදු කිරීමට අපේක්ෂා කරනු ලබන මුඛ්‍ය පරමාර්ථය වන්නේ මානව අයිතිවාසිකම් සන්දර්භය තුල ශ්‍රී ලංකාවේ මූලික අයිතිවාසිකම් හා එහි ස්වභාවය පිළිබඳ විශ්ලේෂණාත්මකව හැදෑරීමකි. 

 

2. අයිතිවාසිකම් හැදින්වීම.

නිදහස් රාජ්‍යයක් වශයෙන් ජන සමාජය සංවිධානය වූ පසු ආක්‍රමණයන්ගෙන් ආරක්ෂා වීමටත් රාජ්‍යයන් තුල සාමය සහ නීති ගරුකත්වය ආරක්ෂා කිරීමටත් අවශ්‍ය විය. පෞද්ගලිකව ගත් විට පුද්ගලයාත් පොදුවේ ගත් විට සමස්ත සමාජයෙත් යහපත ආරක්ෂා කිරීම අවශ්‍ය විය. අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සංකල්පය ආරම්භ වනුයේ මෙවැනි පසුබිමක් තුළ ය. අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ විවිධ චින්තකයින්, දාර්ශනිකයින් විවිධ අර්ථකථනයන් ඉදිරිපත් කොට තිබේ. පහතින් දක්වා ඇත්තේ එවැනි නිර්වචන කිහිපයකි.

“අයිතිවාසිකම් යනු මිනිසාට තම සමාජ ජීවිතය යහපත් අයුරින් පවත්වාගෙන යාමට අවශ්‍ය කොන්දේසිය”

- හැරල්ඩ් ජේ ලැස්කි-

“සමාජ ජීවිතයක් ගත කිරීමේ දී ඉටු කළයුතු සමාජ කාර්යයන් සපුරාලීම සඳහා   පුරවැසියන් තුළින් ඉදිරිපත් වන සාධාරණ ඉල්ලීම් අයිතිවාසිකම් වේ”

-ජේ සී වයිල්ඩ්-

“යහපත් සමාජ ජීවිතයක් ගත කිරීමට අවශ්‍ය වන අනුන් අපෙනුත්, අප අනුන්ගෙනුත් අපේක්ෂා කරන සමාජ ඉඩ ප්‍රස්ථාවන් අයිතිවාසිකම් ලෙස හැදින්විය හැක”

-හොබ්හවුස්-

ඒ අනුව අයිතිවාසිකම් සම්බන්ධයෙන් දැකිය හැකි විශේෂ ලක්ෂණය වන්නේ අයිතිවාසිකම් වූ කලී හුදෙක් පුද්ගල මමත්වය වර්ධනය කර ගැනීම සඳහා පමණක් පවත්නා දෙයක් නොවන බවයි. අයිතිවාසිකම් කෙනෙකු භුක්ති විදිය යුත්තේ තමන්ගේ මෙන් ම සමස්ත සමාජයේ ද යහපත හා අභිවෘද්ධිය ඇති වන අයුරිනි.

අයිතිවාසිකම් යන සංකල්පය බටහිර ශිෂ්ටාචාරය තුල මුල් බැස ගෙන තිබූ අයුරු දැකිය හැකිය. ඒ අනූව 1215 “මැග්නාකාටාර් මහාධිකරණ පත්‍රය” මානව අයිතීන් පිළිබඳ පළමු වැදගත් ප්‍රකාශනය විය. “මානව අයිතිවාසිකම් නීතියෙහි පිබිදීම උදෙසා 17වන 18වන සියවසයන් හී තෝමස් හොබ්ස්, ජෝන් ලොක්, ජින් ජැක් වින් රූසෝ වැනි සමාජ සම්මුතිවාදී දාර්ශනිකයන්ගේ මත පදනම් විය” (පෙරේරා,2001:237). 

“නමුත් මානව අයිතීන් පිළිබඳ ප්‍රචලිත ම ප්‍රකාශනය වූයේ වර්ජීනියා ප්‍රකාශනයයි”(නානායක්කාර,2014:71). එය පුද්ගලයන්ගේ ආවේණික අයිතීන් ප්‍රකාශ කිරීමට 1776දී (1776 ඇමරිකානු නිදහස් සටන) කෙටුම්පත් කරන ලද ලියවිල්ලකි. 1688දී බ්‍රිතාන්‍ය අයිතිවාසිකම් පණත, 1789ද ප්‍රංශ විප්ලවයේ මිනිසා හා පුරවැසියන්ගේ අයිතීන් පිළිබඳ ප්‍රකාශනය ආදීන් වර්තමාන අයිතිවාසිකම් වල පදනම බවට පත් විය.

නූතන මානව අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සංකල්පය 1948 මානව අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ විශ්ව ප්‍රකාශනය මගින් ප්‍රකාශයට පත් කිරීම වැදගත් ම සන්ධිස්ථානය විය. ආර්ථික, සමාජීය හා සංස්කෘතික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ අන්තර්ජාතික සම්මුතිය(ICESCR), සිවිල් හා දේශපාලන අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ අන්තර්ජාතික සම්මුතිය(ICCPR) සහ පසුව කී සම්මුති දෙකට අදාළ වෛකල්පිත සම්මුතීන් දෙකක් අන්තර්ගත කරමින් සකස් කරන ලද එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් පණත එළිදැක්වීමත් සමග බලවත් ලෙස ස්ථාවර විය.

3. මානව අයිතිවාසිකම් හා මූලික අයිතිවාසිකම්

අයිතිවාසිකම් මානව අයිතිවාසිකම් හා මූලික අයිතිවාසිකම් යනුවෙන් ප්‍රභේද දෙකකි. මානව අයිතිවාසිකම් යනු මානවයකු වීම නිසාම මිනිසාට නිසඟයෙන් ම හිමිවන්නාවු අයිතිවාසිකම් ය. වෙනත් ආකාරයකට දක්වන්නේ නම් යම් කිසි පුද්ගලයෙකු මෙලොව එළිය දුටු පසු ඔහුට ආත්මාභීමානයෙන් යුතුව ජීවත් වීම සඳහා අවශ්‍ය සියලු ම සමාජ කොන්දේසි මානව අයිතිවාසිකම් වේ. මේ සම්බන්ධයෙන් දිය හැකි හොඳම නිදසුන වන්නේ 1948 දෙසැම්බර් මස 10වන දින එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය විසින් සම්මත කරන ලද මානව හිමිකම් ප්‍රඥප්තියයි. මේ යටතේ වගන්ති තිහක් හා උප වගන්ති රාශියක් දැකිය හැකිය. ජීවත් වීමේ අයිතියේ සිට විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ කිරීමේ අයිතිය දක්වා ඉතා පුළුල් පරාසයක විහිදුණ විශාල අයිතිවාසිකම් ප්‍රමාණයක් මේ යටතේ හිමි වේ.(බලන්න: එක්සත් ජාතීන්ගේ විශ්ව ප්‍රකාශනය 1948).

ඉහත සඳහන් නිර්වචනය මගින් පැහැදිලි වන්නේ මානව අයිතිවාසිකම් යනු විශ්වීය සදාචාරය මත ගොඩ නගා ඇති අයිතිවාසිකම් පද්ධතියක් වන අතර සෑම මනුෂ්‍යයකුට ම ස්ත්‍රී පුරුෂ භේදයකින් තොරව හිමි වන බවයි. එමෙන්ම සෑම දෙනාට ම සමානත්වයෙන් හිමි විය යුතු අතර එය කිසිවිටකත් කඩකල නොහැකි අතර එසේ කඩකලහොත් එතැන බරපතළ අසාධාරණයක් වන බැවිනි. 

මූලික අයිතිවාසිකම් යනු ඉහතින් පැහැදිලි කරගත් මානව අයිතිවාසිකම් අතුරින් ඒ ඒ රාජ්‍යයන් තම ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට ඇතුළත් කොට තම පුරවැසියන්ට ආරක්ෂා කර දීමට සහතික වී ඇති අයිතිවාසිකම් ය. මෙම අයිතිවාසිකම් ව්‍යවස්ථාමය අයිතිවාසිකම්, නීතිමය අයිතිවාසිකම් යනුවෙන් ද හඳුන්වයි. මූලික අයිතිවාසිකම් මානව අයිතිවාසිකම්වල මෙන් පුළුල් සන්දර්භයක් දැකිය නොහැකිය. මානව අයිතිවාසිකම් විශ්වීය ව්‍යාප්තියක් වන අතර මූලික අයිතිවාසිකම් රාජ්‍යයෙන් රාජ්‍යයට වෙනස් වෙයි. උදාහරණයක් ලෙස ඇමරිකානූ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් සියලු ම පුරවැසියන්ට තම ආරක්ෂාව සඳහා ගිනි අවියක් ලඟ තබා  ගැනීමේ අයිතිවාසිකම හිමි කර දුන්නද, වෙනත් කසිදු රාජ්‍යයක ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් පුරවැසියාට මෙම අයිතිවාසිකම හිමිකර දී නොමැත. 

 

4. මානව අයිතිවාසිකම් සන්දර්භය තුල ශ්‍රී ලංකාවේ මූලික අයිතිවාසිකම්

මානව අයිතිවාසිකම් අතරින් යම් යම් අයිතිවාසිකම් එක් එක් රාජ්‍යයන් විසින් තම රටේ සාමාජික, ආර්ථික, දේශපාලනික, සංස්කෘතික හා වෙනයම් ආවේණික තත්‍වයන්ට උචිත වන ආකාරයට පමණක් ලබාගෙන හෝ එසේත් නැතිනම් අත්‍යවශ්‍යයෙන්ම රැකිය යුතුයයි තමන් පිළිගන්නා අයිතිවාසිකම් ඒ ඒ රටවල ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට ඇතුලත් කර නෛතික ව බලාත්මක කිරීම දැකිය හැකිය. ඒ අනුව මානව අයිතිවාසිකම් සන්දර්භය තුළ ශ්‍රී ලංකාවේ මූලික අයිතිවාසිකම් හා එහි ස්වාභාවය පිළිබඳ පැහැදිලි කිරීමක් මෙතැනි සිට සිදු කෙරේ.

නූතන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රාජ්‍යයන් හී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා තුල මූලික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ප්‍රකාශනයක් දැකිය හැකිය. ඇමරිකානූ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ පළමු සංශෝධන දහය තුලත්, ප්‍රංශය ආණ්ඩුක්‍රමයේ පූර්විකාව ලෙස මූලික අයිතිවාසිකම් ප්‍රකාශනයක් හඳුන්වා දීමත්, ජපාන ව්‍යවස්ථාවේ 3වන පරිච්ඡේදයේ මූලික අයිතිවාසිකම් පරිච්ඡේදයක් ඇතුලත් කොට තිබීමත් එවැනි උදාහරණ කිහිපයකි.(බලන්න: ලෝක ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව 1997). 

එමෙන්ම ශ්‍රී ලංකාවේ 1972 පළමු ජනරජ ව්‍යවස්ථාවේ 6වන පරිච්ඡේදයේ 18වන වගන්තියේ උප වගන්තිවල මූලික අයිතිවාසිකම් දක්වා තිබෙන අතර 1978 දෙවන ජනරජ ව්‍යවස්ථාවේ 3වන පරිච්ඡේදයේ ද මූලික අයිතිවාසිකම් අන්තර්ගත කොට තිබේ.(බලන්න: ශ්‍රී ලංකාවේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා 1972,1978). මූලික අයිතිවාසිකම් ආරක්ෂා කිරීම රජයේ වැදගත් කාර්යයක් වශයෙන් පිළිගැනීමත් සමඟ මෙයාකාරයට ලෝකයේ විවිධ රාජ්‍යයන් තම ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට මූලික අයිතිවාසිකම් පරිච්ඡේදයක් අන්තර්ගත කරන ලදි.

4.1. 1972 පළමු ජනරජ ව්‍යවස්ථාව හා මූලික අයිතිවාසිකම්

ශ්‍රී ලංකාව තුල මූලික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ මාතෘකාව පෙරට එන්නේ නිදහසින් පසු කාලයේදීය. “නමුත් නිදහසින් පසුව ලංකාවේ ක්‍රියාත්මක වූ සොල්බරි ව්‍යවස්ථාව තුළ මූලික අයිතිවාසිකම් සඳහා ලැබුණු ව්‍යවස්ථාමය විධිවිධාන සාකච්ඡා කිරීමේ දී සොල්බරි ව්‍යවස්ථාව තුළ කිසිදු විධිවිධානයක් මේ සම්බන්ධව ඇතුලත් නොවීය”(ආරියසිංහ,2002:159). ඒ වෙනුවට සුළු ජාතීන්ගේ අයිතිවාසිකම් ආරක්ෂා කිරීමට විධිවිධාන සලසා දී තිබිණ. සොල්බරි ව්‍යවස්ථාවෙ 29 (2) වගන්තිය මගින් එම විධිවිධානය සලසා තිබිණ.(බලන්න: සොල්බරි ආණ්ඩුක්‍රමය 1946). 

එමෙන්ම සොල්බරි ව්‍යවස්ථාව මඟින් සුළු ජාතීන්ගේ අයිතිවාසිකම් ආරක්ෂා කිරීමට විධිවිධාන ද අන්තර්ගත කොට තිබිණ. ඒ අනුව අයිතිවාසිකම් ආරක්ෂා කිරීම සඳහා මෙන් ම ආණ්ඩුවේ බලය අයුතු ලෙස යොදා ගැනීම වළක්වා ගැනීම සඳහා ව්‍යවස්ථාව අර්ථකථනය කිරීමට මෙන් ම විධිවිධාන ආරක්ෂා කිරීමේ බලය සහිත ස්වාධීන අධිකරණයක් ස්ථාපිත කොට තිබිණ. මෙයට අමතරව විධිවිධාන රාශියක් අන්තර් ගත කොට තිබුණ අතර(බලන්න : සොල්බරි ආණ්ඩුක්‍රමය) පැවති දේශපාලන ක්‍රමවේදය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී බැවින් මානව අයිතීන් වඩාත් හොඳින් ආරක්ෂා වූ බව බොහෝ අයගේ පිළිගැනීමයි.

ශ්‍රී ලංකාව තුළ “මූලික අයිතිවාසිකම්වලට නිල පිළි ගැනීම ලබා දුන්නේ ප්‍රථම ජනරජ ව්‍යවස්ථාව මඟිනි”(විතානවසම්,2007:369). ඒ අනුව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ 18 (1) වගන්තිය තුළ මූලික අයිතිවාසිකම් අන්තර්ගත කොට තිබේ. නමුත් මෙම අයිතිවාසිකම් ප්‍රකාශනය වඩාත් පරිපූර්ණ එකක් ලෙස සැලකිය නොහැකිය. එසේ වුවද ඊට ප්‍රථම පැවති සොල්බරි ව්‍යවස්ථාවට වඩා වැදගත් පියවරක් තැබූ බව කිවයුතුය. එයට හේතු වූයේ සොල්බරි ව්‍යවස්ථාව තුල මූලික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ කිසිදු විධිවිධානයක් සලසා දී නොතිබීමයි. 

ව්‍යවස්ථාවේ 6වන පරිච්ඡේදයේ 18 (1) වගන්තිය මගින් පුරවැසියන්ට හිමි වන මූලික අයිතිවාසිකම් පහත පරිදි වේ.

18. (1) ශ්‍රී ලංකා ජනරජයෙහි,

අ)   නීතිය ඉටු කිරීම, නීතියේ රැකවරණය සර්ව සාධාරණ වීම

ආ) නීතියට අනුකූලව මිස කිසිදු පුද්ගලයකුගේ හෝ ප්‍රාණයට හෝ නිදහසට     හානියක් නොකිරීම

ඇ) නීතියට අනුකූලව මිස කිසිදු තැනැත්තකු අත් අඩංගුවට ගැනීම රඳවා තබා ගැනීම, බන්ධනාගාර ගත කිරීම නොකිරීම

ඈ) සෑම පුරවැසියකුට සිතීමේ විමසීමේ නිදහස, ආගමික නිදහස අදහස් ප්‍රකාශකිරිමේ නිදහස, කැමති ආගමක් ඇදහීම, වැළඳ ගැනීම, ප්‍රගුණ කිරීමට ඇති නිදහස

ඉ) සෑම පුරවැසියකුට ම තමා කැමති සංස්කෘතියක් භුක්ති විදීමට දියුණු කිරීමට තිබෙන අයිතිය

ඊ) පුරවැසියන්ට සාමකාමී රැස්වීමේ සහ සමාගමේ නිදහසට අයිතිය ඇත්තේය.

උ) භාෂණයේ හා ප්‍රකාශනයේ නිදහස

ඌ)පත්වීම් ලිපි ලබා දීමේ දී වර්ණය, ආගම, කුලය, ස්ත්‍රී පුරුෂ භේදය යන කිසිදු කරුණක් නිසා වෙනසකට හෝ විශේෂයකට හෝ භාජනය නොකිරීම

එ) සෑම පුරවැසියකුට ම ලංකාව තුල යාමේ ඒමේ ඉදීමේ , අභිමත තැනක පදිංචි වීමේ නිදහස යනාදියයි..

1972 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව තුල අන්තර්ගත මූලික අයිතිවාසිකම් ඉතාමත් ම පටු විය. එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් විශ්ව ප්‍රකාශනය හා සැසැදීමේදී එය මනාව පැහැදිලි වේ. අනෙක් අතට සුළු ජාතීන් පිළිබඳ අයිතිවාසිකම් 29 (2) වගන්තිය බල රහිත කිරීම මඟින් ඔවුන්ගේ අයිතීන් පිළිබඳ අනාරක්ෂිත තත්වයක් උද්ගත වී ඇති බව ඇතැම් අය පෙන්වා දෙන ලදි.

“1972 ව්‍යවස්ථාව මඟින් අයිතිවාසිකම් ප්‍රකාශනය තුළින් හිමි කර දී තිබෙන අයිතීන් ජාති, ආගම් හෝ වර්ග භේදයකින් තොරව සියලු ම පුරවැසියන්ට හිමිකරු දී තිබෙන හෙයින් සුළු ජන කොටස්වල අයිතීන් ද එකී ප්‍රකාශනය තුලින් ම තහවුරු වී තිබෙන බව කල්පනා කිරීමෙන් සුළු ජාතීන්ට අසාධාරණයක් සිදු වී නොමැති බව නිගමනය කළ හැකිය”(ආරියසිංහ,165). කෙසේ නමුත් “මේ අයිතිවාසිකම් හා නිදහස භාවිතය සම්බන්ධයෙන් ව්‍යවස්ථාව මඟින් ඇති කර තිබුණේ කොන්දේසි සහගත රාමුවකි”(විතානවසම්,369). 

18 (2) වගන්තිය මඟින් එසේ අයිතිවාසිකම්වලට සීමාව පනවන ලදි. ඒ අනුව,

“ජාතියේ එක්සත් බව හා පූර්ණත්වයද, රජයේ ආරක්ෂාව හා මහජන ආරක්ෂාවද, ජාතික ආර්ථිකයද, මහජන සෞඛ්‍යයද, සදාචාරය ද අන්‍යයන්ගේ අයිතිවාසිකම් හා නන් වැදෑරුම් නිදහසද 16වන වගන්තියෙහි විදහා දැක්වෙන රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්ති පිළිබඳ මූලධර්ම ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහාත් නීතියෙන් නියම කරන්නා වූ නියමයන්ට යටත්වය”(1972 ව්‍යවස්ථාව, 18(2) වගන්තිය).

