ජාතක කතා දෙකක් ඇසුරින් පුරාතන අධ්‍යාපනයේ විකාශනය පිළිබඳ පැහැදිලි කිරීමක්..

ජා

තක කතා තරම් ජනප්‍රියත්වයට පත් තවත් සාහිත්‍යාංගයක් පෙරදිග සාහිත්‍යයෙහි නැති තරම්ය. බුදු සමය ලංකාවට පැමිණීමත් සමගම ත්‍රිපිටකයෙහි සූත්‍ර පිටකයට අයත් ඛුද්දක නිකායෙහි ඇතුළත් "ජාතක පාලි" නම් කෘතිය ඔස්සේ ලංකාවට ජාතක කතා පැමිණි බව විශ්වාසයයි. ජාතක පාලිය, ජාතක කතා සාරය හකුළුවා දැක්වුණු ගාථාවන්ට සීමා වූ කෘතියක් විය. එම ගාථාවන්ට මිහිදු හිමියන් දවස සිංහලෙන් අටුවාවක් ලියවිණි. දැනට පවත්නා ජාතක කතාවන්හි ආරම්භය මෙය ලෙස සලකනු ලැබේ.

මෙම සිංහලෙන් ලියන ලද ජාතක අටුවාව අද අප අතර නැතත් මහානාම රජු දවස ලංකාවට පැමිණි බුද්ධඝෝෂ මාහිමියන්ගේ අටුවා පාලියට නැගීමේ ව්‍යාපෘතිය ඔස්සේ එය පාලියට නැගී අදත් අප අතර "පාලි ජාතකට්ඨ කතාව" නමින් පවති. "පන්සිය පනස් ජාතක පොත් වහන්සේ "නමින් සිංහල පාඨක ජනතාවගේ ගෞරවයට පාත්‍ර වු සිංහල ජාතක පොත එම පාලි ජාතකට්ඨ කතාවේ පරිවර්තනයක් ලෙස අප අතරට පත්ව ඇත. සිංහල ජාතක පොත ලියවෙන්නට පෙර සිට ම ජාතක කතා ඉගෙනීමට සිංහලයන් දැක්වු උනන්දුව පැහැදිලි වන සාධක රැසක් ම හමුවේ. 12වන සියවසේ දී ජාතක අටුවා ගැට පදයක් ලියවුනේත් ජාතක ගාථා සන්නය, වෙසතුරු දා සන්නය, දස ජාතක සන්නය, අටදා සන්නය ආදිය ලියවුනේත් ධර්ම ප්‍රදීපිකාවේ සිට සියලු සිංහල සාහිත්‍ය කෘතීන්හි ජාතක කතා ඇතුළත් වුයේත් මුවදෙවිදාවත, කුසජාතකය, කවි සිළුමිණ, ජාතක කතා වස්තු කොට පද්‍ය කෘති බිහි වුයේත් එහි ප්‍රතිඵල වශයෙනි. මෙම ජාතක කතා බොහෝමයක් ලංකාවේදී සංගෘහිත වුවත් එහි අන්තර්ගත තොරතුරු ඉපැරණි භාරතීය සමාජය පදනම්කරගෙන පැවති බව පැහැදිලි වේ.

මෙහි දී පළමු ව අධ්‍යාපනය සම්බන්ධයෙන් අවධානය යොමු කෙරෙන තිලමුට්‌ඨි ජාතකය, පන්සිය පනස්‌ ජාතක කතා අතරින් එකකි. සමාජයට ආදර්ශයක්‌ ලබා දෙන ජාතක කතාවක් ලෙස අනෙක් ජාතක කතා මෙන් ම මෙය ද ඉතාමත් වැදගත් මෙන් ම ජනප්‍රිය වේ. බොහෝමයක් ජාතක කතාවල තක්ෂිලාව හා එහි විසූ දිසාපාමොක් ආචාරීන් මෙන් ම ඔවුන්ගෙන් ඉගෙනීම පිණිස ගිය විවිධ ශිෂ්‍යයන් ගැන සඳහන් වේ. මෙයින් ඇතැම් කතාන්තර අනුව සිතන විට මුළු තක්ෂිලා නුවර ම බරණැස මෙන් එක්තරා විශ්වවිද්‍යාල නගරයක් ව පවතින්නට ඇති බව උපකල්පනය කළ හැක.

තිලමුට්ටි ජාතකයේ සඳහන්ව ඇති ආකාරයට බරණැස් නුවර බඹදත් රජු රජකම් කරද්දී ඔහුගේ පුත් වූ බඹදත් කුමාරයා කැඳවා එක් පටක් ඇති වහන් සඟලක්ද, පත් කුඩයක්ද, කහවණු දහසක්ද දී “දරුව තක්සලා නුවරට ගොස් ශිල්ප ඉගෙන ගනුවයි” කියා යැවීය.

 අධ්‍යාපනය ලබා දීම සම්බන්ධයෙන් එකල ප්‍රභූ පවුල්වල පැවති අදහස මෙමඟින් නිරූපනය වේ. එහිදී බොහොමයක් දෙනා  තම දරුවන්ව තම නුවර දිසාපාමොක් ඇඳුරුතුමා සිටිද්දී ම ශිල්ප ඉගෙනීම පිණිස දුරු රටකට යවනු ලබයි. එයට හේතු ලෙස දැක්විය හැකි කරුණු කීපයක් පවතී. ඒවා නම් පවුල් පසුබිම, මන්නාධිකම, බලපුළුවන්කාරකම හා ජනප්‍රිය ගුරුවරුන් වීම යනාදිය විය හැක.

‍මෙහි දී මෙම ජාතක කතාව තුළ දක්නට ලැබෙන අධ්‍යාපන ක්‍රමය භාරතීය අධ්‍යාපනය තුළ දක්නට ලැබෙන විශිෂ්ටතම ලක්ෂණය වන ගුරු ගෝල සම්බන්ධතාව පිළිබඳ තොරතුරු ලබා දෙයි. මනා ගුරුගෝල සම්බන්ධය, ශිල්ප ඉගෙනීම සඳහා ශිෂ්‍යයාට ලැබෙන ඉතා හොඳ පෙළඹවීමකි. ගුරුවරයාගෙන් ශිෂ්‍යයාට ආදරය, කරුණාව, සම්මානය, පිළිගැනීම වැනි මානසික අවශ්‍යතා ඉටු වීම මනා ගුරුගෝල සම්බන්ධයකට පදනම වැටීමක් ලෙස සලකනු ලැබේ. එසේ වූ විට ශිෂ්‍යයාගේ ආදරය, භක්තිය, ගෞරවය ආදිය ද ගුරුවරයා කෙරෙහි ලැ‍බේ.

පුතකු පියකුට සලකන අයුරින් අලුයම පිබිදුණු වෙලාවේ පටන් රාත්‍රි නින්දට යන තුරු ශිෂ්‍යයා විසින් ගුරුවරයා කෙරෙහි පැවැත්විය යුතු ආචාර ධර්ම මෙම ජාතක කතාව ආශ්‍රයෙන් අවබෝධ කර හැක. මෙම ජාතක කතාව අධ්‍යයනයේදී ‍පෙනී යන්නේ එකල භාරතීය අධ්‍යාපන ක්‍රමවේදය දෙයාකාරයකින් පැවති බවයි. එනම්;

1.     ධර්ම අන්තේවාසිකයෙකු වී අධ්‍යාපනය ලැබීම.

2.     ගුරු පඬුරු දී අධ්‍යාපනය ලැබීම.

·         ධර්ම අන්තේවාසිකයෙකු වී අධ්‍යාපනය ලැබීම.