මේ අනුව ව්‍යවස්ථාවේ සඳහන් සියලු මූලික අයිතිවාසිකම් අවසර දිය හැකි සීමා කිරීම්වලට (permissible restriction) යටත් කෙරිණි (විතානවසම්,369). අනෙක් අතට මූලික අයිතිවාසිකම් ආරක්ෂා කිරීමේ යන්ත්‍රණයක් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට අන්තර්ගත කර නොතිබීම දුර්වලතාවක් විය. ඒ අනුව මූලික අයිතිවාසිකම් පරිච්ඡේදය 1972 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව තුල හුදු ලියවිල්ලක් මෙන් ම ව්‍යවස්ථා සැරසිල්ලක් ද විය. එමෙන්ම ජාතික රාජ්‍ය සභාව සතු නීති සම්පාදනය කිරීමේ උත්තරීතර බව හා අධිකරණ විවරණ බලය නොවීම නිසා මූලික අයිතිවාසිකම් අනාරක්ෂිත තත්වයක පැවතිණ. 1972 ව්‍යවස්ථාව යටතේ ජාතික රාජ්‍ය සභාවේ බලය උත්තරීතර විය(බලන්න:44 වගන්තිය 1972 ව්‍යවස්ථාව).

යම් හෙයකින් මූලික අයිතිවාසිකම්වලට හානියක් ගෙන දෙන අන්දමේ කෙටුම්පතක් ව්‍යවස්ථාදායක ඉදිරිපත් කරන අවස්ථාවක එය 18 (1) වගන්තිය හා ගැටෙයි නම් 53 වගන්තියට අනුව එම  කෙටුම්පත  ව්‍යවස්ථා විරෝධි බව ව්‍යවස්ථා අධිකරණයට තීරණය කල හැකිය. නමුත් එවැනි පණත් නියත බහුතරයකින් ව්‍යවස්ථාදායකයට සම්මත කළ හැකිය. මේ අනුව බලන විට මූලික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ පරිච්ඡේදයම වුවද අවශ්‍ය නියත බහුතරය ජාතික රාජ්‍ය සභාවට තිබේ නම් අවලංගු කිරීමේ හැකියාව තිබිණි.

එපමණක් නොව සොල්බරි ව්‍යවස්ථාව මගින් ක්‍රියාත්මක වූ රාජ්‍ය සේවා කොමිෂන් සභාව හා අධිකරණ සේවා කොමිෂන් සභාව බල රහිත කිරීම හරහා එම ආයතනයත් දැඩි ලෙස දේශපාලනීකරණය විය. 1972 ව්‍යවස්ථාව ක්‍රියාත්මක වූ සමස්ත කාලය පුරාම ‘මූලික අයිතිවාසිකම් උල්ලංඝනය කළේ’ යන චෝදනාව මත ශ්‍රී ලංකාවේ අධිකරණයක් වෙත පැමිණිල්ලක් යොමු වූයේ එක් අවස්ථාවකදී පමණි. මේ නිසා මූලික අයිතිවාසිකම් යනු හුදෙක් ලේඛනයකට පමණක් සීමාවූ දෙයක් බවට පත් විය. ව්‍යවස්ථාව තුළින් එක් අතකින් පුරවැසියාට අයිතිවාසිකම් ලබා දී අනෙක් අතින් පුරවැසියන්ගෙන් යළිත් අයිතිවාසිකම් උදුරා ගැනීමක් සිදු කොට ඇති බව පැහැදිලි ය.

4.2. 1978 දෙවන ජනරජ ව්‍යවස්ථාවේ මූලික අයිතිවාසිකම්

1972 පළමු ජනරජ ව්‍යවස්ථාව යටතේ හඳුන්වා දුන් මූලික අයිතිවාසිකම් ලේඛනයකට පමණක් සීමා වී ඇති අයුරු ඉහතින් පැහැදිලි විය. නමුත් එම තත්වය වෙනස් කරමින් ශ්‍රී ලංකාවේ දෙවන ජනරජ ව්‍යවස්ථාව මගින් ඉතා පැහැදිලි අයිතිවාසිකම් පද්ධතියක් හඳුන්වා දෙන ලදි. එබැවින් 1972 ව්‍යවස්ථාවට වඩා 1978 ව්‍යවස්ථාව අයිතිවාසිකම් විෂයයෙහි යහපත් වර්ධනයක් පෙන්නුම් කරන ලදි(විතානවසම්,615). එයට හේතුත් ලෙස,

 අයිතිවාසිකම් හා නිදහස පුළුල් අකාරයට වර්ධනය කර තිබීම

 අයිතිවාසිකම් පිළිබඳව පැහැදිලි ලෙස දක්වා තිබීම

 අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සීමාවන් පටු ලෙස දැක්වීම

 අයිතිවාසිකම් වලට නීතිමය රැකවරණය ලැබීම

 අයිතිවාසිකම් ක්‍රියාවට නැංවීම සඳහා ආයතනයන් ඇති කිරීම, යනාදීත් වැදගත් ය.

දෙවන ජනරජ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ 3වන පරිච්ඡේදයේ 10වන වගන්තියේ සිට 16වන වගන්තිය දක්වා අයිතිවාසිකම් පිළිබඳව දක්වා තිබේ. 3වන පරිච්ඡේදය මගින් දක්වා ඇති අයිතිවාසිකම් සියලු මිනිසුන්ට භුක්ති විදිය හැකි අයිතිවාසිකම් හා පුරවැසියන්ට භුක්ති විදිය හැකි අයිතිවාසිකම් යනුවෙන් ප්‍රභේද දෙකකි.

ව්‍යවස්ථාවේ 10,11,12-(1),12-(3),13වන වගන්ති එසේ සියලු පුරවැසියන්ට හිමි අයිතිවාසිකම් වේ(බලන්න: 2වන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ 3පරිච්ඡේදය). පුරවැසියන්ට භුක්ති විදිය හැකි අයිතිවාසිකම් වන්නේ 12-(2),14-(2) ව්‍යවස්ථාවේ 4වැනි පරිච්ඡේදයේ සඳහන් අයිතීන් පුරවැසි අයිතීන් එසේ භුක්ති විදිය හැකි වේ. භාෂණයේ, රැස්වීමේ, සමාගමයේ, රැකියාවේ සහ යාම් ඊම් යනාදියේ නිදහස 14වන වගන්තියේ දක්වා ඇති අතර ඒ යටතේ හිමි වන තවත් වැදගත් අයිතීන් පහත වේ.

අ)භාෂණයේ නිදහසට සහ ප්‍රකාශනය ඇතුළු අදහස් පළ කිරීමේ නිදහසට

ආ) සාමකාමී ව රැස්වීමේ නිදහසට

ඇ) සමාගමයේ නිදහසට

ඈ) වෘත්තීය සමිති පිහිටුවීමේ සහ වෘත්තීය සමිතිවලට බැදීමේ නිදහසට

ඉ) එකලාව හෝ අන් අය හා සමඟ ,ප්‍රසිද්ධියේ හෝ පෞද්ගලිකව ,තම ආගම, ලබ්ධිය හෝ විශ්වාසය ඇදහීමෙන්, පිළිපැදීමෙන්, ප්‍රගුණ කිරීමෙන් සහ ඉගැන්වීමෙන් ප්‍රකාශ කිරීමේ නිදහසට

ඊ) එකලාව හෝ අන් අය හා සමඟ හෝ ස්වකීය සංස්කෘතිය භුක්ති විදීමේ හා වැඩිදියුණු කිරීමේ නිදහසට සහ ස්වකීය භාෂාව භාවිතා කිරීමේ නිදහසට

උ)එකලාව හෝ අන් අය හා සමඟ යම් නීත්‍යනුකූල රැකියාවක, වෘත්තියක, කර්මාන්තයක, වෙළඳ ව්‍යාපාරයක හෝ ව්‍යවසායක නියුක්ත වීමේ නිදහසට

ඌ) ශ්‍රී ලංකාව තුල යාම ඊමේ නිදහසට සහ අභිමත ස්ථානයක වාසය කිරීමේ නිදහසට ,සහ

එ) ශ්‍රී ලංකාවට පෙරලා පැමිණීමේ නිදහසට හිමිකම් ඇත්තේ ය.

ඉහත දක්වා ඇති මූලික අයිතිවාසිකම් මගින් පුරවැසියාට පෙරට වඩා පුළුල් අයිතිවාසිකම් පද්ධතියක් හිමිවර ඇති අයුරු පැහැදිලි වේ. මානව හිමිකම් සන්දර්භය තුළ පුරවැසියාට හිමි කර දී තිබෙන මූලික අයිතිවාසිකම් මෙරට ඉතිහාසයේ වැදගත් සන්ධිස්ථානයක් ලෙස දැකිය හැකිය. මෙලෙස පුරවැසියාට අයිතිවාසිකම් හිමි වුවද ඇතැම් අයිතිවාසිකම් සීමා කිරීම් වලට ලක් කොට ඇති අතර සීමා කිරීම් වලට ලක් නොකල යුතු අයිතිවාසිකම් ද හඳුන්වා දී තිබේ. ඒ අනුව,

 කිසිම නීතියක් මගින් හෝ කිසිම රජයේ නිලධාරියකුගේ ක්‍රියාවකින් හෝ සීමා කළ නොහැකි අයිතිවාසිකම් වේ. එම අයිතීන් පරම අයිතීන් හෙවත් අනුලංඝනීය අයිතිවාසිකම් ලෙස හැදින්වේ.  ව්‍යවස්ථාවේ 10,11,13(3), සහ 13(4) වගන්ති එවැනි පරම අයිතීන් වේ.

 සීමා කළ අයිතිවාසිකම් ලෙස ව්‍යවස්ථාවේ 12,13(3) හා 13(4) හැර සෙසු අයිතීන් හා 14යන වගන්තිවලට යම් යම් සීමාවත් 15වන ව්‍යවස්ථාව මඟින් දක්වා තිබේ.

මේ අනුව “මූලික අයිතිවාසිකම් සෑම එකක් ම පරම අයිතිවාසිකම් ලෙස හැදින්විය නොහැකි අතර මූලික අයිතිවාසිකම් ක්‍රියාවට නැංවීමේ දී සාධාරණීය සීමාවන්ට යටත් වීමේ වරදක් ඇතැයි ද කිව නොහැකිය”(විතානවසම්,621). මේ පිළිබඳ පසුවට අදහස් දක්වා තිබේ.

මූලික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳව දැකිය හැකි විශේෂ ලක්ෂණය වූයේ අයිතිවාසිකම් අධිකරණය මගින් ක්‍රියාවට නැංවීමට හැකි වීමයි. ඒ අනුව අයිතිවාසිකම් ක්‍රියාවට නැංවීමේ පොදු යන්ත්‍රණය ප්‍රථම අවස්ථාව ලෙස මෙය හැඳින්විය හැකිය. ඒ අනුව පහත දැක්වෙන්නේ එවැනි ප්‍රධාන යන්ත්‍රණයෙන්.

 දෙවන ජනරජ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ 17වන හා 126වන වගන්තිය මඟින් අයිතිවාසිකම් කඩවීම සම්බන්ධයෙන් සොයා බලා තීන්දු දීමේ තනි හා අනන්‍ය වූ බලය ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයට ලබා දීම

 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ 156වන වගන්තිය යටතේ ඇති කරන ලද ඔම්බූඩ්ස්මන්වරයා

 1996 අංක 21 දරණ මානව හිමිකම් කොමිෂන් සභා පණත යටතේ පිහිටුවා ඇති මානව හිමිකම් කොමිෂන් සභාව යනාදිය හා,

ශ්‍රී ලංකා පොලිසිය, ජාතික ළමා ආරක්ෂක අධිකාරිය, ශ්‍රී ලංකා කාන්තා කාර්යාංශය, රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන යනාදීත් වැදගත් වේ.

ඉහතින් දක්වා ඇති අකාරයට අයිතිවාසිකම් සම්බන්ධ පුරවැසියාට වැදගත් හිමිකම් රාශියක් හිමි වුවද ඒවා ප්‍රායෝගික තලයේ දී කෙතරම් දුරට සාර්ථක යන්න පැහැදිලි කර ගත යුතුයි.

ප්‍රථමයෙන් 1978 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ අයිතිවාසිකම් වලට ඇති කරන ලද සීමාවත් සලකා බැලීමේ දී 15(7) වගන්තිය මගින් එකී සීමාව දක්වා තිබේ.

“12වන ව්‍යවස්ථාවෙන්, 13වන ව්‍යවස්ථාවේ (1) වගන්තිය හා(2) වන අනු ව්‍යවස්ථාවලින් සහ 14වන ව්‍යවස්ථාවෙන් ප්‍රකාශ කොට පිළිගෙන ඇති සියලු ම මූලික අයිතිවාසිකම් භුක්ති විදිය හැක්කේ ද ක්‍රියාත්මක විය හැක්කේද රාජ්‍ය ආරක්ෂාවද රටේ යථා පැවැත්මද තහවුරු කිරීම පිණිසත්, මහජන සෞඛ්‍යය හෝ සදාචාරය ආරක්ෂා කිරීම පිණිසත්, අන්‍යයන්ගේ අයිතිවාසිකම් හා නන් වැදෑරුම් නිදහස නිසි පරිදි පිළිගන්නා  බවට, ... නීතියෙන් නියම කරනු ලැබිය හැකි සීමා කිරීම් වලට යටත්වය ”

මෙම සීමා කිරීම් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී මූලධර්ම අනුව සාධාරණ විය යුතු අතර සීමා කිරීම් අධික නොවිය යුතු ය. එමෙන්ම හදිසි අවස්ථාවක් යටතේ ඇතැම් සිවිල් හා දේශපාලන අයිතිවාසිකම් සීමා විය හැකි අතර එය ජාත්‍යන්තර වශයෙන් ද පිළිගෙන තිබේ. අයිතීන් සීමා වීම ත්‍රස්තවාදය, රට අභ්‍යන්තරය තුළ ඇති වන දේශපාලන, ජනවාර්ගික ගැටුම් පවතින විටකදීය. ශ්‍රී ලංකාවේ වසර 30ක් පැවති ත්‍රස්තවාදය තුල මෙවැනි සීමා කිරීම් ඇති වූ අයුරු දැකිය හැකිය. ත්‍රස්තවාදය නිම වීමෙන් පසුත් හදිසි නීතිය ක්‍රියාවට නැංවූ අතර ඒවාට මුවාවී අයිතිවාසිකම් නිර්දය ලෙස කඩවීම් දැකිය හැකිය.  හදිසි නීතිය මූලික නිදහසට හානි කරන බවත් ඒ පිළිබඳව හිටපු එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා ලේකම්වරයා වන කොෆී අනන් දැක්වූ අදහසත් ඉතා වැදගත් ය. ඔහු දක්වන්නේ, 

“අනතුර වන්නේ ආරක්ෂාව හඹා ගොස් අප තීරණාත්මක නිදහස කැප කිරීම නිසා ය. එමගින් අපගේ පොදු ආරක්ෂාව දුර්වල කරනවා මිස ශක්තිමත් නොකෙරේ. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආණ්ඩුක්‍රම නෞකාව මෙමඟින් අභ්‍යන්තර වශයෙන් ඛාදනය කරනු ලැබේ” යනුවෙනි(බීතම් හා කෙවින්,2011:55).

මූලික අයිතිවාසිකම් ආරක්ෂා කිරීමේ බලය ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයට හිමි කර දීම වැදගත් පියවරකි. ව්‍යවස්ථාවේ 17වන වගන්තියෙන් රජයේ හෝ රජයේ නිලධාරීන් ගෙ ක්‍රියාවක් මගින් කිසියම් පුද්ගලයකුගේ මූලික අයිතිවාසිකම් උල්ලංඝණය වී තිබෙන විට හෝ උල්ලංඝණය වීමට ආසන්න ව පවතින විටක ඒ සම්බන්ධයෙන් සහනයක් ලබා ගැනීම සඳහා ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයට පෙත්සමක් ඉදිරිපත් කිරීමේ අයිතිය ලබා දී තිබේ(බලන්න:17 වගන්තිය). මේ අනුව මූලික අයිතිවාසිකමක් උල්ලංඝනය වීම විධායක හෝ පරිපාලන ක්‍රියාවක් මඟින් ම සිදු විය යුතු ය. නමුත් අයිතිවාසිකම් කඩ වීම යනු පරිපාලන කේෂ්ත්‍රය මඟින් ම සිදු නොවන්නකි. සාමාන්‍ය පුරවැසියකු මගින් කඩවන අයිතිවාසිකම් කඩ කළ විට ඊට මූලික අයිතිවාසිකම් කඩවීමකට රැකවරණය පැතිය නොහැකිය. එබැවින් මූලික අයිතිවාසිකම් කඩවීමේ සීමාවක් පනවා ඇති අයුරු දැකිය හැකිය. 

එමෙන්ම මූලික අයිතිවාසිකම් කඩවීම හෝ කඩවීමට ආසන්න වූ විට සිදු වූ දින සිට මසක් ඇතුළත පැමිණිල්ලක් ඉදිරිපත් කල යුතු වේ. ඒ අනුව ගත යුතු ක්‍රියාමාර්ගය පවා සීමා කිරීමකට ලක් කොට ඇති අතර මසක් යනු ශ්‍රී ලංකාව වැනි රටකට කිසිසේතම ප්‍රමාණවත් නොවන්නකි. 

ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය වෙත පමණක් පැමිණිල්ල ඉදිරිපත් කල යුතු බැවින් අයිතිවාසිකම් උල්ලංඝණය වූ බොහෝ අවස්ථා යටපත් කරගෙන සිටීමට ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ජනතාව පෙලඹීම දැකිය හැකිය. මෙයට තවත් හේතුත් වූයේ නොදැනුවත් භාවය හා මූල්‍යමය ගැට‍ළු පැවතීමයි. විධායකය, පරිපාලනය යනු රාජ්‍ය පාර්ශවයයි. එබැවින් රාජ්‍ය පාර්ශවයට එරෙහිව නඩු දැමීමට පුරවැසියා තුල බියක් මෙන් ම මැලි කමක් ද දක්වයි. විධායකය යනු දේශපාලන ආයතනයකි. අධිකරණ සේවය මෙන් ම රාජ්‍ය සේවයද දේශපාලන හස්තය මගින් ක්‍රියාවට නැංවීම නිසා අයිතිවාසිකම් කඩවීම තවදුරටත් සිදු වීම දැකිය හැකිය.  

ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ සහනයක් පැතීමට අමතරව අයිතිවාසිකම් කඩ වූ විට සහන පැතීමට පැමිණිලි ඉදිරිපත් කල හැකි ආයතන දෙක වන්නේ මානව හිමිකම් කොමිෂන් සභාව හා පරිපාලන කටයුතු පිළිබඳ පාර්ලිමේන්තු කොමසාරිස් තනතුරය. නමුත් මෙම ආයතන දෙක පවතින්නේ ද විධායකයට යටත්ව බැවින් මෙහි ක්‍රියාකාරීත්වය පිළිබඳව ජනතාව තුළ ඇත්තේ සෘණාත්මක ආකල්පයකි. මේ අනුව ව්‍යවස්ථාවෙන් අපේක්ෂා කර ඇති ආකාරයේ සුරක්ෂිතභාවයක් මූලික අයිතිවාසිකම් සම්බන්ධයෙන් ප්‍රායෝගික තත්වයන් තුළ පවතී ද යන්න විවාදාත්මක කරුණකි.  

මේ සෑම දේයකටම වඩා අද වන විට ජනාධිපතිවරයා සතු අසීමිත බලතල හේතුවෙන් අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සංකල්පය ඉතා දරුණු ලෙස උල්ලංඝනය වී ඇති බව දැකිය හැකිය. ජනාධිපතිවරයා යනු විධායකයේ නායකයා වන බැවින් එය තවදුරටත් අනාරක්ෂිත වී තිබේ. ආණ්ඩුක්‍රම පිළිබඳ විද්වතෙකු වන ආචාර්ය ඇන්. ඇම්. පෙරේරා පෙන්වා දෙන්නේ 1978 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ව්‍යවස්ථානූකූල ඒකාධිපතිත්වයක් නිර්මාණය කර ඇති බවයි. මෙවැනි තත්වයන් මත මෑතකාලීන ව ශ්‍රී ලංකාවේ මානව අයිතීන් ජාත්‍යන්තර දේශපාලනය තුලද විවාදාත්මක තත්වයකට මුහුණ දීමට සිදුවීම දැකිය හැකිය. මෙහි වඩාත් අහිතකර ම තත්වය වූයේ එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කවුන්සලය මගින් ශ්‍රී ලංකාවට විරුද්ධව යෝජනාවක් සම්මත කර ගැනීමයි. මානව හිමිකම් සන්දර්භය තුල ශ්‍රී ලංකාවේ මූලික අයිතිවාසිකම් කෙතරම් දුරට සාර්ථක ද යන්න මහමගින් පැහැදිලි වේ.

අවසාන වශයෙන් මෙරට මූලික අයිතිවාසිකම් ආරක්ෂා කිරීම මඟින් මානවයාට උපරිම ගෞරවයක් නිදහසක් අත්කම දීමට නම් ගත යුතු පියවර රාශියක් තිබේ. එහි ප්‍රථම පියවර යුත්තේ සෑම පුරවැසියකු මනුෂ්‍යයකු බව පිළිගැනීමයි. එමෙන්ම පවතින ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට හිතකර අයුරින් සංශෝධනයකට ලක් කල යුතු වේ. මෙහි දී නීතියේ ආධිපත්‍යය, බලතල බෙදීමේ න්‍යාය මෙන් ම අධිකරණයේ ස්වාධීනත්වයද ඇති කළ යුතු ය. රාජ්‍ය සේවය තුලද ස්වාධීනත්වය මෙන් ම කාර්යක්ෂමතාව විනිවිදභාවය ඇති කළ යුතු ය. අනෙක් අතට මානව අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ජනතාව දැනුවත් කිරීම, මෙන් ම නොමිලයේ නීති අධාර ලබා දීම වැනි කාර්යයන් සිදු කළ යුතු වේ. මේ සඳහා ශ්‍රී ලංකා පොලිසිය, ළමා ආරක්ෂක අධිකාරිය, මෙන් ම රාජ්‍ය නොවන සංවිධානයන්ගේ ක්‍රියාකාරීත්වය හා මාධ්‍යයේ ක්‍රියාකාරීත්වය ද වැදගත් වේ.  

මානව අයිතිවාසිකම් ආරක්ෂා කිරීමේ වගකීම හුදෙක් රාජ්‍යයට පමණක් පැවරිය නොහැකිය. ඒ සඳහා සමස්ත සමාජයේ ම සහයෝගය අවශ්‍ය වේ. ඒ අනුව මානව අයිතිවාසිකම් සම්බන්ධයෙන් හුදෙක් න්‍යායික වශයෙන් නොව ප්‍රායෝගික වශයෙන් ක්‍රියාත්මක වීම වැදගත් වේ. එවිට සාර්ථක ප්‍රතිලාභ සැමට අත් කර ගත හැකිය.

5. සමාලෝචනය

නූතන මානව අයිතිවාසිකම් පදනම වූයේ එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ විශ්ව ප්‍රකාශනයයි. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී බොහෝ රාජ්‍යයන් එම ප්‍රකාශනයේ දක්වා ඇති අයිතිවාසිකම් අතරින් අත්‍යවශ්‍යයෙන් ම රැකිය යුතුයයි තමන් පිළිගන්නා අයිතිවාසිකම් ඒ ඒ රටවල ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට ඇතුලත් කර නෛතික ව බලාත්මක කිරීම දැකිය හැකිය. එය මානව අයිතිවාසිකම් හා පුරවැසියා අතර සම්බන්ධය සමීප කරන්නක් විය. මෙහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ශ්‍රී ලංකාව තුල ද මානව අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ උනන්දුවක් ඇති වීම දැකිය හැකිය.

අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ සංකල්පය ශ්‍රී ලංකාවේ මූලික වශයෙන් ඇතිවෙන්නේ නිදහසින් පසු අවධියේ ය. නමුත් ආරම්භයේ දී සුළු ජාතීන්ගේ අයිතිවාසිකම් ආරක්ෂා කිරීමට විධිවිධාන යොදා තිබුණා මිසක් මූලික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ විධිවිධාන සලස්වා දී නොතිබුණි. 1972 ප්‍රථම ජනරජ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් ප්‍රථම වතාවට මූලික අයිතිවාසිකම් සඳහා නීතිමය පිළිගැනීමක් ලබා දුන් බව පැහැදිළිය. නමුත් මූලික අයිතිවාසිකම් පටු වූ අතර ඒ සමඟම අයිතිවාසිකම් සඳහා සීමා කම් පැනවීම සිදු කර තිබිණි. අයිතිවාසිකම් ක්‍රියාවට නැංවීමේ යන්ත්‍රණයක් හෝ ආරක්ෂා කිරීමේ විධිවිධාන හෝ සඳහන් නොකිරීම බරපතළ ගැට‍ළුවකි. අනෙක් අතට පැවති දේශපාලන ක්‍රමය මඟින් ද අයිතිවාසිකම් කඩවීම දැකිය හැකිය. මේ නිසා මූලික අයිතිවාසිකම් ලියවිල්ලකට පමණක් සීමා වීම මෙම අවධියේ දැකිය හැකිය.

පැවති තත්වය වෙනස් කරමින් 1978දෙවන ජනරජ ව්‍යවස්ථාව මඟින් පුළුල් අයිතිවාසිකම් පද්ධතියක් හඳුන්වා දුන් අතර අයිතිවාසිකම් ආරක්ෂා කිරීමේ යන්ත්‍රණයෙන් ද දක්වා තිබීම සුවිශේෂිත විය. නමුත් ඒවා ක්‍රියාවට නැංවීමේ දී පුරවැසියා යම් සීමා කම්වලට ලක් වී තිබෙන අතර ඒ සඳහා විවිධ වූ හේතුත් ද බලපා ඇති බව පැහැදිලි විය.  වර්තමානය වන විට එම තත්වය වඩාත් උග්‍ර වී ඇති බවත් දැකිය හැකිය. 

මේ ආකාරයට මූලික අයිතිවාසිකම් සුරක්ෂිත කිරීමේ යාන්ත්‍රණයේ ඵලදායීතාව සම්බන්‍ධයෙන් විමසීමේ දී පෙනී යන්නේ වර්තමානයේ දී එය බරපතළ ගැට‍ළුවක් බවට පත් වී තිබෙන බවයි. මේ සියලු තත්වයන් මගින් පැහැදිලි වන්නේ මානව අයිතිවාසිකම් සන්දර්භය තුළ ශ්‍රී ලංකාවේ මූලික අයිතිවාසිකම් මඟින් පුරවැසියාට සාර්ථක ප්‍රතිඵල අත් කර ගැනීමට නොහැකි බවයි. එබැවින් මානව අයිතිවාසිකම් ආරක්ෂා කිරීමට නව ආකාරයක ක්‍රමවේදයක් සකස් කිරීමක් හා ක්‍රියාවට නැංවීමක් සිදු විය යුතු ය.

 

ආශ්‍රිත ග්‍රන්ථ නාමාවලිය

ආරියසිංහ, කමල් (2002). ශ්‍රී ලංකා ආණ්ඩුක්‍රම විකාශනය හා වර්ධනය. කර්තෘ ප්‍රකාශනයකි.

කටුගම්පල, රාජා (2007). එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය. කොළඹ: එස්. ගොඩගේ සහ සහෝදරයෝ.

කුරේ, ඇන්ටන් (1982). ශ්‍රී ලංකාවේ ජනාධිපති පාර්ලිමේන්තු ආණ්ඩුක්‍රමය. කර්තෘ ප්‍රකාශනයකි.

කුරේ, ක්‍රිෂාන්ත (2007). මානව හිමිකම් ඉතිහාසය, ව්‍යාප්තිය, සංවිධානය. මීරිගම: ආශීර්වාද ප්‍රකාශකයෝ.

ජයකුමාර්, ටී. (2013). ශ්‍රී ලංකාවේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා. කොළඹ: ජේ. කේ. ලෝ බුක්ස්.

ද සිල්වා, තුෂාර (2007). මානව හිමිකම් සහ මූලික අයිතිවාසිකම්. කොළඹ: එස්. ගොඩගේ සහ සහෝදරයෝ.

නානායක්කාර, වී. කේ. (2014). ශ්‍රී ලංකා ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා විවරණය. කර්තෘ ප්‍රකාශනයකි.

විතානවසම්, අතුල (2007). ශ්‍රී ලංකාවේ ආණ්ඩුක්‍රමය හා දේශපාලනය. කර්තෘ ප්‍රකාශනයකි.

පෙරේරා, ඇන්. ඇම්. (2001). ශ්‍රී ලංකා ප්‍රජාතාන්ත්‍රික සමාජවාදී ජනරජයේ නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ විවේචනාත්මක විශ්ලේෂණයක්. පරි: ටී. ජී. පියදාස, කෝට්ටේ: පිනිදිය ප්‍රකාශකයෝ.

පෙරේරා, වැන්සස් (2001). දේශපාලන විද්‍යාව සහ ආණ්ඩුක්‍රමය. කොළඹ: එස්. ගොඩගේ සහ සහෝදරයෝ.

බීතම්, ඩේවිඩ් සහ කෙවින් (2011).ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට හැදින්වීමක්. පරි: ලක්සිරි ප්‍රනාන්දු ඇතුල්කෝට්ටේ: මාර්ග ආයතනය.

19වන සියවස තුල බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය යටතේ වූ ආර්ථික හා සමාජ වෙනස්කම්.

 

01. හැඳින්වීම.

02. ආර්ථීක වෙනස්කම්.

02.1. වාණිජ භෝග ව්‍යාප්තිය.

 කෝපි වගාවේ වර්ධනය.

 තේ වගාවේ වර්ධනය.

02.2. ග්‍රාමීය ආර්ථිකයේ ඇති වූ වෙනස්කම්.

02.3. ගමනාගමනයේ හා පණිවිඩ හුවමාරුවේ වර්ධනය.

03. සමාජීය වෙනස්කම්.

03.1. පන්ති සමාජයක් ඇති වීම.

 කම්කරු පන්තියක් ඇති වීම.

 ව්‍යාපාරික පන්තියක් ඇති වීම.

04. සමාලෝචනය.

ආශ්‍රිත ග්‍රන්ථ නාමාවලිය.

01. හැඳින්වීම.

යටත් විජිතවාදී ආර්ථික හා සමාජ විපරිවර්තනයන් ලංකාව තුල සිදුවීම ආරම්භ වූයේ 16වන සියවසේ ආරම්භයේ සිට ය. පෘතුගීසි හා ලන්දේසි යුගයන්හි දී ලංකාවේ මුහුදු බඩ කලාප කෙරෙහි බටහිර යුරෝපා රටවල සමාජීය හා ආර්ථික රටාවන් ක්‍රමයෙන් කාන්දු විය. නමුත් එම කිසිදු බලයකටවත් ලංකාවේ සියලු ම ප්‍රදේශ යටත් කර ගැනීම හැකියාවක් නොලැබීම හේතුවෙන් ආරම්භයේ දී ලාංකේය සමාජය තුල සිදු වූ ආර්ථික හා සමාජ වෙනස් සීමා සහිත විය. මන්ද යත් දේශීය සංස්කෘතියේ නියෝජනය ඒ වන විටත් ලංකාවේ මධ්‍ය ප්‍රදේශයේ ආරක්ෂිත ව පැවතීමයි. 1815දී බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් කන්ද උඩරට ප්‍රදේශ අල්ලා ගන්නා තෙක් ම අනෙකුත් කිසිදු ආක්‍රමණිකයෙකුට එම ප්‍රදේශ යටත් කර ගැනීමට නොහැකි විය. බ්‍රිතාන්‍යයන් පවා 1803දී පළමු වතාවට ඉතා ප්‍රබල හමුදා ව්‍යාපාරයක් මෙහෙයවමින් උඩරට ආක්‍රමණය කිරීමට දරන ලද උත්සහයේ ප්‍රතිඵලය වූවේ ඔවුන්ට ඉතා බියජනක පරාජයකට මුහුණ දීමට සිදු වීමයි. නමුත් 1815දී බ්‍රිතාන්‍යයන් අනුගමනය කල කුමන්ත්‍රණකාරී ක්‍රියාමාර්ගය හේතුවෙන් කිසිදු බාධාවකින් තොරවම උඩරට තම ග්‍රහණයට ගැනීමට ඉංග්‍රීසීන් සමත් විය. බ්‍රිතාන්‍ය කාලය තුල ලංකාව තුල දේශීය නියෝජනය යටපත් වී ගොස් ඒ වෙනුවට ඉංග්‍රීසි සම්ප්‍රදායට ප්‍රමුඛත්වය ක්‍රමානුකූලව ලැබෙන්නට විය.

 බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් ලන්දේසීන් සතු ව පැවති පහත රට ප්‍රදේශ අල්ලා ගන්නා ලද්දේ 1796  වර්ෂයේදීය. එම ආරම්භක කාලයේදී බ්‍රිතාන්‍යය ප්‍රතිපත්තිය වාණිජවාදී අවශ්‍යතා මත සකස් විය. පසුව 1815දී උඩරට රාජ්‍ය යටත්වීමත් සමඟ සමස්ත ලංකාව ම බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතයක් බවට පත් විය. එලෙස ලංකාව යටත් කර ගැනීමෙන් අනතුරුව බටහිර යුරෝපා ආර්ථික හා සමාජ ලක්ෂණ විශාල වශයෙන් ලංකාව තුල ස්ථාපනය වන්නට විය. ඒ අනුව ලංකාව, යුරෝපයේ පිහිටා තිබූ බ්‍රිතාන්‍යයේ අවශ්‍යතාමත පුළුල් වූ පරිවර්තනයකට ලක්වන්නේ 19වන සියවස තුලදීය. ඒ අනුව තේ, පොල්, රබර් හා කෝපි යන වාණිජ භෝග ආශ්‍රිත වතු වගාවන් ආරම්භ වූ අතර එම භෝග රට තුල ප්‍රවාහණය කිරීම මූලික අභිප්‍රාය කර ගනිමින් රට පුරා පැතිරුණු මහා මාර්ග පද්ධතියක් ද ඇති විය. ක්‍රමයෙන් වෙළදාම පදනම් කර ගනිමින් නගර ගොඩ නැගීමට අවශ්‍ය පසුබිම සකස් වූයේ ද මෙම වාණිජ භෝග ව්‍යාප්ත වීමේ අතුරු ප්‍රතිඵලයක් වශයෙනි. ඊට අමතරව සමස්ත ලංකාවට ම අදාළ වන පරිදි පොදු පරිපාලන ක්‍රමයක්, නීති ක්‍රමයක් හා ඒකාබද්ධ ආණ්ඩු ක්‍රමයක් ඇති වන්නේ ද බ්‍රිතාන්‍යයන් රට පාලනය කල යුගයේදී ය. 

19වන සියවස තුල බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතවාදීන් ලංකාවේ වස්තුව කොල්ලකා ගත්තා සේම යටත් විජිත ක්‍රමය සම්බන්ධයෙන් ඓතිහාසික ලෙස වැදගත් සිදුවීම් කීපයක් ද ඇති කරනු ලැබීය. ඒ අනුව ලංකාවේ තිබූ යල් පැන ගිය නිෂ්පාදන ක්‍රම, සමාජ සම්බන්ධතා හා දේශපාලන ක්‍රම අහෝසි කරමින් නවීන ආර්ථික හා ‍සමාජීය පරිසරයක් ඇති කරනු ලැබීය. බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් සිදු කරනු ලැබූ ප්‍රධානතම වෙනස වන්නේ ලාංකේය සමාජය හා ආර්ථිකය ධනේශ්වර ක්‍රමයකට පරිවර්තනය කිරීමයි. නමුත් බ්‍රිතාන්‍ය යුගයේ දී ලංකාවේ ඇති වූ ධනපති ක්‍රමය යුරෝපයේ ඇති වූ ධනපති ක්‍රමය වැනි සම්භාව්‍ය ධනපති ක්‍රමයක් නොවීය. එය ඉතා පරාධීන ක්‍රමයක් විය.  

19වන සියවස යනු බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතවාදය ඉතා ප්‍රබලව ලංකාවට බලපෑම් කල යුගයක් විය. ඒ අනුව එහි ආර්ථික හා සමාජී යන අංශයන්හී සැකැස්ම හා එම යුගයේදී ඇති ප්‍රධානතම වෙනස්කම් මෙම පැවරුම මඟින් ඉදිරිපත් කිරීමට උත්සහ දරන ලදි. ඒ අනුව පළමු කොටසේ දී 19වන සියවස තුල ලංකාවේ ඇතිවූ ආර්ථික වෙනස්කම් කෙරෙහි අවධානය යොමු කොට ඇති එහි දී වතු වගාවේ වර්ධනය හා දේශීය ගැමි කෘෂිකර්මාන්තයට අත් වූ ඉරණම පිළිබඳව තොරතුරු දක්වා ඇත. දෙවන කොටස මඟින් 19වන සියවස තුල ලංකාවේ ඇති වූ සමාජීය වෙනස්කම් පිළිබඳ තොරතුරු දක්වා ඇති අතර එහි දී ලංකාවේ ඇති වූ ධනේශ්වර ක්‍රමයේ පරිණාමය හා පන්ති සහිත සමාජයක් ඇති වීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කොට ඇත.

 

02. ආර්ථීක වෙනස්කම්.

බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් පහත රට ප්‍රදේශ අල්ලා ගන්නා ගැනීමෙන් පසු එම ප්‍රදේශවල අනුගමනය කරන ලද්දේ වාණිජවාදී ආර්ථික ප්‍රතිපත්තියකි. ඒ අනුව මෙතෙක් පෘතුගීසීන් හා ලන්දේසීන් යටතේ පැවති රජයේ කුරුඳු ඒකාධිකාරය තව දුරටත් බ්‍රිතාන්‍යයන් යටතේ තබා ගත් අතර ‍එතෙක් ලංකාවේ නිෂ්පාදිත වෙළඳ ද්‍රව්‍ය බ්‍රිතාන්‍යය වෙළඳ පොලේ දී අලෙවි කර ඉතා විශාල වශයෙන් ලාබ ලබා ගනු ලැබීය. මෙම වාණිජ ප්‍රතිපත්තිය ප්‍රමාණවත් නොවූ බ්‍රිතාන්‍යයන්ට ලංකාවෙන් තවදුරටත් ලාබ ලබා ගැනීමේ අරමුණින් වාණිජ භෝග හඳුන්වාදෙනු ලැබීය. ඒ සඳහා මූලික පදනම ලංකාව තුල සකස් කරනු ලැබූයේ 1833 සිට ක්‍රියාත්මක වූ කෝල්බෲක් ප්‍රතිසංස්කරණ මඟිනි. 1833 වසරේ සිට ක්‍රියාත්මක වූ කෝල්බෲක් ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණ තුළින් ලංකාව තුල නව ආර්ථික රටාවකට පදනම වැටීය. පොදු පිළිගැනීම වන්නේ ශ්‍රී ලංකාවේ යටත් විජිතවාදී නූතන කරණය 1830 වසරේ සිට ක්‍රියාත්මක වූ කෝල්බෲක් ප්‍රතිසංස්කරණ සමඟ ආරම්භ වූ බවයි.  

02.1. වාණිජ භෝග ව්‍යාප්තිය.

එතෙක් පැවති ආර්ථික රටාව වෙනස් කරමින් කෝල්බෲක්ගේ යෝජනා මත රජයේ ඒකාධිකාරය අහෝසි කිරීම, රාජකාරි ක්‍රමය අහෝසි කිරීම, ඉඩම් විකිණීම සම්බන්ධයෙන් පැවති නීති ලිහිල් කිරීම, පෞද්ගලික ආයෝජන සඳහා දිරි දීම යනාදිය සිදු කරනු ලැබීය.

 කෝපි වගාවේ වර්ධනය. 