මෙම ක්‍රමවේදය එකල පැවති ප්‍රසිද්ධ ම අධ්‍යාපනික සංකල්පයක් වන බව පෙනී යයි. එහිදී දිවා කාලයේ ශිෂ්‍යා විසින් ගුරුතුමාගේ වැඩපළ කර දී රාත්‍රි කාලයේදී ඉගෙනීමේ කටයුතු කරයි. කලින් අවදිවන ශිෂ්‍යයා ගුරුවරයාගේ රුචිය අනුව ආහාර පාන පිළිගන්වා, මිදුල ඇමද පිරිසිදු කරයි. ගුරුවරයාගේ අවසර නොගෙන පිටතට නොයයි. ගුරුවරයා රෝගාතුර වුවහොත් දිවි හිමියෙන් උවටැන් කරනු ලබයි.

·         ගුරු පඬුරු දී අධ්‍යාපනය ලැබීම.

ගුරු පඬුරු දුන් ශිෂ්‍යයන් විසින් ගෙදර දෙටු පුත්‍රයන් මෙන් ශිල්ප ඉගෙනීම පමණක් කරති. එම නිසා ගුරුවරයා හට සැහැල්ලු සිතින් සුභ හෝරාවක් විමසා බලා ඉගැන්වීමේ කටයුතු ආරම්භ කළ හැක.

ආචාර්යවරයා නොහොත් ජාතක කතාවලට අනුව දිසාපාමොක් ඇදුරුතුමන්ගෙන් අධ්‍යාපනය ලැබීමට ගෙවිය යුතු ගුරු පඬුරු පිළිබඳ මෙම ජාතක කතාවේ සඳහන් වේ.

“කුමාරයා ගුරුතුමා වෙත ගොස් එළඹ වැද සිටියේ ය. දරුව කොහි සිට ආවේදැයි ඇසූ විට බරණැස සිට යැයි කීය..... කුමක් සඳහා ආවේදැයි ඇසූ විට ශිල්ප ඉගෙනීම යැයි පිණිස යයි කීවේය. නුඹ ගුරු පඬුරු ගෙනෙන ලදද? නැත්නම් ධර්ම අන්තේවාසිකයෙකු වීමට කැමතිදැයි විමසීය.....හෙතෙම මවිසින් ගුරු පඬුරු ගෙනෙන ලදැයි කියා, ගුරුතුමාගේ පාමුල දහසක් බැඳි පියල්ල තබා වැන්දේ ය.”  

ගුරු ශිෂ්‍යය සම්බන්ධ සංකල්පය තහවුරු වීමට නම් ගුරුවරයා විසින්ද ශිෂ්‍යයාට ගරු සැළකිලි දැක්විය යුතු ය. ශිෂ්‍යයාගේ බුද්ධිමය වර්ධනයට හා සදාචාර වර්ධනයට අවශ්‍යය දෑ ගුරුවරයා විසින් ඉටු කළ යුතුය. ශිෂ්‍යයාට ධර්ම විනය පාඩම් කර වීමෙන් ද, ඒවායේ අර්ථ අදහස් කියා දීමෙන් ද, වරද කළ කල්හි අවවාද හා දඬුවම් කිරීමෙන් ද ගුරුවරයා සතු කාර්යභාරය වේ. එසේ ම මනාව නොපවතින ශිෂ්‍යයා පළවා හරින්නට ආචාර්යවරයාට බලය තිබේ.

මෙහිදී අවධානයට ගැනෙන අනෙක් ජාතක කතාව වන ගුත්තිල ජාතකයද තේමාව වී ඇත්තේ බෞද්ධ ගුරු ශිෂ්‍ය සම්බන්ධතා පෙන්වන කතා තේමාවක් බව පෙනී යයි. තම ගුරුවරයා අභිබවා ගොස් තරඟ වැදීම කෙළෙහි ගුණ සලකන බෞද්ධ ශිෂ්‍යයෙකුගේ යුතුකම නොවන අතර එවන් ශිෂ්‍යයෙකු සමඟ තරඟ වැදීම බෞද්ධ ගුරුවරයෙකුට තරම් නොවන බවද එම ජාතක කතාව කියා පානු ලබයි.

එසේ ම ශිෂ්‍යයකු වශයෙන් භාරගත් විට ගුරු මුෂ්ටි නොතබා ඉගැන්වීම බෞද්ධ ගුරුවරයෙකුගේ සිරිත බවත්, නුවණැස පාදාලූ ගුරුවරයා කෙරෙහි කිසිම තැකීමක් නොකොට සදාචාර ධර්මවලට පටහැනිව ක්‍රියාකරන ශිෂ්‍යා පිරිහෙන බවත් මෙම ජාතක කතාවෙන් තවදුරටත් පෙන්වයි.

මෙලෙස ජාතක කතාවන්ගෙන් පෙනෙන ලද අධ්‍යාපන ක්‍රමවේදය තුළ යම් නිශ්චිත ප්‍රමිති ගත කිරීමක් තුළ තිබූ බව අවබෝධ කර ගත හැකිය. එහිදී ශිෂ්‍යයා ආචාර්යවරයා යටතේ නිෂ්චිත ක්ෂේත්‍ර කීපයක් යටතේ අධ්‍යාපනය හැදෑරිය යුතු වූ අතර ඒ යටතට සංස්කෘත භාෂාව, වාග් විද්‍යාව, තර්ක ශාස්ත්‍රය ආදිය මෙන් ම දුනු ශිල්ප, කඩු ශිල්ප අදී සටන් කලාවන් ද හැදෑරූ බව පෙනී යයි. ශාස්ත්‍රීය මට්ටමින් මෙබඳු ප්‍රවේශ දැනුමක් අපේක්ෂා කල අතර, සෑම ශිෂ්‍යයකු ම සදාචාර සම්පන්න ගති පැවතුම් වලින් හෙබි යහපත් චරිතයකින් යුක්ත වීම ද අත්‍යවශ්‍ය විය. මෙලෙස ශිල්ප උගත් පසු ශිෂ්‍යයා තම උගත් බුද්ධිය හා දක්ෂතාවය ගුරුවරයා ඉදිරියේ දැක්වීමෙන් පසු එහි ඇති සාර්ථකත්වය මත එම ශිෂ්‍යයාගේ අධ්‍යාපනික කාල සීමාව අවසන් වේ. කෙසේ වෙතත් එලෙස පුද්ගලයාගෙන් පුද්ගලයාට දැනුම හා කලා ශිල්ප අවශෝෂණය කර ගැනීමේ හැකියාව මත ශිෂ්‍යයාගේ අධ්‍යාපනික කාල සීමාව කෙටි හෝ දීර්ඝ වීමට ද ඉඩ පැවැතිණි.

තිලමුට්ඨි ජාතකයේ සඳහන් ව ඇති ආකාරයට ශිල්ප උගත් බඹදත් කුමරු නැවත තම රටට ගොස් තම පියා වූ බඹදත් රජු ඉදිරියේ තමා උගත් ශිල්ප ශාස්ත්‍රය විඳහාලූ පසු ඔහුට රජකම හිමි වූ බව එහි දැක්වේ. නිසි අධ්‍යාපනයෙන් පසු පමණක් රජකම ලබා ගැනීමේ ඉඩ ප්‍රස්ථාව විවෘතව පැවතීම තුළින් පෙනී යන්නේ අතීතයේදී රාජ්‍ය පාලනය සඳහා ද අධ්‍යාපන සුදුසුකම් සපුරා තිබීම වැදගත් වූ බවයි.

“කුමරා ශිල්ප නිමවා කළයුත් වත් දක්වා.......නැවත බරණැසට ගොස් මව්පියන් වැඳ ශිල්ප දැක්වීය. රජතුමා ජීවත් ව සිටියදී ම මගේ පුතා දක්නා ලදි. ජීවත් ව සිටියදීම මොහුගේ රාජ්‍යශ්‍රීය බලන්නෙමියි, පුතා රාජ්‍යයේ පිහිටුවීය. ”

ගුත්තිල ජාතකයට අනුව පෙනී යන තවත් වැදගත් කරුණක් වන්නේ එකල ගුරු වෘත්තිය කෙරෙහි පැවති සමාජ පිළිගැනීමයි. එහිදී ගුරුවරයා දේවතවයේලා සැලකීම සිරිත විය.

සමස්තයක් ලෙස සැලකීමේ දී මෙම ජාතක කතා දෙකෙහිම ඇති ලක්ෂණවලට අනුව ගුරුවරයෙකු සතුව පැවතිය යුතු ගුණාංග කීපයක් හඳුනාගත හැක. ඒවා නම් ;

o   මනාසේ ශිෂ්‍යයා හික්ම වීම.

o   කරුණාවෙන් ඉගැන්වීම.

o   තමා දැන උගත් සිප් සතර ශිෂ්‍යයාට නොසඟවා කියා දීම.

o   ශිෂ්‍යයා උවදුරුවලින් රුක ගැනීම.

o   ශිෂ්‍යයාව තම හිත මිතුරන්ට හඳුන්වා දීම.

ආදියයි.

මූසිල තම ඇදුරුතුමා සමඟ රජ ගෙදරට ගිය විට රජු ඔහු දැක “ ගුරුතුමනි මොහු කවරෙක්දැයි විචාලේය. මහ රජතුමනි ඒ මගේ අතවැසියෙකි කීහ.....”

“....ඔහු ගුරුවරයාට ඇදුරුතුමනි ! මම රජතුමාට සේවය කරන්නෙමියි කීය. ගුරුතුමා හොඳයි දරුව රජතුමාට කියන්නෙමි කියා ගොස් අපගේ අතවැසියා දේවයන් වහන්සේට සේවය කරන්නට කැමතිය. ඔහුට දිය යුතු දෙයක් දැන ගනු මැනවැයි රජුට දන්වා....”

ඉහතින් දක්වන ලද ආකාරයට ගුරුවරයා විසින් ශිෂ්‍යයා හිත මිතුරන්ට හඳුන්වා දීම යන්නෙන් අදහස් කෙරෙන්නේ ඔහුට සමාජයේ යම් කිසි තත්ත්වයක් ලබා දීමයි. එසේ ම ප්‍රසිද්ධියේ ප්‍රශංසා කිරීම ද මේ හා සම්බන්ධ වූවකි. මෙය බොහෝ දුරට නූතන අධ්‍යාපනඥයින් පෙන්වාදෙන “පිළිගැනීම” නැමැති මානසික අවශ්‍යතාව සපුරාලීමකි.

තිලමුට්ඨි ජාතකයේ සඳහන් ව ඇති ආකාරයට ගුරුවරයා විසින් තල මිටක් සොරා ගැනීමේ වරද හේතුවෙන් ශිෂ්‍යයාට බට පතුරකින් පහර දී දඬුවම් කිරීම මඟින් ඔහු බලාපොරොත්තු වූවේ අනාගතයේදී ශිෂ්‍යයා සොරෙකු වී අනතුරෙහි වැටීම වැළැක්වීමයි.

“මහ රජ තුමනි නුඹ මෙසේ දැනගන්න....මවිසින් නුඹ මෙසේ හික්මවනු නොලැබුවේ නම් කල්යත් ම කැවුම් කොකිස් ආදියද, පලාපල ආදියද ගෙන යමින් සොරකම්වල දැඩිව ඇලී පිළිවෙලින් ගෙවල් බිඳීම්, මං පැහැරීම්, ගම් පැහැරීම් ආදිය කොට රාජ අපරාධ සොරෙක් යැයි කියා හොරබඩු සමඟම අල්ලා ගෙන රජතුමා ඉදිරියට පැමිණ වූ විට යව්, මොහුට වරදට සුදුසු දඬුවම් පමුණුවව්යි කී විට රජ දඬුවම් ලැබීමේ බියට පත් වන්නට ඉඩ තිබුණි...”

ඒ අනුව ශිෂ්‍යා උවදුරුවලින් රැක ගැනීම නිසා සිදුවන්නේ ගුරුවරයා ලඟ ශිෂ්‍යයාගේ සුරක්‍ෂිතභාවය තහවුරු වීමය.

සමස්තයක් ලෙස මෙම ජාතක කතා අධ්‍යයනයේදී පෙනී යන කරුණක් වන්නේ එකල භාරතීය අධ්‍යාපනය තුළින් ඉතා යහපත්, මනා බුද්ධියකින් හා දැනුමකින් යුතු දක්ෂ පුද්ගලයන් සමාජයට දායාද කිරීමට අවශ්‍ය පසුබිම ශිෂ්‍යයන්ට ලබා දුන් බවයි. ඒ සඳහා මූලික ලෙස සංවරශීලී ශික්‍ෂණය මූලික කර ගනු ලැබීය. තවද ආධ්‍යාත්මික හා බුද්ධිය වර්ධනය කිරීම අරමුණු කරගත් බව ද පෙනී යයි.

පුරාතන ඉන්දියාවේ විශ්වවිද්‍යාලවල කාර්යභාරය, ක්‍රි.ව.1200 දක්වා

ඓතිහාසික මූලාශ්‍ර වලට අනුව භාරතීය බෞද්ධයන් සතුව ඉතා විශිෂ්ට ගණයේ බෞද්ධ විශ්වවිද්‍යාල තිබූ බවට සාධක පවතී. දීපවංශය හා මහාවංශය යන ලාංකේය වංශ කතා වල එවකට භාරතයේ බෞද්ධ භික්ෂූන් වහන්සේගේ අධ්‍යාපන  තත්ත්වය පිළිබඳ තොරතුරු වාර්තා කර ඇත. එම බෞද්ධ විශ්වවිද්‍යාල ඉතා විශිෂ්ට ගණයේ ඒවා වූ බව වියතුන්ගේ මතය වේ.

ඓතිහාසික මූලාශ්‍ර අධ්‍යනයේ දී පෙනී යන පැරණි ම ඉන්දීය විශ්වවිද්‍යලයක් ලෙස තක්ෂිලා විද්‍යායතනය සැලකිය හැකිය. මෙය ක්‍රි.පූ. 6වන සියවසේ දී පමණ පාර්ශීන් විසින් ආරම්භ කරන ලද්දක් යැයි විශ්වාස කෙරෙන බව සර් ජෝන් මාර්ෂල්ගේ මතයයි. ඒ සඳහා ඔහු විසින් පාර්ශීන්ට අයත් කාසි හා නටඹුන් ඉදිරිපත් කරනු ලබයි. නමුත් මේ අතර නිශ්චිත වශයෙන් ම විශ්වවිද්‍යාලයේ නටඹුන්යැයි ඔප්පු කළ හැකි සාක්ෂි දුර්ලභ වේ. නමුත් මෙම විශ්වවිද්‍යාලය බුද්ධ කාලයටත් සියවස් කීපයකට පෙර සිට පැවතෙන බව පැරණි මූලාශ්‍ර අධ්‍යනයේ දී පෙනී යයි. විනය පිටකයට අයත් මහා වග්ග පාළියෙහි තක්ෂිලා විශ්වවිද්‍යාලයේ වෛද්‍ය ශාස්ත්‍රය උගත් ජීවක නම් රාජ වෛද්‍යවරයා ගැන සඳහන් වේ. තවද බොහෝමයක් ජාතක කතාවල එහි විසූ දිසා පාමොක් ආචාරීන් හා ඔවුන්ගෙන් ඉගෙනීම පිණිස ගිය විවිධ ශිෂ්‍යයන් ගැන සඳහන් වේ. මෙයින් ඇතැම් කතාන්තර අනුව සිතන විට මුළු තක්ෂිලා නුවර ම බරණැස මෙන් එක්තරා විශ්වවිද්‍යාල නගරයක් ව පවතින්නට ඇති බව උපකල්පනය කළ හැක.