එම යෝජනා ලංකාව තුල ක්‍රියාත්මක කිරීමේ දී අවශ්‍ය පසුබිම ඒ වන විටත් ලංකාව තුල සකස් වී ඇති බව අවධානය යොමු කිරීමේ දී පෙනී යයි. මන්ද යත් එකල ආණ්ඩුකාරවරයා වූ බාන්ස්ගේ කාලයේදී කරන ලද අත්හදා බැලීම්වල දී පෙනී ගොස් තිබුණේ උඩරට ප්‍රදේශයේ සාර්ථකව කෝපි වගා කිරීමේ හැකියාවක් පවතින බවයි. තවද බාන්ස් ආණ්ඩුකරුගේ කාලයේදී ඉදි කරනු ලැබූ මහා මාර්ග පද්ධතිය, බිහි වෙමින් පැවති නව ආර්ථික රටාවට මහඟු රුකුලක් විය. කෝල්බෲක් ප්‍රතිසංස්කරණ ක්‍රියාත්මක කරන කාලයේදී ලංකාවේ ප්‍රධාන අපනයන වෙළඳ ද්‍රව්‍ය වූයේ කුරුඳු ය. නමුත් යුරෝපා වෙළඳ පොලේ කුරුඳු සඳහා තිබූ ඉල්ලුම පහත් බැසීමත් සමඟ ලංකාවේ ආයෝජනයට ඉදිරිපත් වූ බොහෝමයක් යුරෝපීය වැවිලි කරුවන් ඉදිරිපත් වූයේ කෝපි වගාව සඳහා ය. 

එම ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති යටතේ එතෙක් පැවති දේශීය අර්ථ ක්‍රමය පරිහානියට පත් වූ අතර ලංකිකයන්ට යුරෝපීය ව්‍යාපාරිකයන් සමඟ තරඟ කිරීමට හා වාණිජ කටයුතුවල නියැලීමට අපහසු විය. පෞද්ගලික ආයෝජන සඳහා දිරි ගැන්වීමේ ප්‍රතිපත්තිය මත 1833දී ආරම්භ වූ වතු වගාව සඳහා ප්‍රථමයෙන් ම ආයෝජනය සඳහා ඉදිරිපත් වූයේ ඒ වන විට ලංකාවේ බ්‍රිතාන්‍ය රාජ්‍ය සේවයේ නිරත ව සිටි සිවිල් නිලධාරීන් හා විශ්‍රාමික යුරෝපීය නිලධාරීන් ය. එහි දී රජයේ වියදම් අවම කිරීමේ අදහසින් රාජ්‍ය සේවකයන්ගේ වැටුප් ක්‍රමානුකූලව අවම කල අතර ඒ වෙනුවට ඔවුන්ට පෞද්ගලික ව්‍යවසායවල නිරත වීමට අවසර ලබා දෙනු ලැබීය.

 1823දී පමණ ජෝර්ජ් බර්ඩ් නම් ඉංග්‍රීසි ජාතිකයෙක් මහනුවර අවට කෝපි වගාව සඳහා ඉඩම් සකස් කරනු ලැබූ අතර එඩ්වඩ් බාන්ස් ආණ්ඩුකරුගේ කාලයේදී ඔහු විසින් පෞද්ගලිකව ම ගන්නෝරුව ප්‍රදේශයේ කෝපි වගා කරනු ලැබීය.  ඉතා සුළු වශයෙන් ආරම්භ වූ කෝපි වගාව කෝල්බෲක් ප්‍රතිසංස්කරණ සමඟ විශාල වශයෙන් ව්‍යාප්ත වන්නට වූයේ 1840න් පසුව ය. කෝපි වගාව යනු මහා පරිමාණ වෙළඳ බෝග වගාවකට රට හුරු කල පළමු අවස්ථාව වේ.  මෙලෙස කෝපි වගාව සඳහා තිබූ අවධානය වර්ධනය වූයේ එංගලන්ත වෙළඳ පොළේ ලංකා කෝපිවලට තිබූ ඉල්ලුම ඉහල යාමයි. ඒ සඳහා බලපෑ කාරණා කීපයක් වන්නේ බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍ය තුළ වහල් ශ්‍රමය අවලංගු කිරීම නිසා බටහිර ඉන්දීය කොදෙව්වල කෝපි වගාව පරිහානියට පත් වීම, බටහිර ඉන්දීය කොදෙව්වලින් හා ආසියානු ප්‍රදේශවලින් බ්‍රිතාන්‍යයට අපනයනය කරන තීරු බදු සමාන කිරීම  මඟින් ලංකා කෝපිවලට බදු අඩු කිරීම, යුරෝපීය රටවල කෝපි පානය ජනප්‍රිය වීම, උඩරට ප්‍රධාන නගර සම්බන්ධ කරමින් මහා මාර්ග තැනීම නිසා ප්‍රවාහන ගාස්තු ක්‍රමයෙන් අවම වීම, කෝපි වගාව පිළිබඳ සාර්ථක ක්‍රමවේද අත්හදා බැලීම යනාදියයි.

ආරම්භයේ දී කෝපි වගාව සඳහා විකුණන ලද්දේ ආණ්ඩුව සතු ඉඩම් ය. කෝපි වගාව ව්‍යාප්ත වීමත් සමඟ ඒ සඳහා ඉඩම් තව තවත් අත්‍යාවශ්‍ය විය. එලෙස ඉඩම් ලබා ගැනීමේ දී ඉඩම්වල අයිතිය පිළිබඳ අර්බුද ද ඇති විය. රජය විසින් මීට විසඳුමක් ලෙස යොදා ගනු ලැබූයේ 1840දී සම්මත කරනු ලැබූ මුඩු බිම් පනතයි. එමගින් පෞද්ගලික අයිතිය නීත්‍යනුකූල ඔප්පු කළ නොහැකි වගා නොකළ සියලු ම ඉඩම් රජය සතු වන බව තීරණය කරනු ලැබීය. එලෙස පවරා ගත් ඉඩම් යුරෝපීය වැවිලි කරුවන්ට විකුණන ලද්දේ ඉතා සොච්චම් මිලකට ය. නමුත් උඩරට ප්‍රදේශයේ සිටි ජනයා එම ඉඩම් සැලකුවේ තමන්ට චාරිත්‍රානුකූල ව හිමි වූ ඉඩම් ලෙසය. ඔවුන් විසින් හේන් ගොවිතැන් හා ගවයන්ට තණකොළ කැවීම සඳහා යොදා ගන්නා ලද්දේ එම ඉඩම් ය.  

රාජකාරි ක්‍රමය අහෝසි කිරීම මඟින් කෝල්බෲක් කොමිසම විසින් අපේක්ෂා කරනු ලැබුවේ වතු වගාවට අවශ්‍ය ශ්‍රමය ලබා ගැනීමයි. නමුත් ස්වයංපෝෂිත ජීවන තත්ත්වයකට පුරුදු ව සිටි ශ්‍රී ලාංකිකයන්ට කුලියට වතුවල වැඩ කිරීම මදි කමක් විය. ඊට අමතරව අඩු වැටුපට ශ්‍රමය සපයා ගත හැකි ශ්‍රමිකයන් දකුණු ඉන්දියාවෙන් ලබා ගත හැකි වීම හේතුවෙන් ලංකාව තුල සැලකිය යුතු ලෙස දකුණු ඉන්දීය ජාතිකයන්ගේ සංඛ්‍යාව වර්ධනය විය. නමුත් කෝපි වතුවල අස්වැන්න නෙළීම සඳහා ස්ථීර කම්කරුවන් අවශ්‍ය නොවීම හේතුවෙන් ඉන්දියානු කුලී ශ්‍රමිකයන් ලංකාවට පැමිණියේ කෝපි අස්වනු නෙළන සමයේ දී පමණි. 

නමුත් 1844දී එංගලන්තයේ ඇති වූ ආර්ථික අවපාතය  හේතුවෙන් ලංකාවේ කෝපි කර්මාන්තය මහත් සේ පාඩු ලබන තත්ත්වයකට පත් විය. ඒ හේතුවෙන් රජයේ ආදායම ශීඝ්‍ර ලෙස අඩු විය. ඊට පිළියමක් වශයෙන් එවකට ආණ්‍රඩුකාරයා වූ ටොරින්ටන් සාමිවරයා සුනඛ බද්ද, මාර්ග බද්ද, ඔරු බද්ද, තුවක්කු බද්ද ආදී බදු වර්ග රාශියක් පනවනු ලැබීය. මෙම වැඩ පිලිවෙලට දේශීයයන් මහත් සේ විරෝධය දැක්වූ අතර එම විරෝධය උග්‍ර වී 1848දී ඉංග්‍රීසි විරෝධී සටනක් ද ආරම්භ විය. කෙසේ වෙතත් එම කැරලි කෝලාහල තත්ත්වයන් මර්දනය කොට තම වැඩ පිළිවෙළ තවදුරටත් ඉදිරියට ගෙන යාමට රජය සමත් විය. 1852 සිට 1860 දක්වා කාලය තුල ආණ්ඩුව වැවිලිකරුවන්ට විකුණන ලද ඉඩම් ප්‍රමාණය අක්කර 121036ක් විය. 1852දී කෝපි වගාව යටතේ පැවති ඉඩම් ප්‍රමාණය අක්කර 57885ක් වූ අතර 1866 වන විට එය අක්කර 160,000ක් විය.  1853 වන විට යහපත් තත්ත්වයට පත් කෝපි වගාව එහි උච්ඡස්ථානයට පත් වූවේ 1867 පමණ වන විට ය. 1852දී අපනයනය කල කෝපි ප්‍රමාණය හොණ්ඩර 372,370ක් වූ අතර එම වසරේ කෝපි වගාවෙන් ලබා ගත් ආදායම පවුම් 692,893ක් විය. 1865දී එය හොණ්ඩර 9,277,440ක් පමණ වූ අතර එහි ආදායම 2,345,532ක් දක්වා වර්ධනය විය.  

නමුත් 1871දී කෝපි වගාවට වැළඳුණ හැමිලියා වැස්ටාට්‍රික්ස් (Hemileia Vastatrix) නම් දිලීර රෝගයක් නිසා කෝපි වගාව ශීඝ්‍රයෙන් පරිහානියට පත් වන්නට විය. 1833 සිට ම වතු වගා අර්ථ ක්‍රමය යටතේ විවිධ බෝග ලංකාව තුල අත්හදා පැවතියත් කෝපි වගාවෙන් අධික ලාබ ලැබීම හේතුවෙන් අනෙකුත් බෝග කෙරෙහි දැක්වූ අවධානය අවම විය. නමුත් කෝපි වගාව පරිහානියට පත් වීමත් සමඟ වෙනත් වාණිජ බෝග කෙරෙහි අවධානය ක්‍රමයෙන් යොමු විය. එහි දී කෝපිවලට ආදේශකයක් ලෙස අවධානය යොමු කරන ලද්දේ සිංකෝනා කෙරෙහි ය. සිංකෝනා පැළෑටිය වැදගත් වූවේ මැලේරියා රෝගයට ප්‍රතිකාර කිරීම සඳහා ගනු ලැබූ ක්වීනින් නමැති ‍‍ඖෂධය නිෂ්පාදනය සඳහා පමණි. 1870 වන විට සිංකෝනා සඳහා යෙදවූ භූමි ප්‍රමාණය අක්කර 500ක් පමණ වූ අතර 1880 වන විට එය අක්කර 45,000ක් දක්වා වර්ධනය විය.  බෙහෙත් නිෂ්පාදනය සඳහා පමණක් යොදා ගත් බැවින් සිංකෝනා පැළෑටියේ ඉල්ලුම ලන්ඩන් වෙළඳපළේ සැලකිය යුතු ලෙස වර්ධනය නොවූ අතර සැපයුම අධික වීමත් සමඟ 1878දී සිලිම් 12 පැන්ස 6ක් වූ සිංකෝනා අවුන්සයක මිල 1890වන විට අවුන්සයක මිල සිලිම් 1 දක්වා පහළ බසින්නට විය.  සිංකෝනා හා කොකෝවා වගාව පුළුල් වාණිජ වතු ව්‍යාපාරයක් වශයෙන් යොදවා ගැනීම සාර්ථක නොවීම මත රජය හා වැවිලිකරුවන් තේ වගාව කෙරෙහි තම අවධානය යොමු කරන්නට විය.    

 තේ වගාවේ වර්ධනය.

1875දී තේ වගාව සඳහා යොදා ගත් මුළු ඉඩම් ප්‍රමාණය අක්කර 500ක් පමණ විය. 1886වන විට එය අක්කර 1,64,728 දක්වා වර්ධනය විය. මෙතරම් කෙටි කාලයක් තුල තේ වගාව වර්ධනය වීමට බලපාන ලද එක් හේතුවක් වූයේ කෝපි වගා කල නොහැකි උස් බිම් ප්‍රදේශවල පවා තේ වගා කිරීමට හැකි වීම, කෝපි වගාවට හානි සිදු වන නිවර්තන වර්ෂාපතනය තේ සඳහා යෝග්‍ය වීම, මේ වන විට එංගලන්ත වෙළඳපොළේ තේ සඳහා තිබූ ඉල්ලුම ඉහල යෑම යන සාධකයි. 1890වන විට ලංකාවට වැඩි ම ආදායමක් ලබා දුන් අපනයන බෝගය වූවේ තේ ශාකයයි. කෝපි මෙන් නොව තේ වගාව සඳහා ස්ථාවර කම්කරුවන් අවශ්‍ය වූ අතර දකුණු ඉන්දීය ශ්‍රමිකයන් විශාල ප්‍රමාණයක් ලංකාවේ පදිංචි වීම මේ හේතුවෙන් සිදු විය. 19වන සියවසේ අවසානය වන විට එංගලන්තයේ තේ ඉල්ලුම පහළ ගිය අතර ලෝක තේ මිල පහළ බසින්නට විය. එය ප්‍රබල බලපෑමක් ලාංකේය තේ නිෂ්පාදනය සඳහා ඇති කරනු ලැබූ අතර ඒ හේතුවෙන් ම නිෂ්පාදන වියදම් අඩු කිරීම, උසස් තත්ත්වයේ තේ නිෂ්පාදනය කිරීම, කාර්යක්ෂම කළමනාකරණයත් මූලික වශයෙන් අරමුණු කර ගෙන එතෙක් පැවති කුඩා තේ වතු ද ඒකාබද්ධ කොට සමාගම් පාලනයට තේ වතු පත් කරනු ලැබීය. 

19වන සියවසේ සිදු වූ තේ මිල පහත වැටීමත් සමඟ වැවිලි කරුවන්ගේ අවධානය රබර් වගාව සඳහා ද යොමු විය. ප්‍රථම වරට ලංකාවට රබර් ශාකය හඳුන්වාදෙනු ලද්දේ 1877 වසරේ දී ය. 1890 පමණ වන විට ලාංකිකයන් මෙන්ම බ්‍රිතාන්‍ය වැවිලි කරුවන් ද රබර් වැවීම කෙරෙහි උනන්දු වූහ. ආරම්භයේ දී බස්නාහිර පළාතේ කළුතර දිස්ත්‍රික්කයට පමණක් සීමා වූ රබර් වගාව පසුව එම පළාතේ ම අනෙක් ප්‍රදේශවලට ද ඉන් අනතුරුව මධ්‍යම, සබරගමු හා දකුණු පළාත්වලට ද ව්‍යාප්ත විය. යුරෝපයේ මෝටර් රථ කර්මාන්තය වර්ධනය වීමත් සමඟ රබර් ඉල්ලුම ද ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය විය. 

වාණිජ භෝග වගාව හේතුවෙන් මෙතෙක් අපනයන ආර්ථික ක්‍රමයකට සම්බන්ධ නොවී සිටි ප්‍රදේශ ද ක්‍රමයෙන් එම වාණිජ භෝග ආර්ථිකයකට අනුගත වන්නට විය. එමඟින් ලංකාව තුළ වතු වගාව පදනම් කර ගත් ආනයන අපනයන ආර්ථික රටාවකට පසුබිම සකස් වන්නට විය. එහි ප්‍රතිඵලය වූවේ ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථිකය අන්තර් ජාතික වෙළඳපොළේ විචල්‍යතා මත රඳා පවතින තත්ත්වයක් ඇති වීමයි. 

02.2. ග්‍රාමීය ආර්ථිකයේ ඇති වූ වෙනස්කම්.

ඈත අතීතයේ සිටම ලංකාවේ ප්‍රධාන ආර්ථිකය සකස් වී පැවතියේ ගැමි කෘෂි කර්මාන්තය පදනම් කර ගනිමින් ය. නමුත් රජරට ශිෂ්ටාචාරයේ පරිහානියත් සමඟ ග්‍රාමීය ආර්ථිකය අඩපණ වූ අතර 19වන සියවස වන තෙක් ම එහි කිසිදු වෙනසක් සිදු නොවීය. 19වන සියවස තුළ දී බ්‍රිතාන්‍යයන් ග්‍රාමීය කෘෂිකර්මාන්තය කෙරෙහි දැක්වූ අවධානය ඉතාමත් ම අල්ප විය. ආරම්භයේ දී ෆෙඩ්‍රික් නෝත් හා රොබට් බ්‍රවුන්රිග් වැනි ආණ්ඩුකාරවරු මුහුදුබඩ ප්‍රදේශ ආශ්‍රිතව වී වගාව සංවර්ධනය කිරීමට උත්සහ කරන ලද මුත් උඩරට ඈඳා ගැනීමත් සමඟ බ්‍රිතාන්‍යන්ගේ අවධානය වාණිජ භෝග කෙරෙහි යොමු වීමත් සමඟ වී වගාව නැවතත් ක්‍රමයෙන් පිරිහෙන්නට විය. 

19වන සියවස අග භාගය වන විට යම් තරමකින් තම අවධානය වාරිමාර්ග ක්ෂේත්‍රය සම්බන්ධයෙන් යොමු කිරීමට බ්‍රිතාන්‍යයන් උනන්දු විය. එහි දී ලංකාවේ වාරිමාර්ග ප්‍රතිසංස්කරණය සඳහා මූලිකත්වය ගනු ලැබූවේ හෙන්රි වෝර්ඩ් (1855-60) ආණ්ඩුකරු ය.  වොර්ඩ් ආණ්ඩුකරුගේ මෙම ප්‍රතිපත්ති කෙරෙහි එකල බ්‍රිතාන්‍යයේ පැතිරී පැවති මානව හිතවාදී අදහස් ද බලපානු ලැබීය. ඒ අනුව ඔහු විසින් නැගෙනහිර පළාතේ ඉරක්කාමම් වැව ද, අම්පාර ප්‍රදේශය ආශ්‍රිතව ද දකුණු පළාතේ කිරම හා ඌරුබොක්ක නැමති වැව් ද ප්‍රතිසංස්කරණය කරනු ලැබීය. ඊට අමතරව ඌව පළාතේ හා මාතලේ දිස්ත්‍රික්කයේ කුඩා වැව් හා ඇළවල් කීපයක් ද ප්‍රතිසංස්කරණය කරනු ලැබීය. හරිකියුලිස් රොබින්සන් ආණ්ඩුකරු විසින් ලංකාවේ කුඩා වැව් ගණනාවක් ම ප්‍රතිසංස්කරණය කරනු ලැබීය. ඒ සඳහා ඔහු විසින් 1867 අංක 21 දරණ ආඥා පනත් මඟින් ඉඩම් පංගු කාරයන් කැමති නම්, දැරීමට සිදු වන වියදම අවුරුදු 10ක දී ජල බද්ද මඟින් ලබා ගැනීමේ පදනම යටතේ වැව් ප්‍රතිසංස්කරණය  සඳහා අවශ්‍ය පසුබිම සකස් කර ගනු ලැබීය. 19වන සියවස තුල දී වාරිමාර්ග සංවර්ධනය සඳහා දැඩි උනන්දුවක් දැක්වූ ආණ්ඩුකාරවරයෙකු වූවේ විලියම් ග්‍රෙගරි (1872-1877)   ආණ්ඩුකාරවරයායි. ඔහුගේ විශේෂ අවධානය යොමු වූවේ පැරණි රජරට ප්‍රදේශ කෙරෙහි ය. ඔහු විසින් උතුරු මැද පලාත නමින් නව පරිපාලන ඒකකයක් පිහිටුවා එම ප්‍රදේශ තුල ග්‍රාමීය වැව් ප්‍රතිසංස්කරණයට පියවර ගනු ලැබීය. ඔහුගේ කාලයේදී රජරට ප්‍රමුඛ වැව් වූ බසවක්කුලම, කන්තලේ වැව, ගල්ගමුව යන වැව් ප්‍රතිසංස්කරණය කරවන ලද අතර රොබින්සන් ආණ්ඩුකරුගේ කාලයේදී ප්‍රතිසංස්කරණ කටයුතු ආරම්භ කරන ලද තිස්සමහාරාම වැවේ කටයුතු අවසන් වූවේ ද ග්‍රෙගරි ආණ්ඩුකරුගේ කාලයේදී ය.