මෙම තක්ෂිලා විශ්වවිද්‍යාලය පිහිටා තිබුණේ උත්තර භාරතයේ ප්‍රසිද්ධ සොළොස් මහා ජනපදවලින් එකක් වූ ගාන්ධාර දේශයේ ය. එකල මෙය උතුරු ඉන්දීය දේශසීමා බද ප්‍රදේශයක් ලෙස සැළකිණ. වර්තමානයේ මෙහි පිහිටීම සලකන්නේ නම් මෙහි වයඹ දෙසින් ඇෆ්ගනිස්තානයේ ඛයිබර් කපොල්ල පිහිටා ඇති අතර අනෙක් දිශාවෙන් සැතපුම් 20ක් පමණ දුරකින් පිහිටා ඇත්තේ රාවල්පිණ්ඩි නගරයයි. මෙසේ එක් අතකින් ඛයිබර් කපොලු අසල පිහිටා තිබීම‍ හේතුවෙන් බොහෝ අවස්ථාවල එම දිශාවෙන් ඉන්දියාවට අවතීර්ණ වූ සතුරන්ගේ ග්‍රහණයට ලක් විය.

මෙහි බෞද්ධ බලය නැතහොත් බෞද්ධ ඉගැන්වීම් වැඩිපුර දියුණුවන්නට ඇත්තේ අශෝක රජුගේ කාලයේ පටන් යැයි සිතිය හැකිය. අශෝක, යුව රජ කෙනෙකු හැටියට තක්ෂිලා පෙදෙසේ වසද්දී අර්මෙයික අකුරින් ලියවා තැබූ සෙල් ලිපියක් ද දක්නට තිබීම එයට සාක්කියකි. ඔහු අධිරාජයා වූ පසු සර්වඥ ධාතු නිදන් කොට ගාන්ධාර පෙදෙසේ කර වූ ස්තූප අතුරින් ප්‍රධාන ස්තූපය තනවන ලද්දේ ද තක්ෂිලාවේය. කලක් මුළුල්ලේ ම තක්ෂිලාවේ උසස් බෞද්ධ බලයක් පැවති බව වර්තමානයේ එහි දක්නට ලැබෙන සිය ගණනක් වූ නටබුන් වෙහෙර, විහාර, ක්‍රමානුකූල සංඝාරාම, මලු, මණ්ඩප, ප්‍රතිමා ආදියෙන් ඔප්පු වේ. ඇතැම් චීන, පර්සියන්, ග්‍රීක හා ආර්මයික ග්‍රන්ථවල මෙම තක්ෂිලා විශ්වවිද්‍යාලය ගැන සඳහන් වීම තුළින් පෙනී යන්නේ මෙය එකල ජාත්‍යන්තර විද්‍යාලයක් වූ බව විශ්වාස කළ හැක. එසේ ම ඉන්දියාවේ සෑම පළාතකින් ම මෙන් ම ටිබෙටය, චීනය, බුරුමය, ලංකාව, සියම, පර්සියාව, අරාබිය, මිසරය හා ග්‍රීසිය ආදී රටවල්වලින් විවිධ ශිෂ්‍යයන් තක්ෂිලාවේ ශාස්ත්‍රය උගත් බව පෙනේ.

චන්ද්‍ර ගුප්ත රජුගේ කාලයේ දී (ක්‍රි.පූ. 326-302) තක්ෂිලාව ඉතා දියුණු තත්ත්වයකට පත් වූ බව පෙනේ. ඔහුගේ ගුරුවරයා, උපදේශකවරයා මෙන් ම එම යුගයේ මෞර්ය අධිරාජ්‍යයේ මහ ඇමතිවරයා ලෙස කටයුතු කළ චානක්‍ය(කෞටිල්‍ය) නම් විද්වතා මෙම විශ්වවිද්‍යලයේ ආචාර්යවරයෙකු ලෙස කටයුතු කළ ඇත. ඔහු වැනි දේශපාලනයේ මෙන් ම අර්ථ ශාස්ත්‍රයේ විශාරදයන් එහි සේවය කිරීම තුලින් පෙනී යන්නේ තක්ෂිලාවේ ගුණාත්මක බාවයයි. මහා ඇලෙක්සැන්ඩර් අධිරාජ්‍යයා ගන්ධාරය යටත් කර ගත් අවස්ථාවේ මෙම විද්‍යායතනය ගැන අසා එහි ආචාර්යවරුන්ට තමන් මුණ ගැසෙන ලෙස නියෝග කරන ලදි. නමුත් එම නියෝගය පිළිගැනීමට ආචාර්යවරු සූදානම් නොවූ අතර එයින් කෝපයට පත් අධිරාජ්‍යයා දෙවන වරටත් එම නියෝගය ම නිකුත් කළ අතර එසේ නොයෙන්නේ නම් ඔවුන්ට මරණ දඬුවම ලබා දෙන බවද දන්වන ලදි. නමුත් මෙයට ද එම ආචාර්යවරු සිනා සෙනු දුටු රාජපුර්ශයෝ එය අධිරාජ්‍යයාට දැන්වීමෙන් අනතුරුව මදක් කල්පනා කර පසුව ඔහුම ගොස් ආචාර්යවරුන් ව බහැදකින ලදි. මෙබඳු ශ්‍රේෂ්ඨ ආචාර්ය, ශිෂ්‍ය ආදීන්ගෙන් සැදුම් ලත් හා ජගත් ප්‍රසිද්ධියට ලත් මෙම තක්ෂිලා විශ්වවිද්‍යාලයට පර්සියාවේ මහා සයිරස්, මැසිඩෝනියාවේ මහා ඇලෙක්සැන්ඩර් ආදීන්ගේ අනුග්‍රහයද ලැබී ඇත. නමුත් ක්‍රි.ව. 460දී පමණ මධ්‍ය ආසියාවේ තුර්කියට අයත් ප්‍රදේශවල සිට පැමිණි හූන නම් ප්‍රචණ්ඩ ජාතිකයන් විසින් මෙම විද්‍යායතනය ගිනි තබා විනාශ කොට ඇත. මෙම දරුණු සංහාරයේ දී දහස් ගණන් භික්ෂූන් වහන්සේලා ද හූනයන් අතින් ඝාතනය වූ බව ජොන් මාර්ෂල් වැනි පුරාවිද්‍යාඥයන්ගේ මතය වී ඇත.