02.3. ගමනාගමනයේ හා පණිවිඩ හුවමාරුවේ වර්ධනය.

බ්‍රිතාන්‍යයන් යටතේ ඇති වූ ආර්ථික අංශයේ තවත් වැදගත් අංශයක් වූවේ ප්‍රවාහන හා පණිවිඩ ක්ෂේත්‍රයේ ඇති වූ වර්ධනයයි. බ්‍රිතාන්‍යයන් ලංකාව යටත් කර ගන්නා අවධියේ දී පැවති මහාමාර්ග කීපය ද මුහුදුබඩ පලාත්වලට පමණක් සීමා විය. කන්ද උඩරට ප්‍රදේශයේ හුදකලා භාවය තුරන් කිරීමේ අරමුණින් මෙන්ම කොළඹ, නුවර හා ත්‍රිකුණාමලය යන නගර ඒකාබද්ධ කිරීමේ අරමුණිනුත් ලංකාව තුල මහාමාර්ග පද්ධතියක් ඇති කිරීමට බ්‍රිතාන්‍යයන් කටයුතු කරනු ලැබීය. මෙහි දී ලංකාවේ ප්‍රධානතම මහා මාර්ගය වූ කොළඹ නුවර මහා මාර්ගය ඉදිකිරීම කරවනු ලැබූවේ එඩ්වඩ් බාන්ස් (1820-1822) ආණ්ඩුකාරවරයාගේ කාලයේදී ය. ඊට අමතරව කුරුණෑගල සිට මහනුවර දක්වා ගලගෙදර දුර්ගය ඔස්සේ ද, දඹුල්ලේ සිට මහනුවර දක්වා නාලන්දා දුර්ගය ඔස්සේ ද, අඹේපුස්සේ සිට දඹුල්ල දක්වා අලව්ව, පොල්ගහවෙල, කුරුණෑගල හරහා ද මහා මාර්ග ඉදි කෙරිණි. මේ මාර්ග ඉදි කිරීමේ කාර්යයේ දී මේජර් ස්කිනර් හා කැප්ටන් ඩෝසන් පුරෝගාමී ව කටයුතු කල පුද්ගලයන් විය. කෝල්බෲක් ප්‍රතිසංස්කරණ හඳුන්වා දීමට පෙර මහා මාර්ග තැනීම සඳහා ශ්‍රමය සපයා ගන්නා ලද්දේ මෙරට පැවති රාජකාරි සේවා ක්‍රමය මාර්ගයෙන් ය. 

1850න් පසු මහා මාර්ග වල තත්ත්වය දියුණු කිරීම සඳහා නවීන ක්‍රම යොදා ගන්නා ලදි. ඒ අනුව ගල් සහ තාර යොදා මාර්ග තැනීමේ ක්‍රමය මේ අවදියේ දී ආරම්භ වූ අතර ජල මාර්ග හරහා ලී පාලම් වෙනුවට යකඩ පාලම් තැනීම ද මේ කාලයේ දී ආරම්භ විය. 19වන සියවස අවසාන වන විට ලංකාවේ මහා මාර්ග කිලෝමීටර් 3200ක් පමණ ගල් දමා ශක්තිමත් ව සාදා තිබුණි.  මෙසේ මාර්ග පද්ධතියක් ඉදි වීම හේතුවෙන් ඒ ආශ්‍රිතව ජනාවාස ව්‍යාප්තියක් ඇති වූ අතර වැදගත් සන්ධිස්ථාන මුල් කරගෙන කුඩා නගර වර්ධනය වන්නට විය.

ලංකාවේ ප්‍රවාහන අංශයේ සිදු වූ වැදගත් ම වර්ධනය වූයේ දුම්රිය මාර්ග පද්ධතිය බිහි වීමයි. ලංකාවේ දුම්රිය මාර්ග තැනීමේ ආරම්භක පියවර ගන්නා ලද්දේ හෙන්රි වෝඩ් ආණ්ඩුකාරයා විසිනි. දුම්රිය මාර්ග ව්‍යාප්තිය බොහෝ සෙයින් ම වතු වගාවේ ව්‍යාප්තිය සමඟ බැඳී පැවතුණි. කොළඹ මහනුවර දුම්රිය මාර්ගය ඉදි කිරීමේ කටයුතු 1858දී ආරම්භ කර 1863දී නිම කරන ලද අතර එය 1871දී පේරාදෙණියේ සිට නාවලපිටිය දක්වා ද 1899දී බණ්ඩාරවෙල දක්වා ද දීර්ඝ කෙරිණි. 1877දී කොළඹ සිට පානදුර දක්වා තනන ලද දුම්රිය මාර්ගය වරින්වර දීර්ඝ කරවන ලද අතර 1895 වන විට එය මාතර දක්වා ද ඉදි කර අවසන් විය. මීට පසු දිවයිනේ සෙසු ප්‍රදේශ ප්‍රධාන වශයෙන් අගනුවර හා සම්බන්ධ කිරීමේ අරමුණ ඇති ව දුම්රිය මාර්ග පද්ධතිය තව දුරටත් ව්‍යාප්ත කෙරිණි. 

ලංකාව තුල බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය ආරම්භ වන අවදියේ දී පැවති නිල පණිවිඩ හුවමාරු ක්‍රමය වූයේ පුද්ගලයෙකුට කුලියක් දී ඔහු අත ලිපි ලේඛන යැවීමයි. 1815 අවසාන කාලයේ දී පමණ කොළඹ, ත්‍රිකුණාමලය, ගාල්ල, මහනුවර, යාපනය ආදී නගර සම්බන්ධ කරමින් රාජකාරි තැපැල් සේවයක් ආරම්භ කර තිබුණි. මෙම පණිවිඩ හුවමාරු ක්‍රමයේ වැදගත් වර්ධනයක් ලෙස අශ්ව කෝච්චි මඟින් තැපැල් යැවීම දැක්විය හැකිය. ඒ අනුව ආසියාවේ ප්‍රථම වරට අශ්ව කෝච්චි ධාවනය වූයේ ලංකාවේ වූ අතර එය 1832 වසරේ සිට කොළඹ හා මහනුවර තෙක් සිදු විය. මුල දී තැපැල් ගාස්තු තීරණය වූයේ දුර හා බර අනුව වුවත් 1858 සිට එංගලන්තයේ මෙන් මෙරටෙහි ද පැන්ස තැපැල් ගාස්තු ක්‍රමය ආරම්භ විය. ලංකාවේ තැපැල් මුද්දරය පළමුවෙන්ම ආරම්භ වූයේ 1857දීය. පණිවුඩ සේවාවන් සම්බන්ධයෙන් සිදු වූ අනිකුත් වැදගත් වර්ධනය නම් 1858දී විදුලි පණිවුඩ සේවාව ආරම්භ වීමයි.  

    

 

03. සමාජීය වෙනස්කම්.

බ්‍රිතාන්‍ය යුගයේ දී ලංකාවේ ඇති වූ සමාජ ක්‍රමය ධනපති ක්‍රමයේ ආරම්භය විය. එය බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් ලංකාවට හඳුන්වාදෙන ලද මුත් එය යුරෝපයේ පැවති ධනපති ක්‍රමය හා සමාන නොවීය.  දේශීයත්වය අහෝසි කරමින් ලාංකේය සමාජය පරාධීනත්වයක් කරා යොමු කරනු ලැබූ එම ක්‍රමය මඟින් යම්තාක් දුරකට සාම්ප්‍රදායික සමාජයේ දියුණුවක් ද ඇති විය. ඒ අනුව බ්‍රිතාන්‍ය ධනේශ්වර ක්‍රමය හේතුවෙන් සිදු වූ වැදගත් ම සිදුවීම වන්නේ පෙර තිබූ වැඩවසම් ක්‍රමය බිඳ වැටීමයි. ඒ අනුව නවීන සමාජයකට අවශ්‍යය මහාමාර්ග, වාණිජ වතු වගාව, වෙළදාම හා පාසල් අධ්‍යාපනය යන අංශයන්ගේ වර්ධනයක් සිදු විය.

03.1. පන්ති සමාජයක් ඇති වීම.

 කම්කරු පන්තියක් ඇති වීම.

බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් ලංකාවේ තිබූ පැරණි සමාජ ක්‍රමය වෙනස් කිරීමට පෙර පැවති වැඩවසම් ක්‍රමය යටතේ මිනිසුන් තමන් වගා කල ඉඩම වෙනුවෙන් කුලය විසින් තීරණය කරන ලද සේවාවක් කිරීමට බැදී සිටින ලදි. නමුත් බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් හඳුන්වාදෙනු ලද නව ක්‍රමය මඟින් ශ්‍රමය මුදලට විකුණන සමාජ ක්‍රමයකට පදනම වැටෙන්නට විය. නමුත් උඩ රට ප්‍රදේශවල ව්‍යාප්ත වූ වාණිජ වතුවල කම්කරුවන් ලෙස සේවය කිරීමට උඩරට ගොවි ජනතාව තුල කැමැත්තක් නොවීය. ඒ හේතුවෙන් ම එම වතුවල වැඩ කිරීමට දකුණු ඉන්දියාවෙන් දමිළ ශ්‍රමිකයන් ගෙන්වා ගැනීමට ඉංග්‍රීසීන්ට සිදු විය. ආරම්භයේ දී පැමිණි දකුණු ඉන්දීය ශ්‍රමිකයන්ගේ අරමුණ වූවේ යම් කිසි කාලයක් ලංකාවේ වතුවල සේවය කොට කිසියම් මුදලක් උපයා ගැනීමෙන් අනතුරුව නැවත තම මව් රට වෙත යාමයි. නමුත් එම අය අතරින් කිසියම් විශාල පිරිසක් නැවත තම මව් රට වෙත නොගොස් ලංකාවේ පදිංචි විය. ඔවුන්ගේ සංඛ්‍යාව ලංකාවේ දෙමළ ජනතාවගේ ප්‍රමාණයට ද වඩා අධික විය.

උඩ රට ප්‍රදේශයේ ජනතාව වතු වගාව ආශ්‍රිතව සේවය කරන කම්කරුවන් ලෙස කටයුතු කිරීමට කැමති නොවූවද ලංකාවේ පහත රට ප්‍රදේශයේ ජනතාවගෙන් සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් වෙනත් ක්ෂේත්‍රයන් ආශ්‍රිතව කම්කරුවන් බවට පත් වී තිබුණි. 19වන සියවස අවසාන වන විට කොළඹ නගරයේ පමණක් සිටි සාමාන්‍ය කම්කරුවන්ගේ ප්‍රමාණය 19,000ක් පමණ විය. එම කාලය වන විට දුම්රිය මාර්ග ඉදි කිරීම ද ආරම්භ වී තිබුණු අතර සැතපුම් 700ක් පමණ ඉදි කර තිබූ දුම්රිය මාර්ග නඩත්තුව සඳහා පුහුණු කම්කරුවන්ගේ සංඛ්‍යාව 9500ක් පමණ විය. දුම්රිය එන්ජින් වැඩපළවල් නමයෙහි සේවයේ නියුතු යාන්ත්‍රික ශිල්පීන්, යකඩ කම්හල්කරුවන්, වඩුවන්, වෑද්දුම්කරුවන්, බොයිලේරු තනන්නන් ආදීන්ගේ ප්‍රමාණය 2800ක් පමණ විය. දුම්රිය මාර්ග, පාලම් හා ගොඩනැගිලි නඩත්තුව ඇතුළු සිවිල් ඉන්ජිනේරු කටයුතු භාරව සිටි දුම්රිය මාර්ග හා වැඩ දෙපාර්තමේන්තුවේ කම්කරුවන් 4300ක් ද, දුම්රිය ප්‍රවාහන දෙපාර්තමේන්තුවේ කම්කරුවන් 200ක් ද සේවයේ නියුක්ත ව සිටින ලදි.

19වන සියවස ආරම්භ වන විට ලංකාවේ මහා මාර්ග සුළු වශයෙන් හෝ ඉදි වී තිබුණේ ඉංග්‍රීසීන් සතු වූ මුහුදුබඩ ප්‍රදේශවල පමණි. බ්‍රිතාන්‍යයන් කන්ද උඩ රට අල්ලා ගැනීමෙන් අනතුරුව ඉදි කල මහා පරිමාණ මාර්ගය ලෙස සැලකිය හැක්කේ 1821දී ආරම්භ කර 1831දී අවසන් කළ කොළඹ-නුවර මාර්ගයයි. ඉන් පසුව ආරම්භ වූ තේ වගාවත් සමග මහා මාර්ග ඉදි කිරීම ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වූ අතර 1890 අවසාන වන විට ඉදි කරනු ලැබූ මහා මාර්ගවල දිග ප්‍රමාණය සැතපුම් 3145ක්  පමණ විය. ඉන් පසු සැතපුම් 1635ක් කළු ගල් දමා සකස් කරන ලද පාරවල් වූ අතර සැතපුම් 965ක් බොරලු අතුරා සකස් කරන ලද පාරවල් විය.  

මාර්ග තැනීම හා නඩත්තු කිරීම භාරව තිබූ ප්‍රසිද්ධ වැඩ දෙපාර්තමේන්තුවේ සිටි පුහුණු හා නුපුහුණු කම්කරුවන්ගේ ප්‍රමාණය 21,000ක් පමණ විය. කොළඹ වරායෙහි පිහිටි වැඩපොළෙහි සේවයේ නියුතු කම්කරුවන්ගේ සංඛ්‍යාව 1000ක් පමණ විය. ඊට අමතරව කොළඹ නගරයේ වඩුවන් 2800ක්, යකඩ පට්ටල් කරුවන් 2300ක්, මේසන්වරු 1800ක්, වෙළඳ සේවකයෝ 1600ක්, අකුරු අමුණන්නන් හා පොත් බඳින්නන් 950ක්, රන් කරුවෝ 648ක්, ට්‍රෑම් රථ කරුවෝ 180ක්, රික්ෂෝ අදින්නෝ 3600ක්, කරත්තකරුවෝ 2300ක්, ගෘහ සේවකයෝ 17,000ක්, ඇදුම් මසන්නෝ 1450ක්, ලොන්ඩ්‍රි සේවකයෝ 1320ක්, කරණවෑමියෝ 492ක් හා පාවහන් සාදන්නෝ 262ක් සේවයේ නියුක්ත විය. 

ලංකාවේ කම්කරුවන්ගෙන් විශාලතම පිරිසක් සේවයේ නිරත ව සිටියේ උඩරට වතු ක්ෂේත්‍රයේ  සිටි දකුණු ඉන්දීය දමිළ ශ්‍රමිකයන්ගෙනි. ඔවුන්ගේ සංඛ්‍යාව 19වන සියවස අවසාන වන විට 5,13,467ක් පමණ විය. වැඩි ම නූගත්කමක් තිබුණේ ද වතු කම්කරුවන් අතර ය. ඔවුන් අතර සාක්ෂරතාව පිරිමින් සඳහා 20%ක්ද, කාන්තාවන් සඳහා 1.5%ක්ද විය. ඒ අනුව බැලීමේ දී පෙනී යන මූලික ම කරුණ වන්නේ බ්‍රිතාන්‍යයන් හඳුන්වාදුන් සමාජීය ක්‍රමය තුළ ලංකාවේ කම්කරු ගහනයෙන් බහුතරයක් විදේශිකයන් වූ බවයි. 

 ව්‍යාපාරික පන්තියක් ඇති වීම.

   කෝල්බෲක් ප්‍රතිසංස්කරණ මඟින් දිරි ගන්වන ලද වතු වගාවේ වර්ධනයත් සමඟ ඒ සඳහා යොදා ගැනෙන ඉඩම් ප්‍රමාණය හා කම්කරුවන්ගේ සංඛ්‍යාව විශාල ලෙස වර්ධනය විය. ඒත් සමඟ දේශීය ව්‍යාපාරිකයන්ට එම ක්‍ෂේත්‍රයන්ට අදාළ කටයුතුවලට සම්බන්ධ වීමේ ඉඩ ප්‍රස්ථාව 19වන සියවස අවසාන වන විට වර්ධනය වන්නට විය. වතු වගාව සඳහා කැලෑ එළිපෙහෙළි කිරීමට හා භූමිය සකස් කිරීමට අවශ්‍ය විය. ඉදිකිරීම් සඳහා අවශ්‍ය සැපයුම් ගෙන්වා ගත යුතු ව තිබුණේ කරත්තවලිනි. ඒ සඳහා අවශ්‍ය කම්කරුවන් මුදල් ගෙවා ලබා ගැනීමට උනන්දු වීමත් සමඟ කම්කරුවන් සපයන කොන්ත්‍රාත්කරුවන්ට ද, ප්‍රවාහන සඳහා කරත්ත සපයන කොන්ත්‍රාත්කරුවන්ට ද විශාල ඉල්ලුමක් ඇති විය. ඊට අමතරව වතු ආශ්‍රිත ප්‍රදේශවල සිල්ලර වෙළඳාම සඳහා ද විශාල අවකාශයක් නිර්මාණය වී තිබුණි. 

වී ගොවිතැන, ධීවර කර්මාන්තය, පාරවල්, ඇළ මාර්ග හා අරක්කු වෙළඳාම වැනි අංශවල දී රජය විසින් තමන්ට ලැබිය යුතු බදු ප්‍රමාණය එකතු කරන ලද්දේ එය බදු එකතු කරන්නන් හට ප්‍රසිද්ධියේ වෙන්දේසි කිරීම මඟිනි. ඒ අනුව එය රේන්ද ක්‍රමය නමින් හැඳින්වූ අතර රේන්දය මිල දී ගත් තැනැත්තා ඒ මිල ආණ්ඩුවට ගෙවා ඒ සඳහා ආණ්ඩුවට ලැබිය යුතු බදු ආදායම ජනතාවගෙන් අය කර ගනු ලැබීය. එය ස්වදේශිකයන්ට ධනය උපයා ගැනීමට විවර වී තිබූ වැදගත් ම ක්ෂේත්‍රය වූ අතර අරක්කු රේන්දය ඒ අතරින් වඩාත් ලාබ දායක ම අංශය විය. ඒ අනුව මෙම අවස්ථා ප්‍රයෝජනයට ගත් ස්වදේශීය පිරිස ලංකාවේ ධනපති පන්තිය බවට පත් විය. ඔවුන් හා රටේ අනෙකුත් සාමාන්‍ය ජනතාව අතර පරතරය ක්‍රමයෙන් වර්ධනය වූ අතර එම දේශීය ධනපතීන්ගේ ජීවන තත්ත්වය බොහෝ විට ඉංග්‍රීසීන්ගේ ජීවන ක්‍රමයට සමාන විය. මුලදී පහතරට මුදලිවරු මෙම පන්තියේ ප්‍රමුඛයන් විය. ඔවුන් ලන්දේසි යුගයේදී ලන්දේසීන්ට පක්ෂපාතී ව කටයුතු කරමින් රජයේ විවිධ තනතුරු හා නම්බු නාම හිමි කරගත්තවුන් වූ අතර ඉංග්‍රීසි යුගයේදී ඉංග්‍රීසීන්ට පක්ෂව කටයුතු කිරීම හරහා ඉංග්‍රීසීන්ගෙන් ද විවිධ වරප්‍රසාද හිමි කර ගනු ලැබීය. බොහෝ විට එම පිරිස් එංගලන්ත ක්‍රිස්තියානි ආගම අදහන්නන් වූ අතර ඉංග්‍රීසි භාෂාව කතා කරන, ඉංග්‍රීසි සිරිත් විරිත් අනුගමනය කරන්නන් විය. 