භාරතයේ බෞද්ධ විශ්වවිද්‍යාල පිළිබඳ සටහන් කිරීමේදී නාලන්දා විශ්වවිද්‍යාලය විශේෂ තැනක් ගනී. උසස්   අධ්‍යාපන ආයතන සඳහා බෞද්ධයන් භාවිත කල යෙදුම වූයේ "මහා විහාර " යන්නයි. ඓතිහාසික තොරතුරු වලට අනුව නාලන්දා මහා විහාරය ඉදි කරන ලද්දේ පළමුවැනි කුමාර ගුප්ත රජු (ක්‍රි.ව.415-455) විසිනි. නාලන්දා මහා විහාරය ද ආගමික වත් පිළිවෙත් සඳහා ඉදි කරන ලද පන්සලක් හෝ සංඝාවාසයක් නොවේ. භික්ෂූන් වහන්සේලා ට උසස්   අධ්‍යාපනයක් ලබා දීම සඳහා අරඹන ලද   අධ්‍යාපන ආයතනයකි. නාලන්දාව බිහාර් ප්‍රාන්තයේ පැට්නාවලට සැතපුම් 55 ක් පමණ ගිනිකොන දෙසින් පිහිටා ඇති අතර පාල අධිරාජ්‍යය යටතේ ක්‍රි.පූ. 427 සිට ක්‍රි.පූ. 1197 දක්වා බෞද්ධාගමිකයන්ගේ ඉගෙනුම් මධ්‍යස්ථානයයි. එය වාර්තාගත ඉතිහාසයේ පළමුවන මහා විශ්වවිද්‍යාලය ලෙස සැලකේ. නාලන්දා යන සංස්කෘත වචනයේ අර්ථය දැනුම බෙදා දෙන්නා (නාලම් හෙවත් නෙළුම යනු දැනුමේ සංකේතයකි, ධා යනු දානයයි) යන්නයි. චීන දේශාටන භික්ෂුවක් වන හියුන්සියෑං නාලන්දා යන නාමයට අර්ථකතන කිහිපයක් ලබා දේ. ඉන් එකක් නම් එහි අඹ වනයක් මධ්‍යයේ පිහිටි වැවක ජීවත් වු නාගයෙක් හේතුවෙන් බවත්, අනෙක නම් බුදුරජාණන් වහන්සේගේ සමයේ දී මෙහි අත්හිටුවීමකින් තොරව දානය ලබා දීමත් ය. නාලන්දාව ලෝකයේ මුල්ම නේවාසික විශ්වවිද්‍යාල අතරින් එකකි. එය ලෝකයේ ඉතා ප්‍රසිද්ධ ව පැවති අතර එහි සමෘද්ධිමත් සමයේ දී ශිෂ්‍යයන් 10,000 ක් හා ගුරුවරුන් 2,000 කට නවාතැන් පහසුකම් සැලසිය හැකි විය.

දේශ සංචාරක හියුන්සියෑන් තෙරණුවන් සිය දේශාටන වෘත්තාන්ත සටහන් වල නාලන්දා විශ්ව විද්‍යාලය පිළිබඳ බොහෝ තොරතුරු සඳහන් කර ඇත. හියුන්සියෑන් භ්‍රමණ  වෘත්තාන්ත සටහන් වල සඳහන් වන පරිදි මෙම සංඝාවාසය දුටුවන් විස්මයට පත් කරවන්නකි. මෙහි නේවාසික සංඛ්‍යාව දස දහසකට අඩු නොවේ. සියලු දෙනාම මහායානික ග්‍රන්ථ උගත්තෝය. මෙහි නේවාසිකව වාසය කල ආචාර්ය, ශිෂ්‍ය, සේවක, පිරිස අතරින් 1510 ක් ආචාර්යවරුය. එම ආචාර්ය මණ්ඩලයට ඇප උපස්ථාන කිරීමට “මානව” නමින් හැඳින්වුණු එක්දහස් පන්සියයක පමණ පිරිසක් සිටින්නට ඇත. මෙම මානවකයෝ ආචාර්යවරුන්ට ඇප උපස්ථාන කරන අතරම අධ්‍යයන කටයුතු වලද නිරත වී ඇත. ඉගනීමෙහි නිරත වූ සිසු පිරිස දළ වශයෙන් 7000 ක් පමණ වන්නට ඇතැයි නිගමනය කල හැකිය. එයින් බහුතරය භික්ෂූන් වහන්සේලා වූහ. දේශීය විදේශීය මෙන් ම බෞද්ධ අබෞද්ධ ශිෂ්‍යයෝ ද සිප්සතර හදාළහ. ගිහි ශිෂ්‍යයෝ ද වූහ. එහෙත් ඔවුන් ඉතා අල්ප පිරිසක් වන්නට ඇත.

නාලන්දා විශ්වවිද්‍යාලයෙහි ඉගෙනීම සිදු කල පිරිස ප්‍රධාන ලෙස කොටස් 03 කි.

1.     මූලික අධ්‍යාපනය ලබා අවු:15 සපිරුණ ප්‍රදේශවාසී ශිෂ්‍යයෝ. මොවුන් පුරා 08 වසරක් අධ්‍යාපනය ලැබිය යුතුය.

2.     මූලික හා ද්විතීයික අධ්‍යාපනය නිම කර වයස අවු:20 සපිරුණ උපාධි අපේක්ෂකයන් ලෙස. මොවුන් වසර 03ක් අධ්‍යාපනය ලැබිය යුතුය.

3.     උසස් අධ්‍යාපනය හදාරා අවසන් වූ පසු තම දැනුම ඔප මට්ටම් කර ගැනීමට හෝ විශ්ව විද්‍යාලයෙහි කීර්තිය නිසා ඇතුළත් වන මොවුන් වර්තමානයට අනුව නම් පශ්චාද්  උපාධි අපේක්ෂකයන් ලෙස හඳුනා ගත හැක. පශ්චාද් උපාධි ලබා ගැනීම සඳහා ටිබෙටය, චීනය, ජපානය, කොරියාව, සුමාත්‍රා, ජාවා, මොංගෝලියාව වැනි මැද පෙරදිග රටවලින් ද තුර්කිය වැනි අපරදිග රටවලින් ද සිසුහු ආහ.

නාලන්දා විශ්වවිද්‍යාලයේ ප්‍රවේශ පරීක්ෂණය අතිශයින් තියුණු වූයේ ය. විද්‍යාලයට ඇදී ආ ශිෂ්‍ය පිරිස අධික වීම මීට හේතු වූවා විය හැකි ය. ප්‍රවේශයෙන් 20% පමණ පිරිසක් පමණක් සමත් වී ඇත. ප්‍රවේශ පරීක්ෂණය සඳහා ජාති, කුල, ගෝත්‍ර කිසිත් නොසැලකිණි. සැම ශිෂ්‍යයෙක් ම සාධාරණ සමාන තත්ත්වයක් ඉසුලූයේ ය. මෙහි නේවාසික සිසුන් මිස අනේවාසික ශිෂ්‍යයෝ නොවූහ. නේවාසිකාගාර පාලකවරුන් ආදී කොට සියළුම අංශ විධිමත් ව පවත්වාගෙන යාම සඳහා ඒ ඒ අංශය පිළිබඳ එකල සිටි ඉතාමත් ප්‍රවීණ දක්ෂ පුද්ගලයන් නිලධාරීන් ලෙස පත් කරන ලදි. නාලන්දා විශ්වවිද්‍යාලයේ අධ්‍යාපනය සම්පූර්ණයෙන් ම නිදහස් ය.

මෙහි ඉගෙන ගැනීමේ භාෂා මාධ්‍යය සංස්කෘත විය. ව්‍යාකරණාවබෝධය ද ඉතා වැදගත් විය. සංස්කෘත භාෂාව, වාග් විද්‍යාව, තර්ක ශාස්ත්‍රය, අභිධර්මකෝෂය, ජාතක මාලා ආදිය පිළිබඳ මනා ප්‍රමුඛත්වයක් අවශ්‍ය විය. චතුර්වේදය, උපනීෂද් දර්ශනය, ෂට් දර්ශනය ආදිය පිළිබඳ සාමාන්‍ය ඥානය අපේක්ෂා කරන ලදි. ශාස්ත්‍රීය මට්ටමින් මෙබඳු ප්‍රවේශ දැනුමක් අපේක්ෂා කල අතර, සෑම ශිෂ්‍යයකු ම සදාචාර සම්පන්න ගති පැවතුම් වලින් හෙබි යහපත් චරිතයකින් යුක්ත වීම ද අත්‍යවශ්‍ය විය. නාලන්දා විශ්වවිද්‍යාලයේ විෂය ධාරා පහක් යටතේ අධ්‍යාපනය ලබා දී ඇත. ඒ අධ්‍යයන විෂය ධාරා පහ මෙසේ යි:

                             I.                භාෂා අධ්‍යයන විෂය ධාරාව.

                           II.                බුද්ධ ධර්මය අධ්‍යයන ධාරාව.

                         III.                දර්ශන අධ්‍යයන ධාරාව.

                           IV.                ලෞකික විෂය අධ්‍යයන ධාරාව.

                             V.                ලලිත කලා අධ්‍යයන ධාරාව.

ඒ ඒ විෂය ධාරාවන්ට අයත් උපාංග පුළුල් ලෙස මෙහි උගන්වා ඇත. භාෂා මාධ්‍යය වූවේ සංස්කෘත භාෂාවයි. හියුංසියෑං හිමිපාණන් විසින් නාලන්දා මහා විහාරය පිළිබඳ කරනු ලබන විස්තරය අනුව ගුරු පිරිසෙන් 1,000 කට සූත්‍ර හා ශාස්ත්‍ර ග්‍රන්ථ කාණ්ඩ විස්සක් විස්තර විවරණ සහිත ව පැහැදිලි කළ හැකි විය. පන්සියයකට සූත්‍ර හා ශාස්ත්‍ර තිහක් ද, දහ දෙනෙකුට කාණ්ඩ පනහක් ද පැහැදිලි කල හැකි විය. “නාලන්දා විශ්වවිද්‍යාලයේ කුලපති ස්වාමීන්ද්‍රයන් වහන්සේට සූත්‍ර හා ශාස්ත්‍ර ග්‍රන්ථ සියල්ල ම පැහැදිලි කල හැකි වූයේ ය. නාලන්දා විශ්වවිද්‍යාලයාදපති ස්වාමීන්ද්‍රයන් වහන්සේ ඥානවෘද්ධ වූහ, තපෝවෘද්ධ වූහ, ගුණවෘද්ධ වූහ. එතුමෝ විශ්වවිද්‍යාලයේ ආචාර්ය, ශිෂ්‍ය, සේවක යන තෙපිරිසගේ ම නොමද ගෞරවාදරයට පාත්‍ර වූහ, සියලු දෙනා විසින් පූජිත වූහ” යනුවෙන් හියුන්සියෑංගේ වාර්තාවේ සඳහන් වේ.

විශ්වවිද්‍යාලයේ සිසුන්ට දැනුම ලබා දීම සඳහා අධ්‍යාපන ක්‍රම කිහිපයක් අනුගමනය කොට ඇත. දේශන ක්‍රමය, විවාද ක්‍රමය හා පෞද්ගලික සාකච්ඡා ක්‍රමය යන අංශ තුන ම ක්‍රියාත්මක  වූයේ ය. දැනට විශ්වවිද්‍යාලවල දක්නට ලැබෙන්නා සේ ඒ ඒ විෂයයන් සඳහා දේශන පැවැත්විණි. සාමාන්‍යයෙන් දිනකට දේශන 100කට අධික ප්‍රමාණයක් පැවති බව සඳහන් වෙයි. මෙහි දී ගුරුවරයා අදාළ මාතෘකාව යටතේ දේශන පැවැත් වූ අතර ශිෂ්‍යයෝ සවන් දී සටහන් තබා ගත්හ.  විවාදාපන්න විෂය කරුණු පිළිබඳ  විවෘත විවාද පැවැත්විණි. මේ විවාද සියලු සිසුන් සදහා විවෘත වූයේ ය. ඕනෑම විද්‍යාර්ථයකුට ප්‍රශ්න මතු කරමින් තර්ක විතර්ක කිරීමට ඉඩකඩ සැලසිණි. මේ කාලයේ දාර්ශනික, ආගමික, න්‍යායික යන විවිධ මත පිළිබඳ තියුණු වාද විවාද පැවති බව ඉතිහාසයෙන් ප්‍රකට වෙයි. මේ විවාද ක්‍රමය ඉතා විචක්ෂණ ව සිදු වූ බව සිතිය හැකි ය. දේශන ක්‍රමය හා විවාද ක්‍රමය යන අංශ දෙකට ම වඩා වැඩි අවධානයක් යොමුකොට ඇත්තේ පෞද්ගලික සාකච්ඡා ක්‍රමය කෙරෙහි ය. ඉතා ම ජනප්‍රිය ක්‍රමය ද එය විය. සැම ශිෂ්‍යයකුට ම පෞද්ගලික ආචාර්යවරයෙක් සිටියේ ය. ශිෂ්‍යයාගේ ඉගෙනීමේ කටයුතු පිළිබඳ සොයා බැලීම මේ ගුරුවරයාට භාර විය. ශිෂ්‍යයාගේ අවශ්‍යතා, ඉගෙනීමේ දුර්වලතා, ඒ සඳහා යෙදිය යුතු පිළියම් ආදිය පිළිබඳ මූලික කරුණු මොහු විසින් සොයා බලා අවශ්‍ය ප්‍රතිකර්ම යොදවනු ලැබිණි. ශිෂ්‍යයාට දුෂ්කර පොතපත හැදෑරීමට, ඒවායෙහි ගැට‍ළු නිරාකරණය කර ගැනීමට මේ ආචාර්යවරයා සහාය වූයේ ය. ශිෂ්‍යයාගේ හැසිරීම හා විනය පිළිබඳ සම්පූර්ණ වගකීම පෞද්ගලික ආචාර්යවරයා වෙත පැවැරිණි. ශිෂ්‍යයා පිළිබඳ කවර ආකාරයක ගැට‍ළුවක් වුව ද මොහු වෙත යොමු කල යුතු ය. හියුංසියෑං තෙරණුවන් සිය පෞද්ගලික ආචාර්යවරයා ගැන සදහන් කොට ඇත. ඒ සඳහනට අනුව පෞද්ගලික ආචාර්යවරයා සතු වගකීම ඉතා බැරෑරුම් වූ බවත්, වගකීමෙන් යුතුව ඔවුන් ක්‍රියාකල බවත්, එය හුදෙක් නාමමාත්‍රික පත් වීමක් නොවන බවත් දැක්වෙයි.