මෙලෙස ධනවත් වූ ස්වදේශ පවුල් වූයේ ඔබේසේකර, ඩයස් බණ්ඩාරනායක, ඉලංගකෝන්, ද අල්විස්, ලිවේරා, පීරිස් හා සිරිවර්ධන යන පවුල් ය.  ඔවුන්ගේ එම පවුල් අතර අන්තර් විවාහ සිදු කර ගැනීම හරහා ව්‍යාපාරික වශයෙන් ද අන්‍යෝන්‍ය ලෙස එකට සම්බන්ධ වී සිටින්නට විය. 1818දී ඇති වූ ඌව වෙල්ලස්ස කැරැල්ලේ දී මෙම ස්වදේශික ධනපති පන්තියේ සහය හිමි වූවේ ඉංග්‍රීසීන්ට ය. ඒ හේතුවෙන් ම කැරැල්ල අවසානයේ උඩරට ජන ප්‍රධානීන්ගෙන් අහිමි කරනු ලැබූ සෑම වරප්‍රසාදයක් ම පාහේ හිමි වූවේ මෙම පිරිසට ය. නමුත් මෙම ස්වදේශීය ධනපතීන් උඩරට ප්‍රදේශවල තිබූ වාණිජ භෝග වගාව සඳහා ඍජුව සම්බන්ධ වීමට උත්සහ නොකළ නමුත් වැවිලි භෝගයක් ලෙස තම උනන්දුව දැක්වූවේ පහතරට පොල් වගාව කෙරෙහි ය. තමන්ට තිබූ නිල බලය උපයෝගී කොට ගෙන පොල් වගාව සඳහා අවශ්‍ය ශ්‍රම ශක්තිය නොමිලයේ ම පහතරට ගම්මුන්ගෙන් ලබා ගැනීමට සමත් වූ අතර රජයේ ඉඩම් විකුණන අවස්ථාවලදී මෙන්ම තමාගේ නිල බලයෙන් ද ඉඩම් අත්පත් කර ගැනීමට මෙම පිරිසට හැකි විය. 

මෙම දේශීය ධනපති පන්තිය විසින් තමන්ගේ නිල බලය හා අනෙකුත් වරප්‍රසාද මත සමස්ත ලංකාවේ ම විශාල ඉඩම් ප්‍රමාණයකට හිමිකම් කීමට සමත් විය. එම පවුල් සතු වූ ඉඩම් ප්‍රමාණයන් පහත ආකාරයෙන් දැක්විය හැක.

පවුල සතු වූ ඉඩම් ප්‍රමාණය (අක්කර)

ජේ. පී. ඔබේසේකර. 1,334

ඩී. එස්. එච්. බණ්ඩාරනායක. 2,100

එස්. ක්‍රිස්ටෝපල් ඔබේසේකර. 1,400

හෙන්රි ඩයස්. 2,178

ජෝන් ඒබ්‍රහම් පෙරේරා. 1,928

ජේම්ස් ද අල්විස්. 1,202

එකතුව 10,142

  

යාපනයේ දෙමළ සමාජයේ සිටි ප්‍රභූන් වූ පොන්නම්බලම් හා කුමාරස්වාමි යන පවුල් ද ඉහතින් දක්වන ලද ආකාරයට සිංහල මුදලි පවුල් හා සමාන විය. බ්‍රිතාන්‍ය පාලනයට පක්ෂපාතී ව සිටීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස  නාම කරණයෙන් ව්‍යවස්ථාදායකයට පත් වීමේ ඒකාධිකාරී අවසරය තිබුණේ ද මෙම පවුල්වලට පමණි. මෙලෙසින් සකස් වූ දේශීය ධනවතුන්ගෙන් බහුතරය සිංහල ප්‍රජාවෙන් සමන්විත වූ අතර දෙමළ ප්‍රජාව හා මුස්ලිම් ප්‍රජාව සාපේක්‍ෂව බොහෝ සෙයින් අල්ප විය. සිංහල ධනේශ්වර පන්තියේ බහුතරය සමන්විත වූවේ ද පහතරට සිංහලයන්ගෙන් වීම විශේෂිත වේ. සිංහල ප්‍රභූ පැලැන්තිය හා සැසඳීමේ දී දෙමළ ප්‍රභූ පැලැන්තිය ප්‍රමාණයෙන් කුඩා වීමට බලපාන ලද එක් සාධකයක් වූවේ වාණිජ භෝග වගාව සතු ධනේශ්වර සංවර්ධනයේ බලපෑම ප්‍රබලව බලපානු ලැබූවේ සිංහල ජනතාව ජීවත් වූ පහතරට ප්‍රදේශවලට වීමයි. ඒ අනුව පහතරට සිංහලයන්ට විවර වූ ඉඩ ප්‍රස්තා උතුරේ වූ දමිළ ප්‍රජාවට හිමි වූවේ ඉතාමත් ම අල්ප ලෙසය. එලෙස දකුණේ සිංහල ප්‍රජාව විවර වූ ව්‍යාපාරික අවස්ථා ප්‍රයෝජනයට ගෙන ධනවත් වන විට උතුරේ දෙමළ ප්‍රජාව ඒ සඳහා යොදා ගනු ලැබූවේ අධ්‍යාපනයයි. ඔවුන්ට ඒ සඳහා විශාල පිටිවහල් විය හැකි ආකාරයට ගුණාත්මක පාසල් පද්ධතියක් මිෂනාරි ව්‍යාපාර හේතුවෙන් ලැබී තිබුණි. සමස්තයක් ලෙස බැලීමේ දී පෙනී ගිය කාරණයක් වූවේ දකුණේ සිංහල ප්‍රජාවට සාපේක්ෂව උතුරේ දෙමළ ප්‍රජාව ඉංග්‍රීසි අධ්‍යාපනයේ දී ඉදිරියෙන් සිටින්නට විය. එම යුගයේ බැංකු සමඟ ගනුදෙනු කරන ව්‍යාපාරිකයන්, අතරමැදියන් හෝ බ්‍රෝකර්වරුන් ලෙස ක්‍රියාකරනු ලැබුවන්ගෙන් බහුතරය යාපනයේ දමිළ ජනතාව විය. ඊට අමතරව යාපනයේ උගත් ජනතාව ලංකාවේ රාජ්‍ය සේවයට පමණක් නොව මැලේසියාවේ, බුරුමයේ හා ඉන්දියාවේ රාජ්‍ය සේවයට ද බඳවා ගැනීමට තරම් උගත් ප්‍රජාවක් විය.  ලංකා දෙමළ ජනතාවගේ අනුපාතිකය 11.54ක් පමණ වූ අතර වෘත්තීයවේදීන් අතර ඔවුන්ගේ අනුපාතිකය 24.6%ක් පමණ විය.

මුස්ලිම් ප්‍රජාව 19වන සියවස තුළ දී තම වැඩි අවධානයක් දැක්වූවේ කෘෂිකර්මයටත්, අධ්‍යාපනයටවත් නොව වෙළදාම කෙරෙහි ය. මුස්ලිම් ජනවර්ගය වෙළදාමට ලැදි කමක් දැක්වූ ජන වර්ගයක් වුවද ආගමික නීති රීතීන් මත අරක්කු වෙළදාමට සම්බන්ධ නොවීය. එකල ලංකාවේ මැණික් ක්ෂේත්‍රය අදාලව ඒකාධිකාරය රඳා පැවතියේ මෙම මුස්ලිම් ප්‍රජාව මතය. එම කාලයේ මුස්ලිම් ධනවතුන් අතරින් ප්‍රමුඛතම පුද්ගලයන් කීප දෙනා වූවේ මොහොමඩ් මාකන් මාකර්, අබ්දුල් ගෆූර් හා ඒ. එම්. චප්පේ මරික්කාර් යන පුද්ගලයන් ය.  ප්‍රමාණයෙන් කුඩා වුවද ඔවුන්ට ලාංකේය ධනේශ්වර ක්‍රමය තුල සැලකිය යුතු ඉඩ ප්‍රස්ථාවක් විවර ව පැවතිණ. 

අධ්‍යාපනයේ දී ඉදිරියෙන් ම සිටි ජනවර්ගය වූවේ බර්ගර් ජනතාවයි. ඉංග්‍රීසි භාෂාව කතා කළ ක්‍රිස්තියානි ආගම ඇදහූ අපරදිග මිශ්‍ර ජාතියක් වන බර්ගර් ජනතාව රාජ්‍ය සේවය හා විද්වත් වෘත්තීන් කෙරෙහි පමණක් උනන්දුවක් දක්වන ලද පිරිසක් විය. බර්ගර්වරුන්ගේ ජන අනුපාතිකය 1%ක් පමණ වුවද වෘත්තීයවේදීන් අතර ඔවුන්ගේ අනුපාතිකය 31.8ක් පමණ විය.

 

‍ විද්වත් වෘත්තිකයන් ජන වර්ගය අනුව. (19වන සියවස අවසාන වන විට)

ජන වර්ගය සංඛ්‍යාව ප්‍රතිශතය ජනගහනයේ ජනවර්ග අනුපාතිකය

පහතරට සිංහල 349 30.40 43.11 %

උඩරට සිංහල 349 30.41 43.11 %

සිංහල 364 41.0 67.54 %

ලංකා දෙමළ 214 24.1 11.54

බර්ගර් 282 31.8 0.67

මුස්ලිම් 16 1.0 6.57

වෙනත් 9 1.0

885 100.0

 

ඉහතින් දක්වන ලද දර්ශකය අනුව විද්වත් වෘත්තිකයන් ගණයට අයත් වූවේ වෛද්‍ය, නීතිඥ, මිනින්දෝරු, වෙන්දේසිකාර, තක්සේරුකාර හා ඉංජිනේරු යන වෘත්තීන්ය.

ලාංකේය ධනපති පන්තිය තුල බෙදීම් ගණනාවක් තිබූ බව ද දැකිය හැක. එම පිල් බෙදීම සඳහා පදනම් වූයේ වර්ගය, කුලය හා ආගමයි. එම ප්‍රජාව පන්තියක් ලෙස පොදුවේ එක්සත් ව කටයුතු කල අවස්ථා මෙන්ම වර්ගය හෝ කුලය මුල් කොට ගෙන බෙදුණු අවස්ථා ද බොහෝමයක් ඇත.  ඔවුන් අතර සිංහල හා සිංහල නොවන ලෙස බෙදීමක් තිබුණු අතර සිංහල ප්‍රජාව අතරද ගොවිගම හා ගොවිගම නොවන ආකාරයෙන් බෙදීම් ද තිබුණි. දෙමළ ප්‍රජාව අතර ද වෙල්ලාල හා හීන කුල ලෙස පැහැදිලි බෙදීමක් තිබුණි.

කෙසේ වෙතත් බටහිර සමාජවල පැවති අකාරයට 19වන සියවස තුළ දී වර්ධනය වූ ධනේශ්වර ක්‍රමය තුලින් නිෂ්පාදන මාර්ගවලට හිමිකම් කියන ධනපති පන්තියක් හා මුදලට ශ්‍රමය විකුණන කම්කරු පන්තියක් බිහි වුවද පැරණි වැඩවසම් ක්‍රමය ද, ඉඩම් හිමි පන්තිය හා ඔවුන්ට කුලය විසින් නියම කරන ලද වැඩවසම් සේවාවක් කරන ගැමි ජනතාවක් ද රටේ තවදුරටත් සිටින්නට විය. ඒ ජන සංඛ්‍යාව ධනපති ක්‍රමයට මාරු වී සිටි ජන සංඛ්‍යාව තරම් ම විශාල විය.  

 

04. සමාලෝචනය.

19වන සියවස යනු බ්‍රිතාන්‍ය අධිකාරිය ක්‍රමානුකූලව ලංකාව තුළ මුල් බැස ගත් අතර වතු ආර්ථිකය ස්ථීර පදනමක් මත ස්ථාපිත විය. මූල ද්‍රව්‍ය නිෂ්පාදකයෙකු ලෙස ලංකාව ධනවාදී ලෝක ආර්ථිකයට ඇතුලත් වූවේ මෙම වකවානුවේ දී ය. විශේෂයෙන් ම 1833දී සූත්‍ර ගත කරනු කෝල්බෲක් කැමරන් ප්‍රතිසංස්කරණ මඟින් යුරෝපීය නූතනත්වය ලංකාවට එන්නත් කිරීමේ ඓතිහාසික කාර්යභාරය සිදු විය.  ඒ අනුව මෙම අවධිය ලංකාව තුල විප්ලවීය වෙනස්කම් රාශියක් ඇති වූ යුගයක් වූ බව හඳුනා ගත හැකිය. යටත් විජිත ආර්ථීක, සමාජීය හා දේශපාලන රාමුව ස්ථීර ලෙස සකස් වූවේ ද මෙම යුගයේදී ය. 

බ්‍රිතාන්‍ය ආධිපත්‍ය හේතුවෙන් ලංකාවේ ඇති වූ ධනේශ්වර පරිවර්තනයත් සමඟ පැවති වැඩවසම් නිෂ්පාදන ක්‍රමයේ හා වැඩවසම් නිෂ්පාදන සම්බන්ධතාවල විශාල වෙනස්කම් ඇති විය. ක්‍රමයෙන් ලාංකේය ජනතාව මෙතෙක් පරිභෝජනය සඳහා පමණක් කල නිෂ්පාදනයන් පරිභෝජනයට අමතරව වෙළදාම සඳහා ද යොමු වන ප්‍රවණතාවක් ඇති වූවේ 19වන සියවසේ සිදු වූ මෙම ආර්ථීක හා සමාජීය වෙනස්කම් සමග ය. ඉඩමට බැදී සිටි ගොවීන්ට හා හස්ත කාර්මිකයන්ට අවශ්‍ය නම් එම බැදීම්වලින් ඉවත් ව මුදලට ශ්‍රමය විකුණන කම්කරුවන්ගේ තත්ත්වයට පත් වීමේ අවස්ථාව ද උදා විය. කුල ක්‍රමයට තිබුණු සමාජ පිළිගැනීම කුමක් වූවද සියලු දෙනා ම සමානයන් ලෙස සලකන තත්ත්වයක් ක්‍රමයෙන් ඇති විය. ඒ සමඟ කුලය විසින් නියම කරන ලද සේවාවෙන් ඉවත් වී වෙනත් රැකියාවක නිරත වීමට අවශ්‍ය ඉඩ ප්‍රස්ථා ද මෙකල ඇති විය. පාසල් ක්‍රමයේ ව්‍යාප්තිය නිසා අකුරු උගත්කම වර්ධනය වූ අතර පුවත් පත් කියවන ජනතාවක් ඇති විය. 

වර්තමානයේ දී ලංකාව මුහුණ දී ඇති බොහෝමයක් ගැටලුවල ආරම්භය මෙන්ම බටහිර දියුණු මෙන් ම නොගැළපෙන ලක්ෂණයන්හී ආභාෂයද මෙකල ඇති විය. ලංකාව මුහුණ දී ඇති අපනයන, ආනයන ආර්ථිකයේ අස්ථිර බවත්, ගොවි ජනතාවගේ ඉඩම් සාගතයත්, දකුණු ඉන්දීය ශ්‍රම බලකායේ ප්‍රශ්නයත් යන සියල්ල ම එකල ඇති වූ ආර්ථීක හා සමාජ ව්‍යුහයේ ප්‍රතිඵලවල අහිතකර බලපෑම් ය.  ශ්‍රී ලංකාවේ ධනේශ්වර සංවර්ධනයටත් එහි පැවැත්මත් තහවුරු වූවේ මෙම යුගයේදී ය. පෞරාණිකත්වය හා නූතනත්වයේ සංකලනයෙන් යුක්ත වන අර්ධ වැඩ වසම් ආර්ථීක හා සමාජීය ලක්ෂණ ඉස්මතු වූවේ ලංකාව තුල ඉස්මතු වීම 19වන සියවස තුල ආරම්භ වූ බව ඉහතින් දක්වන ලද තොරතුරු අධ්‍යනයේ දී අවබෝධ කර ගත හැක. ලංකාවේ ආර්ථීක හා සමාජ ක්‍රමයන් පැවති වැඩවසම් ක්‍රමයේ සිට ධනේශ්වර ක්‍රමය දක්වා පරිවර්තනය වීමේ ක්‍රියාවලිය සිදු වූවේ බාහිර සාධක මත මිස අභ්‍යන්තර සාධක මත නොවීය. ඒ නිසා ඇති වූ පරිවර්තන ක්‍රියාවලිය සමාජය කෙරෙහි බලපෑවේ මුළුමනින් ම නොව අර්ධ වශයෙනි. සමාජයේ එක කොටසක් ඒකාග්‍ර වන විට තවත් කොටසක් බෙදී සිටියේ ය. සමාජයේ එක් කොටසක් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී වන විට තවත් කොටසක් වැඩවසම්වාදී විය. මෙම ආකල්ප ලාංකේය සමාජයේ ඒකාබද්ධතාව ආරක්ෂා කර ගැනීම වර්තමානය දක්වා ම ගැටලුවක් බවට පත් වී ඇත. ඒ අනුව පෙනී යන්නේ ලාංකේය ධනේශ්වර ක්‍රමයේ දෙබිඩි බව හා යටත් විජිත ධනේශ්වර සංවර්ධනයත්, පශ්චාත් යටත් විජිත සංවර්ධනයේ පදනමත් මෙම යුගයේ ඇති වූ ආර්ථික හා සමාජ වෙනස්කම්වල ප්‍රතිඵලයන් වන බව මෙයින් අධ්‍යනය කර ගත හැකි බවයි. 

 

ආශ්‍රිත ග්‍රන්ථ නාමාවලිය.

අයිවන්, විකටර්. ලංකාව ගලවා ගැනීම, මහරගම: රාවය ප්‍රකාශන, 2013.

අයිවන්, වික්ටර්. අර්බුදයේ අන්දරය (1815 - යටත් විජිත යුගයේ සිට 2009 - ඊලාම් යුද්ධයේ අවසානය දක්වා), තෙවන මුද්‍රණය. මහරගම: රාවය ප්‍රකාශන, 2012.

අයිවන් වික්ටර්, දෙමළ අභියෝගය. මහරගම: රාවය ප්‍රකාශන, 2012.

කරුණාදාස, ඩබ්ලිව් එම්., තුන්වන ලෝකයේ දේශපාලනය හා ආර්ථිකය., දෙහිවල: ඉමේජ් ලංකා ප්‍රකාශකයෝ, 2003.

ක්‍රිෂ්ණා, ශන්කර්., ශ්‍රී ලංකාවේ වාර්ගික ගැටුම තුළ ඉන්දියාවේ භූමිකාව., කොළඹ: මාර්ග ආයතනය, 2001.

ජයවර්ධන, කුමාරි., සොක්කන් ලොක්කන් වූ වගයි., කොළඹ: සමාජ විද්‍යාඥයන්ගේ සංගමය, 2014.

ජයසුමන, චන්න සුදත්., දෙමළ ජනතාවගේ සංක්ෂිප්ත ඉතිහාසය., බොරලැස්ගමුව: සී/ස (පෞද්) විසදුනු ප්‍රකාශකයෝ, 2009.

බණ්ඩාර , නවරත්න., රාජ්‍ය නිර්මාණය සහ ජාතික ඒකාබද්ධතාව පිළිබඳ ගැටලු. වෙළුම V වෙළුම, පරි. ශ්‍රී ලංකේය ඉතිහාසයහි පරිච්ඡේදය 2, සංස්කරණය කළේ එම්. යූ. ද සිල්වා, 53-88. කොළඹ: සී‍‍‍/ස ඇම්. ඩී. ගුණසේන සහ (පුද්ගලික) සමාගම, 2012.