අධ්‍යයන කටයුතු වලට මෙන් ම ආහාර ගැනීමට, ජල ස්නානයට, බුද්ධ වන්දනාවට, චෛත්‍ය වන්දනාවට ඇතුළු සියලු කටයුතු සඳහා නියමිත කාල සටහන් තිබී ඇත. විනාඩි 45 කට වරක් බෙරයක් හැඬවී ඇත. විශ්වවිද්‍යාලය අසල දිය නෑම සඳහා වෙන් වූ පොකුණු දහයක් පමණ තිබිණි. විනය නීතිරීති වලට අනුව නේවාසිකයන්ගේ දින චර්යාව සිදු විය. ජල ස්නානය සඳහා සංඝාවාස වලින් යා නොහැකි අයට සංඝාරාමය තුළ ම ස්නාන පහසුකම් සලසන ලදි. නාලන්දා විශ්ව විද්‍යාලයෙහි මන්දිර තුනකින් සැදුම් ලත් සුවිසල් පුස්තකාලයක් ද විය. එහි මහායාන බුදුදහමට අදාළ ග්‍රන්ථ පමණක් තැන්පත් කොට තිබී ඇත. ආහාර පාන නේවාසික පහසුකම් නොමිලයේ සැපයින. පෙරවීමට එක හා සමාන සිවුරු පවා සැපයින. රජවරු විසින් නාලන්දා මහා විහාරයට පුද කරන ලද ගම් වර දෙසියයක් පැවතීම නිසා සිවුපසයෙන් කිසිදු අඩුවක් නොවේ. සියලු කාලය ඉගෙනුමට කැප කිරීමට ශිෂ්‍යයින්ට  හැකි විය. සංඝාවාසයේ කාමර භික්ෂූන්ගේ තත්ත්වය අනුව වෙන් කර තිබිණ. උගත්, සිල්වත් වයෝවෘද්ධ භික්ෂූන්ට විශාල කාමරද ශිෂ්‍ය භික්ෂූන්ට කුඩා කාමර ලෙස ද වෙන් කර තිබී ඇත.

නාලන්දා විශ්වවිද්‍යාලයේ පඬිවරු ටිබෙටය, චීනය ආදී රටවල් රැසක ධර්ම ප්‍රචාරණ කටයුතු වල නිරත විය. මෙය සෑම අතින්ම විශිෂ්ට ගණයේ ජාත්‍යන්තර විශ්වවිද්‍යාලයක් බව පිළිගැනින. සියලු අංග වලින් පරිපූර්ණ මෙම නාලන්දා බෞද්ධ විශ්ව විද්‍යාලය පුරා වසර දහසක් පමණ මහඟු සේවයක් සලසා ඇත. දහතුන්වැනි සියවසේ මුස්ලිම් ආක්‍රමණික භාක්තියාර් ඛිල්ජි විසින් නාලන්දය විනාශ කළේ ය. සංඝාරාමය ගිනිබත් විය, අවසානයේ ගින්නෙන් නොදැවුණු පොත් කියවා ගැනීමට වත් භික්ෂුවක් ඉතිරි වී නැත. මම කෲර ඝාතනය සිදු වූයේ ක්‍රි.ව. 1200 දී ය. විනාශ වූ විශ්ව විද්‍යාලය නැවත ඉදි කිරීමට මුද්‍රිතභද්‍ර තෙරණුවෝ කටයුතු කල නමුත් එය නැවත පිළිසකර කිරීම දුෂ්කර විය.

වික්‍රම ශීලා විශ්වවිද්‍යාලය උතුරු මගධයෙහි ගංගා නදිය අසබඩ රමණිය පරිසරයක පිහිටා තිබී ඇත. මෙම විශ්වවිද්‍යාලයේ ආදි කර්තෘ වූ පාල රජ පරපුරට අයත් ධර්මපාල රජතුමා (ක්‍රි.ව.770 – 810) වික්‍රම ශීලා‍‍‍‍වේ ප්‍රථම සංඝාරාමය ඉදි කළ බව සුම්පා හා තාරානාත් යන ඉතිහාසඥයන් දෙදෙනා සඳහන් කරති. පසුව රජ පැමිණි නයාපල රජතුමා විශ්වවිද්‍යාලයේ අභිවෘද්ධිය සඳහා ‍බෙහෙවින් ආධාර උපකාර කර ඇත. නාලන්දා විශ්වවිද්‍යාලයේ ම සහෝදර ආයතනයක් වූ මෙය ආරම්භ කිරීමට මුල් ම අදහස ඉදිරිපත් කොට ඇත්තේ නාලන්දා විශ්වවිද්‍යාලයේ තන්ත්‍රයානය පිළිබඳ මහාචාර්යවරයෙකු වූ කම්පාල හිමියන්ය. නාලන්දාව මෙන් ම මෙම විශ්වවිද්‍යාලයේ ද ක්‍රමානුකූල ව ගොඩනගන ලද ගොඩනැගිලි සමූහයක් තිබුණි. විශ්වවිද්‍යාල මාධ්‍යයෙහි ප්‍රධාන දේශන ශාලාව ඉදි කොට තිබිණි. එය ‘විද්‍යාගෘහ’ යන නමින් හැදින්විය. “ද්වාරපණ්ඩිත” නමින් හැදින්වුණු ප්‍රවීණ ආචාර්යවරුන් සිටි දොරටු හයක් පිළිබඳව සඳහන් වේ. මෙහි විද්‍යා මණ්ඩප හයක් පැවති බව සිතිය හැකි ය. ඒ ඒ විද්‍යා මණ්ඩපය ඒ ඒ ද්වාර පණ්ඩිතයාට භාර වුයේ ය. ක්‍රි.ව. 983 – 995 අතර කාලය ඇතුළත පහත සඳහන් ආචාර්යවරු ඒ පදවි දරමින් ක්‍රියා කළහ.

                                             I.                රත්නාකර ශාන්ති       - නැගෙනහිර දොරටුව.

                                           II.                වාගීශ්වර කීර්ති         - බටහිර දොරටුව.

                                         III.                නරෝපා                - උතුරු දොරටුව.

                                           IV.                ප්‍රඥාකරමති             - දකුණු දොරටුව.

                                             V.                රත්නවජ්‍ර               - පළමු මධ්‍යම දොරටුව.

                                           VI.                ඥාන ශ්‍රීමතී              - දෙවැනි මධ්‍යම දොරටුව.

නාලන්දාවේ සිටියේ එක් ද්වාර පණ්ඩිත කෙනෙකි. නමුත් වික්‍රම ශීලාවේ ද්වාර පණ්ඩිතවරු හයදෙනෙක් සිටීමෙන් එම විශ්වවිද්‍යාලයේ විශාලත්වය පැහැදිලි වේ. වික්‍රම ශීලා විශ්වවිද්‍යාලයීය ආචාර්ය මණ්ඩලය 108කින් සමන්විත වුයේ ය. වෙනත් පරිපාලන විධායක කටයුතු සඳහා ද ආචාර්යවරුන් හා සම පුද්ගලයන් හය දෙනෙක් වුහ. මේ  එකසිය දාහතර දෙනා (114) අධ්‍යාපන කටයුතු හා පරිපාලනයට සම්බන්ධ විධායක කටයුතු ද භාර ව සිටිය හ. ආයතනයේ ප්‍රධානියා හඳුන්වනු ලැබුවේ අධ්‍යක්‍ෂ නමිනි. ද්වාර පාලක තනතුර මෙන් ම මෙම අධ්‍යක්‍ෂ තනතුරට ද කෙනෙකු තෝරා ගන්නා‍ ලද්දේ රජතුමාගේ කොමිසමක් මඟිනි. ධර්මපාල රජුගේ කාලයේ (ක්‍රි.ව. 8) මෙම ආයතනයේ ප්‍රථම අධ්‍යක්‍ෂවරයා ලෙස පත් වී ඇත්තේ බුද්ධඥානපාද නම් තෙරුන්ය. ප්‍රථම ද්වාර පාලක ලෙස ජෙතරි නම් තැනැත්තෙක් පත් විය. රාමපාල රජතුමා ද මෙම ආයතනයේ අභිවෘද්ධිය සඳහා කටයුතු කළ කෙනෙකි. එතුමාගේ කාලයේ එහි අධිපති වූවේ අභයාකර ගුප්ත තෙරුන්ය. මෙහි ඉතාම ප්‍රසිද්ධ, කීර්තිමත් අධිපතීන් වහන්සේ වූවේ (ක්‍රි.ව. 980-1053) දීපංකර ශ්‍රී ඥාන තෙරුන්ය. අතීශ යන නමින්ද උන්වහන්සේ හඳුන්වන ලදි.