බණ්ඩාරගේ, අසෝක., ශ්‍රී ලංකාවේ යටත්විජිතවාදය., කොළඹ: ස්ටැම්ෆර්ඩ් ලේක් ප්‍රකාශන, 2005.

විජේනායක, අමරසිරි. එදා සිට අද දක්වා මෙදෙස් විදේස් දේශලාන වෙනස් වීම්, කොළඹ: ඇස්. ගොඩගේ සහ සහෝදරයෝ, 2002.

විජේසිංහ, තිස්ස., දෙමළ සිංහල ඓතිහාසික විකාශනය පිළිබඳ නව කියවීමක්(මහාචාර්ය කේ.ඉන්ද්‍රපාල විසින් රචිත The Evolution of an Ethnic Identity කෘතිය ඇසුරෙන්)., නුගේගොඩ: සංහිද ප්‍රකාශකයෝ, 2009.

වෙත්තමුනි, විජයසිරි., සරල සිංහල මහාවංසය, කොළඔ: කතෘ ප්‍රකාශක, 2010.

සිල්වා, ප්‍රේමකුමාර ද. “සමාජ විද්‍යා විචාර රචනා.” තුළ සොක්කන් ලොක්කන් වූ වගයි., ප්‍රේම කුමාර ද සිල්වා විසින්. කොළඹ: සමාජ විද්‍යාඥයින්ගේ සංගමය, 2009.

ශ්‍රී ලංකාවේ ඉතිහාසය - සිව් වන කොටස. බත්තරමුල්ල: අධ්‍යාපන ප්‍රකාශන දෙපාර්තමේන්තුව, 2007.

“ශ්‍රී ලංකාවේ සාධනීය දේශපාලන සංස්කෘතියක් සඳහා පුරවැසි සහභාගීත්වයල හා මැතිවරණ නිරීක්‍ෂණය.” People's Action for free and Fair Elections, 2014: 01-09.

ශ්‍රී ලාංකේය ඉතිහාසය, ඇම්. ඩී. ගුණසේන සහ සමාගම, කොළඹ, 2012.

ඩොනමෝර් ප්‍රතිසංස්කරණයන්ගේ ‍ඓතිහාසික වැදගත්කම, එහි ක්‍රියාකාරීත්වය අනුසාරයෙන් විමර්ශන කිරීමක්..

 

    ශ්‍රී ලංකාව පූර්ණ බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතයක් බවට පත්වීමෙන් අනතුරුව නැවත ඩොමිනියන් තත්ත්වයේ නිදහසක් හිමිවන්නේ 1947දී ය. ශ්‍රී ලංකාවේ එම යටත් විජිත කාලය තුල 1833-කෝල්බෲක්, 1910-කෲව් මැකලම්, 1920-පළමු මැනිං  හා 1924-දෙවන මැනිං (මැනිං ඩොවන්ෂයර්) යන ආණ්ඩුක්‍රම සමඟ සන්සන්දනය කරන විට ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රමය යනු ඉතාමත් යහපත් හා ප්‍රගතිශීලී ‍යෝජනා හඳුන්වාදුන් ආණ්ඩුක්‍රමයක් ලෙස හැදින්විය හැක. ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ සර්වජන ඡන්ද බලය හා වාර්ගික නියෝජනය අහෝසි කිරීම එහි අන්තර්ගත වූ වඩාත් ම යහපත් හා ප්‍රගතිශීලී යෝජනාවන් වූ අතර පළාත්බද නියෝජනය, රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාව, විධායක කාරක සභා ක්‍රමය, අමාත්‍ය මණ්ඩලය පිහිටුවීම, රාජ්‍ය නිලධාරීන් තිදෙනා හා ආණ්ඩුකරුගේ බලතල, යන සාධක එහි වූ අනෙකුත් සුවිශේෂී ලක්‍ෂණ ලෙස හැඳින්විය හැක. ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රමය ශ්‍රී ලංකාවට හඳුන්වාදීමට බලපාන ලද ප්‍රධානතම හේතුව වූයේ 1924 සිට ක්‍රියාත්මක වූ මැනිං ඩොවන්ෂයර් ආණ්ඩුක්‍රම ප්‍රතිසංස්කරණය ප්‍රමාණවත් නොවීම හා ලංකා ජාතික සංගමය ප්‍රමුඛ අනෙකුත් දේශීය නායකයන් විසින් නව ආණ්ඩුක්‍රමයක් ඉල්ලා කරන ලද උද්ඝෝෂණ ව්‍යාපාරයන් ය. 1924 සිට පැවති මැනිං ඩොවන්ෂයර් ආණ්ඩුක්‍රමයේ පැවති දුර්වලතා අවබෝධ කරගත් ඩොනමෝර් කොමිසම විසින් එම දුර්වලතා මඟහැරවීමේ අරමුණින් ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රමය ක්‍රියාත්මක කරනු ලැබීය. මෙහි ඇති විශේෂිත ම ලක්ෂණය වන්නේ යටත් විජිත ඉතිහාසයේ මෙතෙක් සිදු නොවූ ආකාරයේ ආණ්ඩුක්‍රමයක් ලංකාවට යෝජනා කිරීමයි. ඒ අනුව ඩොනමෝර් වාර්තාව 20වන සියවසේ යටත් විජිත කටයුතු සම්බන්ධයෙන් රචිත විශිෂ්ටතම රාජ්‍ය ලේඛනය ලෙස සැලකේ. එම යෝජනා ලංකාව තුල ක්‍රියාත්මක කිරීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ලංකාව තුල ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී මූලධර්ම ක්‍රමයෙන් සමාජගත වීම ආරම්භ විය.

    මැනිං ආණ්ඩුකාරයාගෙන් පසු 1925 දී ආණ්ඩුකාර ධුරයට පත් ශ්‍රීමත් හියු ක්ලිෆර්ඩ් විසින් ද මැනිං ආණ්ඩු ක්‍රමය දුර්වලතා අවබෝධ කොටගෙන සිටියේ ය . එබැවින් මෙම දුර්වලතා සලකා බලන ලෙස ඔවුහු බ්‍රිතාන්‍ය ආණ්ඩුවෙන් ඉල්ලා සිටියේ ය. මෙම ඉල්ලීමට ප්‍රතිචාරයක් ලෙස 1927 අගෝස්තු මාසයේ දී ආණ්ඩුක්‍රම ප්‍රතිසංස්කරණ සලකා බැලීම සඳහා ඩොනමෝර් සාමි ප්‍රමුඛ කොමිසම ලංකාවට එවන ලදි. කොමිසමට අයත් කාර්ය වූයේ 1924 රාජාඥාව (මැනිං ඩෙවොන්ෂයර් ආණ්ඩුක්‍රමය) සංශෝධනය කිරීම පිළිබඳ වාර්තාවක් ඉදිරිපත් කිරීම සහ ඉදිරිපත් ව ඇති යෝජනා සලකා බැලීමයි. 1928 දී ඔවුහු අනාවරණය කරගත් දුර්වලතා ද සහිතව කොමිෂන් සභා වාර්තාව ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදි. පසුව එය 1931 සිට ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රමය ලෙස ක්‍රියාත්මක විය.

    1931 සිට ක්‍රියාත්මක වූ ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රමයේ ඇති වඩාත් ප්‍රගතිශීලී ම යෝජනාව වන්නේ සර්වජන ඡන්ද බලය හඳුන්වා දීමයි. එනම් වයස අවුරුදු 21ට වැඩි සියලු දෙනාට ම කිසිදු භේදයකින් තොරව තම ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමේ අයිතිය හිමි වීමයි. එහි ඇති විශේෂත්වය වන්නේ බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත අතරින් සර්වජන ඡන්ද බලය ලබා ගත් ප්‍රථම යටත් විජිතය ලංකාව වීමත් හා එංගලන්තයේ ස්ත්‍රීන්ට, පුරුෂයන්ට හා සමානව ඡන්ද බලය 1928දී හිමි වී වසර 03ක් ඇතුළත ලාංකිකයන්ට ද එම අයිතිය ලැබීමයි. ඒ අනුව පෙර පැවති ආණ්ඩුක්‍රමවල පැවති ආකාරයට උගත්, ධනවත් හා පුරුෂයන්ට පමණක් සීමා වී පැවති දේශපාලන සහභාගීත්වය අහෝසි කරමින් ලාංකිකයන් සියලු දෙනාට ම තම නියෝජිතයන් තෝරා ගැනීම හා දේශපාලන කටයුතුවලට සහභාගීවීමට අවස්ථාව ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රමය මඟින් සලසා දෙන ලදි. 

    ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රමයක් සඳහා අත්‍යාවශ්‍ය සාධකයන් වන සර්වජන ඡන්ද බලය ඓතිහාසික ලෙස අංශ කීපයක් යටතේ වැදගත් වේ. එමගින් ප්‍රධාන වශයෙන් මහජනතාවගේ දේශපාලන සහභාගීත්වය වර්ධනය කරනු ලැබීය. මීට පෙර පැවති සීමිත ඡන්ද ක්‍රමය යටතේ ඡන්ද අයිතිය හිමි වූයේ රුපියල් 1500කට වඩා වත්කමක් හිමි, රුපියල් 900ට වැඩි වාර්ෂික ආදායමක් තිබූ, මාසික ආදායම රු. 50 ඉක්මවූ ඉංග්‍රීසි කතා කල හැකි හෝ සිංහල, දෙමළ ලිවිය හැකි අවු; 21 ඉක්මවූ පිරිමීන්ට පමණි. ඒ අනුව ලංකාවේ දේශපාලන කටයුතු සඳහා සම්බන්ධ වූවේ ලක්ෂ 2ක් වැනි සුළු පිරිසකි. එය සමස්ත රටේ ජනගහනයෙන් 4%කි. නමුත් සර්වජන ඡන්ද බලය හඳුන්වාදීමෙන් අනතුරුව ලක්ෂ 15ක් පමණ පිරිසකට ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රමය යටතේ පැවති පළමු මැතිවරණයට තම ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමේ අයිතිය හිමි වූ අතර 1936වන විට ලක්ෂ 25කට වැඩි පිරිසකට ඡන්ද බලය හිමි විය. එය රටේ සමස්ත ජනගහණයෙන් 55%කි. තවද 1947දී 61%ක්ද, 1956දී 71%ක්, 1960 මාර්තු මාසයේ දී 77%, 1960ජූලි මාසයේ දී 75%, 1970දී 84%ක් හා 1977දී 86%ක් දක්වා ජනතාවගේ දේශපාලන සහභාගීත්වය වර්ධනය විය. එමගින් පෙනී යන්නේ සර්ව ජන ඡන්ද බලය ලැබීමත් සමග ජනතාව දේශපාලන කටයුතුවලට පුළුල් අයුරින් හා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ව දායක වූ බවයි.

    ලංකාව තුල ප්‍රථමවරට දේශපාලන පක්ෂ ක්‍රමයක් ආරම්භ වූයේ ද මෙම ආණ්ඩුක්‍රමය හේතුවෙනි. මන්ද යත් රටේ සියලු ම ජනතාවට ඡන්ද බලය හිමිවීමත් සමඟ එම ජනතාවගේ ඡන්දය ලබා ගැනීම සඳහා නිශ්චිත දේශපාලන, සමාජ හා ආර්ථික වැඩ පිළිවෙළකින් යුත් සංවිධානයක් අවශ්‍ය වූ අතර එම සංවිධාන ලෙස දේශපාලන පක්ෂ සංවිධානය විය. ඒ අනුව ලංකාවේ ප්‍රථම දේශපාලන පක්ෂය ලෙස ලංකා සම සමාජ පක්‍ෂය බිහි වූයේ 1935 වසරේදීය. ඉන් අනතුරුව 1943දී ලංකා කොමියුනිස්ට් පක්‍ෂයද, 1946දී එක්සත් ජාතික පක්‍ෂයද, 1951දී ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්‍ෂයද යනාදී ලෙස පක්ෂ බිහි වූ අතර 2002 පමණ වන විට ලංකාව තුළ දේශපාලන පක්ෂ 48ක් පමණ නිර්මාණය වී ඇත.

   අළුතෙන් පිහිටුවන ලද රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාවට මන්ත්‍රීවරුන් ලෙස තේරී පත්වීමට නම් බහුතර ජනතාවගේ හොඳ හිත දිනා ගැනීම අත්‍යවශ්‍ය වූ බැවින් ජනතා සුබ සාදන කටයුතු සඳහා දේශපාලකයන් උනන්දු විය. ඒ අනුව නිදහස් අධ්‍යාපනය, සෞඛ්‍ය පහසුකම් පුළුල් කිරීම හා සහනදායී මිලට ‍මෙන්ම නොමිලේ අත්‍යාවශ්‍ය ආහාර ද්‍රව්‍ය ලබාදීම ආදී සුබසාධන කටයුතු රාශියක් මෙම ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රමය හේතුවෙන් ආරම්භ විය. ජනතාවට තම නියෝජිතයන් තෝරා පත් කර ගැනීමට හැකි වීම තුළින් එම පත් වූ නියෝජිතයන් ජනතාවගේ නියෝජිතයන් වූ අතර ඔවුන්ට ජනතාව වෙනුවෙන් සේවය කිරීමට සිදු විය. ඒ හේතුවෙන් ම ක්‍රමානුකූලව ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය ඉහළ ගිය අතර රටේ බහුතර ජනතාවක් වූ ගොවීන්ට හා කම්කරුවන්ට එය මහත් අස්වැසිල්ලක් විය. විශේෂයෙන්ම දක්ෂිණාංශික නායකයන් ගොවිජනපද ව්‍යාපාර හරහා ගොවීන්ගේ තත්ත්වය ඉහළ දැමීමට වෙහෙසුණ අතර වාමාංශික නායකයන් කම්කරුවන්ගේ ජීවන තත්ත්වය ඉහළ නැංවීම සඳහා කටයුතු කරනු ලැබීය. ඒ අනුව ඩී. එස්. සේනානායක මහතා විසින් ආරම්භ කරන ලද ගල්ඔය ව්‍යාපාරය, මිනිපේ, ඇලහැර වැනි ගොවි ජන ව්‍යාපාර මගින් ගොවීන්ගේ ජීවන තත්ත්වයද, කම්කරු නායකයන්ගේ බලපෑම මත පැය 08ක් දක්වා වැඩ කරන කාලය සීමා කිරීම, කම්කරු රක්‍ෂණ ක්‍රම ඇති වීම, පඩි සහිත නිවාඩු හිමි වීම, අර්ථ සාධක අරමුදල් හා විශ්‍රාම වැටුප් යනාදිය හේතුවෙන් කම්කරුවන්ගේ තත්ත්වයද බොහෝ දුරට වර්ධනය විය. එම සුබසාධන කටයුතු හේතුවෙන් ම ජනතාවගේ දේශපාලන දැනුවත්භාවයද සැලකිය යුතු ලෙස වර්ධනය වීමට අමතරව අනාගතයේ දී ලංකාවට හඳුන්වාදීමට බලාපොරොත්තු වූ පාර්ලිමේන්තු ක්‍රමයක් සඳහා අවශ්‍ය පසුබිම සකස් කරනු ලැබුවේ ද මෙම ඩොනමෝර් ප්‍රතිසංස්කරණ මඟිනි. 

    ඩොනමෝර් ප්‍රතිසංස්කරණ මඟින් හඳුන්වා දුන් අනෙක් ඓතිහාසික තීන්දුව වූයේ මෙතෙක් ලංකාව තුළ ක්‍රියාත්මක වූ වාර්ගික නියෝජනය අහෝසි කිරීමයි. වාර්ගික නියෝජන ක්‍රමය හෙවත් බෙදා පාලනය කිරීම (Divide and Rule) බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් ලංකාවට හඳුන්වා දෙනු ලැබූයේ පාලනයේ පහසුවතකාය. එමගින් ජන කණ්ඩායම් නියෝජනය වන ආකාරයට නියෝජිතයන් පත් කිරීම සිදු වූ අතර ඒ හේතුවෙන් ම ජනවර්ග අතරත් අසමගිය වර්ධනය වී වාර්ගිකත්වය මාර්ගයෙන් ජාතිවාදය ද ඇති විය. ඒ හේතුවෙන් ම ව්‍යාවස්ථාදායක සභාවට‍ පත් වන නියෝජිතයන් පොදු ජාතික වැදගත් කමක් ඇති ප්‍රශ්නවල දී පවා වාර්ගික අවශ්‍යතා අනුව පමණක් කටයුතු කරනු ලැබූ අතර ජනවර්ග අතර ආත්ම ලාභය, වෛරය වර්ධනය වීම, සැකය ඇති වීම හා එක් ජනවර්ගයකට විරුද්ධව අනෙක් ජනවර්ග කණ්ඩායම් ලෙස සංවිධානය වීමද සිදු විය. මෙම තත්ත්වය රටේ ඒකීය භාවයට තර්ජනයක් වන බව අවබෝධ කර ගත් ඩොනමෝර් කොමිසම විසින් එතෙක් ක්‍රියාත්මක වූ වාර්ගික නියෝජන ක්‍රමය අහෝසි කරමින් ඒ ඒ ප්‍රදේශ නියෝජනය වන ආකාරයට බෙදන ලද මැතිවරණ කොට්ඨාශවලින් නියෝජිතයන් තෝරා පත් කර ගත හැකි ක්‍රමයක් වූ ප්‍රාදේශීය නියෝජන ක්‍රමය හඳුන්වා දී ක්‍රියාත්මක කරනු ලැබීය. ඒ අනුව බහු මන්ත්‍රී කොට්ඨාශ ආරම්භ කිරීම, මැතිවරණ කොට්ඨාශ බෙදීමේ දී ජන වර්ග ජීවත්වන ප්‍රදේශ නොව වර්ග ප්‍රමාණය සැලකිල්ලට ගැනීම යන සාධකවලට අවධානය යොමු කරනු ලැබීය. 

   

    එලෙස ක්‍රියාත්මක කරනු ලැබූ වාර්ගික නියෝජන ක්‍රමය අහෝසි කිරීම මඟින් සුළු ජන අයිතිවාසිකම් ආරක්ෂා කිරීමට අවශ්‍ය පියවර ගැනීම, මූලික අයිතිවාසිකම් මෙන් ම වාර්ගික ඛේදයකින් තොරව සියලු දෙනාට ම දේශපාලනයට සහභාගී වීමටත්, ශ්‍රී ලංකාව තුල ජාතිය ගොඩ නැගීමට හා සංවර්ධනය කිරීමටත් අවශ්‍ය පසුබිම සකස් කිරීමට අපේක්ෂා කරනු ලැබීය. කෙසේ වෙතත් මෙම වාර්ගික නියෝජනය අහෝසි කිරීම සම්බන්ධයෙන් සුළු ජන කොටස් සිය අප්‍රසාදය හා විරෝධය එල්ල කරන ලදි. ඒ හේතුවෙන් තම ජාතීන්ට අවාසිදායක තත්ත්වයක් ඇතිවේය යන්න සුළු ජාතිකයන්ගේ මතය විය. මීට පෙර පැවති 1924 මැනිං ඩොවන්ෂයර් ආණ්ඩුක්‍රමය මඟින් සුළු ජාතිකයන් විශාල ප්‍රමාණයක් කටයුතු කිරීම හේතුවෙන් එය අහෝසි කිරීමත් සමඟ තම නියෝජනය අඩුවේ යැයි යන්න සුළු ජනතාව වෙනුවෙන් පෙනී සිටි නායකයන්ගේ මතය විය. නමුත් වාර්ගික නියෝජනය සම්පූර්ණයෙන්ම අහෝසි කරමින් ප්‍රාදේශීය නියෝජන ක්‍රියාත්මක කිරීමට ඩොනමෝර් කොමිසම තීරණය කරන ලදි.

     

    ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රමය යටතේ ක්‍රියාත්මක වූ ව්‍යවස්ථාදායකය වූයේ රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාවයි. එහි සාමාජිකයන් ගණන 61ක් විය. එයින් 50 දෙනෙකු ප්‍රාදේශීය නියෝජනය යටතේ සර්වජන ඡන්දයෙන් තෝරා ගන්නා ලදි. සුළු ජාතිකයින් නියෝජනය කිරීම සඳහා ආණ්ඩුකාරයා විසින් 08 දෙනෙකු නාමකරණයෙන් පත් කරන ලදි. තවද ප්‍රධාන විධායක නිලධාරීන් ලෙසට ආණ්ඩුකාරයා විසින් රාජ්‍ය නිලධාරීන් 03ක් පත් කරන ලදි. මහලේකම්(රාජ්‍ය ලේකම්) , මුදල් ලේකම්, නීති ලේකම් ලෙස ඔවුන් හඳුන්වනු ලැබීය. මෙම රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාව යනු රටේ පාලනය මහජන නියෝජිතයන් අතට පත් කිරීමට යොදා ගත් ක්‍රියාමාර්ගයකි. ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රමයට පෙර පැවති ප්‍රතිසංස්කරණ මඟින් විධායක හා ව්‍යවස්ථාදයක කටයුතු එකිනෙකට දුරස්ථ ව ක්‍රියාත්මක කිරීමට විධිවිධාන සලසා තිබිණ. එම දුර්වලතාව මඟ හරවා ගැනීම සඳහා විධායක හා ව්‍යවස්ථාදායක කටයුතු ඒකරාශී කොට රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාව නිර්මාණය කරනු ලැබීය. රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාවට සර්වජන ඡන්ද බලයෙන් පත් වන මන්ත්‍රීවරුන්ට ව්‍යවස්ථාදායක හා විධායක කටයුතු පිළිබඳ වගකීමක් පවරා රටේ පාලනය බාර ගැනීමට නව නායකයන් පුහුණු කිරීම එමගින් අපේක්‍ෂා කරන ලදි. එම රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාවේ නිල කාලය වසර 05කි. 

    

    මෙම ආණ්ඩු ක්‍රමය යටතේ විධායක කාරක සභා ක්‍රමයක් හඳුන්වා දුන් අතර කාරක සභා 07ක් විය. ඒම කාරක සභා නම්,            1-ස්වදේශ කටයුතු කාරක සභාව, 

        2-කෘශිකර්ම හා ඉඩම් කාරක සභාව, 

        3-පළාත් පාලන කාරක සභාව, 

        4-සෞඛ්‍ය කාරක සභාව, 

        5-කම්කරු කර්මාන්ත හා වාණිජ කාරක සභාව,     

        6-අධ්‍යාපනය පිළිබඳ කාරක සභාව හා 

        7-තැපැල් හා ප්‍රසිද්ධ කටයුතු කාරක සභාව යනුවෙනි.

    සෑම විධායක කාරක සභාවකට ම සමාන සාමාජිකයින් පිරිසක් සිටි අතර සභාපතිවරයෙකු බැගින් ද තෝරාගන්නා ලදි. ඔහු කාරක සභාවේ සභාපතිවරයා මෙන්ම ඇමතිවරයා ද විය. ආණ්ඩුවේ විධායක කටයුතු කොටස් 10 කට බෙදා එයින් 7ක් ලාංකිකයන්ට පවරා දුන් අතර ඉතිරි අංශ තුන රාජ්‍ය නිලධාරීන් තිදෙනාට පවරන ලදි. මෙම විධායක කාරක සභා මඟින් කරුණු කීපයක් ම සපුරා ගැනීමට අරමුණු කර ගනු ලැබීය. එනම් මෙතෙක් ලංකාවේ වෙන් ව පැවති ව්‍යවස්ථාදායකය හා විධායකය එකට වැඩ කල හැකි ලෙස සම්බන්ධ කරමින් රාජ්‍යය මන්ත්‍රණ සභාව තුළ සාමූහිකත්වය වර්ධනය කිරීම, මෙතෙක් ලංකාව තුළ දේශපාලන පක්ෂ ක්‍රියාත්මක ව නොතිබීම හේතුවෙන් අනාගතයේ දී හඳුන්වාදීමට නියමිත කැබිනට් ආණ්ඩුක්‍රමයක් සඳහා දේශපාලන පක්ෂ ඇති වීම සඳහා අවශ්‍ය පරිසරය ලංකාව තුළ ඇති කිරීම, විධායක කාරක සභා තුළ දී සුළු ජාතීන්ට ද රටේ පාලන කටයුතු සඳහා සම්බන්ධ වීමට ඉඩ ප්‍රස්ථාව ලබා දීම හා අනාගත දේශපාලකයන් නිර්මාණය කිරීම යනාදියයි. විශේෂයෙන්ම විධායක කාරක සභා තුලින් බිහි වූ සභාපතිවරු කීප දෙනෙක් ම ලංකාවේ විශේෂඥ දැනුම ලද පුද්ගලයන් විය. කෘෂිකර්ම හා ඉඩම් පිළිබඳ භාරව සිටි ඇමතිවරයා වූ ඩී. එස්. සේනානායක මහතා ගල්ඔය, මිනිපේ, ඇලහැර වැනි මහා පරිමාණ ගොවි ජනපද ව්‍යාපාර ආරම්භ කළ අතර අධ්‍යාපන විශේෂඥයෙකු වූ සී. ඩබ්. ඩබ්. කන්නන්ගර මහතා විසින් ලංකාවේ අධ්‍යාපනයට විශාල‍ සේවාවක් ඉටු කරන ලදි. එසේම ලංකාවේ පසුකාලීනව බලයට පත් අගමැතිවරුන් කීප දෙනෙකු ම විධායක කාරක සභාවලින් අමාත්‍ය පදවි ලැබූවන් විය. ඩී. එස්. සේනානායක මහතා(1948), සර් ජෝන් කොතලාවල මහතා(1954),  එස්. ඩබ්. ආර්. ඩී. බණ්ඩාරනායක මහතා(1956) යන අය එලෙස විධායක කාරක සභාවලින් පුහුණුව ලද අයි විය. ඩොනමෝර් ආණ්ඩු ක්‍රමයේ ප්‍රධාන දුර්වලතාවය වුයේද බ්‍රිතාන්‍යයේ පළාත් පාලනය සඳහා යොදා ගත් විධායක කාරක සභා ක්‍රමය කුඩා රාජ්‍යයකට කෙසේ ගැළපේදැයි යන්න පිළිබඳ අත්හදා බැලීමක් ලෙස ලංකාව තුල භාවිතයට ගැනීමයි.

    ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රමය යටතේ අධිරාජ්‍ය නිලධාරීන් ලෙස කටයුතු කිරීම සඳහා රාජ්‍ය ලේකම්, මුදල් ලේකම් හා නීති ලේකම් ලෙස රාජ්‍ය නිලධාරීන් තිදෙනෙකු සිටියහ. මොවුන් ඍජුව ම බ්‍රිතාන්‍ය පාර්ලිමේන්තුවට වගකීමට බැදී සිටියහ. මෙම තිදෙනා අතරින් ප්‍රධානියා වූයේ රාජ්‍ය ලේකම් ය. විදේශ කටයුතු, රාජ්‍ය ආරක්‍ෂක කටයුතු, රාජ්‍ය සේවය පාලනය, ස්වේච්ඡා බළඇණි වැනි විවිධ කටයුතු රාශියක් ඔහුට පැවරී තිබිණ. ඔහු ආණ්ඩුකාරතුමා නොමැති විට වැඩ බැලීම මෙන්ම ඇමති මණ්ඩලයේ සභාපතිවරයා ද විය. මුදල් ලේකම්වරයා යටතේ මහා භාණ්ඩාගාරය, රජයේ ගබඩාව, මුද්‍රණ දෙපාර්තමේන්තුව, අය වැය ලේඛනය සැකසීම හා ණය මුදල් පිළිබඳ රජයට උපදෙස් දීම ආදිය සම්බන්ධයෙන් කටයුතු කිරීම ඔහුගේ කාර්යභාරය විය. රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාව තුල දී ඇමතිවරුන් විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද සංවර්ධන යෝජනා ක්‍රියාත්මක කිරීමට අවශ්‍ය මුදල් ලබා ගැනීම සඳහා ඔහුගේ අනුමැතිය අත්‍යවශ්‍ය විය. නීති ලේකම්වරයාගේ කාර්යය වූවේ මැතිවරණ පැවැත්වීම, අණ පනත් සකස් කිරීම, අධිකරණ කටයුතු පාලනය, සහ නීති ප්‍රශ්නවලදී රජයට උපදෙස් දීම යනාදියයි. මෙම නිලධාරීන් තිදෙනා පත් කරනු ලැබුවේ ලාංකික ඇමතිවරුන්ට අනුශාසන කිරීම සඳහා මිස ප්‍රධාන විධායක නිලධාරීන් ලෙස නොවේ. නමුත් ඔවුන් ප්‍රායෝගික ව කටයුතු කිරීමේ දී උපදේශක තත්ත්වය ඉක්මවා යමින් කටයුතු කරන ලදි. මෙම බාධාකාරී තත්ත්වය නිසා රාජ්‍ය නිලධාරීන් දැඩි විවේචනයට ද ලක් විය. මේ හේතුවෙන් ම රාජ්‍ය නිලධාරීන් ව්‍යවස්ථාදායකයේ ආරක්ෂක මුර බල්ලන් තිදෙනෙකු ලෙස හඳුන්වනු ලැබූ අතර තවත් ඊ. ඩබ්. පෙරේරා මහතා පැවසුවේ ඔවුන් “සිවිල් ඇදුමින් සැරසුණ පොලිස් කාරයන් තිදෙනෙකු” ලෙසයි. 

    අමාත්‍යදූර 10න් 7ක්ම ලාංකිකයන් සතු වුවත් සැබෑ බලය තිබුණේ රාජ්‍ය නිලධාරීන් සතු වූ දෙපාර්තමේන්තු සතුව ය. ඔවුන් යටතේ පුළුල් ක්‍ෂේත්‍රයන් දක්වා විහිදෙන දෙපාර්තමේන්තු ගණනාවක් පැවතිණ. තමන්ගේ දෙපාර්තමේන්තු සම්බන්ධයෙන් මන්ත්‍රණ සභාවට කිසිදු ලෙසකින් වග නොකියන බව 1936-37 අය වැය විවාදයේ දී මහ ලේකම්වරයා ප්‍රකාශ කර තිබීමෙන් මෙය පැහැදිලි වේ. මොවුන් රටේ ප්‍රගතියට අදාළ වූ නිදහස් අධ්‍යාපන පනත කෘෂිකර්ම අමාත්‍යංශයේ සියලු යෝජනාවලටද දැඩි ලෙස විරුද්ධ වී ඇත. අමාත්‍යංශ කටයුතු සඳහා යම් අවස්ථාවලදී ලාංකික ඇමතිවරුන් මුදල් ඉල්ලා සිටි විට භාණ්ඩාගාරයේ මුදල් නොමැති බව පවසමින් එම ඇමතිවරුන්ගේ වැය ශීර්ෂයන් කපා හැරි අවස්ථා ද තිබී ඇත. මෙම රාජ්‍ය නිලධාරීන් පත් කිරීමේ දී මූලික අභිප්‍රාය වූයේ ලාංකික ඇමතිවරුන්ගේ මෙන්ම ආණ්ඩුකාරයාගේ ද අත්තනෝමතික ක්‍රියා ඇත්නම් ඒවා සංවරණය කිරීමයි. නමුත් සැබෑ ලෙස ම සිදුවූයේ ආණ්ඩුකරු හා රජ්‍ය නිලධාරීන් එක් පාර්ශවයක් ලෙසත්, ලාංකික ඇමතිවරුන් අනෙක් පාර්ශවයකත් ලෙසත් කටයුතු කරමින් ගැටුම් ඇති කර ගැනීමයි. එන් අවස්ථාවකදී ග්‍රැම්තොම්සන් නම් ආණ්ඩුකාරවරයා ලාංකික ඇමතිවරුන්ගෙන් නොව රාජ්‍ය නිලධාරීන්ගෙන් අදහස් විමසා කටයුතු කිරීමට ද පෙලඹී ඇත. සර් අයිවර් ජෙනින්ග්ස් ප්‍රකාශ කර සිටියේ “ආණ්ඩුකාරයා හා රාජ්‍ය නිලධාරීන් තිදෙනා ලාංකික මතයට වඩා යුරෝපීයයන්ගේ මතයට සමීප වන බවයි.”. සැබෑ ලෙස ම මෙම රාජ්‍ය නිලධාරීන් තිදෙනා අධිරාජ්‍ය ආණ්ඩුවේ ආරක්‍ෂකයන් ලෙස කටයුතු කරනු ලැබීය.

    නමුත් පසු කාලීන ව පත් වූ ආණ්ඩුකාරයා වූ කොල්ඩිකොට්ගේ යහපත් ක්‍රියාකලාපය හේතුවෙන් මෙම ගැටුම් ස්වභාවය බොහෝ දුරට සමනය විය. කොල්ඩිකොට් ආණ්ඩුකරු ලාංකිකයන් සමඟ සමීපව කටයුතු කිරීම හේතුවෙන් රාජ්‍ය නිලධාරීන්ගේ අසීමිත බලතල අවම වූ අතර දෙවන ලෝක යුද්ධය අතර තුල කාලයේදී යටත් විජිත රටවලට අවශ්‍ය ආහාර බ්‍රිතාන්‍යයෙන් ගෙන්වීම අපහසු වීම හේතුවෙන් යටත් රටවලට අවශ්‍ය ආහාර එම රට තුල ම නිෂ්පාදනය කල යුත් බව බ්‍රිතාන්‍ය ආණ්ඩුව දන්වා සිටින ලදි. ඒ අනුව රාජ්‍ය නිලධාරීන් ලංකාවේ කෘෂිකාර්මික කටයුතු සඳහා උනන්දුවෙන් ආධාර ලබා දෙන්නට විය. ඊට අමතරව ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රමයේ අවසාන කාලයේදී ලාංකිකයෙකු වූ සර් ඔලිවර් ගුණතිලක මුදල් ලේකම් ලෙස පත් කිරීමත් සමඟ මෙතෙක් ඉහල රාජ්‍ය තනතුරු යුරෝපීයයන්ට පමණක් සීමා වීම අහෝසි විය.

    ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රමය යටතේ ප්‍රථම වතාවට ලාංකිකයන්ට පාලනය පිළිබඳ වගකීම් පැවරුණු බැවින් මෙතෙක් පැවති ආණ්ඩුකරුගේ අණසක අවසන් විය. නමුත් ව්‍යවස්ථාදයකය තුළ අමාත්‍ය පදවි 7/10ක් ලාංකිකයන්ට හිමි වීමත් සමඟ එම නිදහස අයුතු ලෙස භුක්තිවිඳීමේ අවදානමක් ඇති බවට බ්‍රිතාන්‍යයන්ට අවබෝධ විය. මීට පෙර පූර්ණ බලයක් හෝ වගකීමක් පිළිබඳ අත්දැකීමක් නොතිබූ ලාංකිකයන් එම බලතල මාර්ගයෙන් අනිසි ප්‍රයෝජන නොගන්නා බවට තහවුරු කිරීම ආණ්ඩුකාරවරයා සතු යුතුකමක් විය. ඒ අනුව ලාංකිකයන්ට ලබා දුන් බලය සංවරණය කිරීමට අවශ්‍ය බලතල ද ආණ්ඩුකරුට හිමි විය. ඒ අනුව රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාව තුළ ඉදිරිපත් වන පනත් කෙටුම්පත් සම්බන්ධයෙන් ක්‍රියාකිරීමේදී 06 ආකාරයකට කටයුතු කිරීමට අවශ්‍ය බලතල ආණ්ඩුකරුට හිමි විය. ඒ අනුව අනුමැතිය සඳහා ඉදිරිපත් වන පනත් කෙටුමත් සඳහා 01). අනුමැතිය දීමට, 02). අනුමැතිය නොදීමට, 03). කිරීටයේ කැමැත්ත ලැබෙන තෙක් අනුමැතිය දීම කල් තැබීමට, 04). පනතට අනුමැතිය දී ක්‍රියාත්මක වීමට හය මාසයකට නොවැඩි කාලයකට කල් තැබීම, 05). පනතට සංශෝධන ඉදිරිපත් කොට නැවත සලකා බලන මෙන් ඉල්ලා රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාව වෙත ආපසු යැවීමට, 06). පනත ඉතා වැදගත් නම් එයට මන්ත්‍රණ සභාවේ සභිකයන්ගෙන් 2/3ක අනුමැතියක් ඉදිරිපත් කරන ලෙසට නියෝග කොට ආපසු හරවා යැවීමට යන විධිවිධාන හා බලතල ආණ්ඩුකරුට හිමි විය. කෙසේ වෙතත් ක්‍රියාත්මක වීමේ දී ආණ්ඩුකරු විසින් මෙම බලතල අනවශ්‍ය ලෙස නොයෙදූ බව පෙනී යයි. මන්ද යත් ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රමය ක්‍රියාත්මක වූයේ ආණ්ඩුකරු මේ සියලු බලතල අනවශ්‍ය ලෙස ක්‍රියාත්මක නොකිරීම නිසා ය.   

    ඩොනමෝර් ආණ්ඩුක්‍රමයේ ක්‍රියාකාරීත්වය හේතුවෙන් සියලු දෙනාට ම ඡන්ද බලය හිමි වීම, අයිතිවාසිකම්, දේශපාලන පක්ෂ ක්‍රමයක් ඇති වීම, සර්ව ජන ඡන්ද බලය හා එක් අයකුට එක් ඡන්දයක් යන සිද්ධාන්තය (One Person – One Vote) මත නිරතුරුව ම මැතිවරණ පැවැත්වීම, දේශපාලන බහුත්වවාදය හා පක්ෂ තරඟය, වෙළඳ පොල මත පදනම් ව ක්‍රියාත්මක වන පෞද්ගලික ව්‍යවසායක ආර්ථික ක්‍රමයක් ඇති වීම, සෞඛ්‍ය සම්පන්න සිවිල් සමාජයක් ඇති වීම, පුද්ගල නිදහස ආරක්ෂා කිරීම හා සහතික කිරීම යන ක්ෂේත්‍ර වර්ධනය වීම එහි ඇති ඓතිහාසික වැදගත් කම පෙන්නුම් කරන ප්‍රබල සාධකයක් ලෙස හැදින්විය හැක. එය මනාව පැහැදිලි වන්නේ මෙම ඩොනමෝර් ප්‍රතිසංස්කරණයන්ගේ  ප්‍රතිඵලයක් ලෙස පසුව  බිහි වූ 1972 හා 1978 ව්‍යවස්ථා සඳහා මූලික අයිතිවාසිකම් පරිච්ඡේදයක් ඇතුළත් කිරීමට ද දේශපාලකයන් උනන්දු වීමයි. වාර්ගික නියෝජනය අහෝසි කිරීම, ඩොනමෝර් ව්‍යවස්ථාව තුල දක්වන්නේ “ජාතිවාදය යන පිළිකාව වැලදී ශ්‍රී ලංකාව නැමති දේශපාලන ශරීරය මිය යාමට මත්තෙන් සිදුක‍ල යුතු කාර්යයක් වන බවයි.”  කෙසේ වෙතත් 1931දී වාර්ගික නියෝජනය අහෝසි කිරීම මීට පෙර සිදු කල යුතු, නමුත් ප්‍රමාද වී ගත් තීන්දුවක් බව පෙනී යයි. මන්ද යත් එමගින් වර්ධනය වී තිබූ ජාතිවාදය ඒ වන විට ද නැවත යතා තත්ත්වයට පත් කල නොහැකි ලෙස උඩු දුවා තිබූ රෝගයක් බවට පත් ව තිබීමයි.