ඉගැන්වීමේ ක්‍රම නාලන්දා විශ්වවිද්‍යලයට සමාන වූ අතර පාඨමාලාව අවසානයේ දී පණ්ඩිත හෙවත් මහා පණ්ඩිත නම් උපාධියක් පිරිනමා ඇත. මෙම උපාධිය පිරිනමන ලද්දේ රජතුමා විසිනි. මෙම ආයතනයේ නාමික කුලපතිවරයා වූවේ ද මගධ රජතුමාය. එතුමන් සම්මාන පණ්ඩිත උපාධියෙන් පිදුම් ලැබූ කෙනෙකි. වික්‍රමශීලාවෙහි විෂය මාලාව මහායාන බුද්ධ ධර්මය, ත්‍රිවේදය, ව්‍යාකරණය, තර්ක ශාස්ත්‍රය, ජ්‍යෝතිෂය, සංඛ්‍යා දර්ශනය, යෝග න්‍යාය ආදී දර්ශන ශිල්ප කලාවන් 19කින් යුක්ත වී ඇත. විශේෂ තැනක් තන්ත්‍රයාන බුදුසමයට හිමි වී ඇත. එබැවින් ආචාර්යවරයන්ගේත් ශිෂ්‍යයන්ගේත් විශේෂ අවධානය හා සැලකිල්ල ඒ කෙරෙහි යොමු වුයේ ය. ‍මේ හේතුවෙන් බුදුසමය පිළිබඳ විශේෂඥ ගුරුවරු මෙහි වුහ. ඔවුහු සිය මතවාද සනාථ කරලීම සඳහා තාන්ත්‍රික ග්‍රන්ථ කරණයෙහි නියැලුණහ. මෙහි භික්ෂූන් වහන්සේලා තම වෛශාරද්‍ය බුද්ධිය ප්‍රකාශ කිරීමට දාර්ශනික හා සාමයික ග්‍රන්ථ රචනා කළහ. එම කෘතිවලින් විශාල සංඛ්‍යාවක් ටිබෙට් භාෂාවට පරිවර්තනය කොට ඇත. මහායාන බෞද්ධයන්ගේ මුල් සංස්කෘත පොත පත නැති කාලයේ මෙම කෘතීන්ගෙන් මහත් පිටිවහලක් ලැබුණු බව තාරානාත කියයි. බෙංගාලයේ පාල රජවරුන්ගේ කාලයේ ස්වර්ණමය යුගයක් ව තිබූ මෙම ආයතනය ක්‍රි.ව 13වන සියවසේ‍දී මුස්ලිම් ආක්‍රමණ හේතුවෙන් විනාශ විය.

පාල රාජවංශය අවසාන වශයෙන් ගොඩනැගූ ආයතනය ජගද්දලා විශ්වවිද්‍යාලයයි. ක්‍රි.ව. 1077 – 1129 කාලයෙහි රට පාලනය කළ රාමපාල රජතුමා විසින් මෙය ගොඩ නංවන ලදි. එම රජුගේ රාජසභා කවියෙකු වූ සන්ධ්‍යාකර නන්දි විසින් රචිත “රාඝව පණ්ඩාවිය” නම් කෘතියේ ජගද්දලාව ගැන කරුණු සඳහන් වේ. ඒ අනුව එකල බුදු සමය පැතිර තිබූ එම රාජ්‍යයේ බෞද්ධ කේන්ද්‍රස්ථානය ජගද්දලාව වූ බව පෙනේ. මෙම ආයතනය තාන්ත්‍රික බුදු දහමේ මධ්‍යස්ථානයක් විය. තන්ත්‍ර බුදු සමයේ විශාරද බුද්ධිමතුන් නිතර ගැවසුණු බවත්, ටිබෙට් ර‍ට හා සමීප සම්බන්ධතා පැවැත් වූ බවත් සඳහන් වේ. බොහෝ බෞද්ධ පොත් පත් ටිබෙට් භාෂාවට පරිවර්තනය කරන ලද්දේ මෙම ජගද්දලාවේ සිටය. දීපංකර ශ්‍රි ඥාන ස්වාමින් වහන්සේට පසු ටිබෙට් ර‍ටේ බුදුසමය ව්‍යාප්ත කළ ශාක්‍ය ශ්‍රී භද්‍ර ස්වාමින් වහන්සේ නාලන්දා, වික්‍රමශීලා, ඕදන්තපුර ආදි විශ්වවිද්‍යාල සංචාරය කොට අවසානයේ ජගද්දලාවට පැමිණ ධර්ම ශාස්ත්‍ර හදාරා ඇත. උන්වහන්සේගේ ශිෂ්‍යයවරයෙකු වූ දානශීල තෙර පොත් හැටක් (60) පමණ ටිබෙට් බසට පෙරලු බව වාර්තාවල සඳහන්වේ‍. ටිබෙට් රටෙහි තාන්ත්‍රික බුදුසමය ප්‍රබල ලෙස ව්‍යාප්ත කළෝ ශාක්‍ය ශ්‍රී භද්‍ර තෙරණුවෝ යි. ශාක්‍ය ශ්‍රී භද්‍ර තෙරණුවෝත් උන්වහන්සේගේ ශිෂ්‍යයෝත් අවුරුදු තුනක් ජගද්දලා විශ්වවිද්‍යාලයෙහි වාසය කළහ. මෙහි භික්ෂූන් සියල්ලෝම තන්ත්‍රවාදී වූ බැවින් උන්වහන්සේලා රචනා කළ ග්‍රන්ථ තන්ත්‍රවාදයට අයත් විය. එම කෘතීන් අතර ආචාර්ය ශාන්තිදේවයන්ගේ “බෝධිචර්යාවතාරයට” කරන ලද ටීකා ග්‍රන්ථයක් ද වේ.

මෙම ආයතනයේ ආචාර්ය මණ්ඩලය පණ්ඩිත, මහා පණ්ඩිත, මහාචාර්ය, ආචාර්ය යන අභිධානයන්ගෙන් හඳුන්වා ඇත. මෙයින් පැහැදිලි වන්නේ ජගද්දලාව උසස් අධ්‍යාපන ආයතනයක් ලෙස ප්‍රකට ව පැවති බවයි. නමුත් ක්‍රි.ව.1207 දී පමණ මුස්ලිම් ආක්‍රමණිකයෝ ජගද්දලා විශ්වවිද්‍යාලය ද විනාශ කළහ. එහි සිටි භික්ෂූන් වහන්සේලා ද මරා දැමූ බව ටිබෙට් ඉතිහාසය කියයි.

වලභි විශ්වවිද්‍යාලය ක්‍රි.ව.475- 775 අතර විසු මෛත්‍රික රජවරු ඉන්දියාවෙහි  බටහිර ප්‍රාන්ත පාලනය කරමින් එහි අගනුවර වු වලභියෙහි මහා විහාරයක් ඉදි කළහ. පසුව එය මහා භික්ෂූන් වහන්සේලාගේ අධ්‍යාපන ආයතනයක් බවට විකාශනය විය. ශ්‍රාවකයන්ට බුදුසමය පිළිබඳ පුළුල් අධ්‍යාපනයක් ලබා දුන් ‍වලභි විශ්වවිද්‍යාලය බුදුසමයේ කේන්ද්‍රස්ථානය බවට පත්වුයේ ය. ක්‍රිස්තු වර්ෂ 7වන සියවසේ දී මෙම ආයතනය නාලන්දාව හා සම තත්ත්වයක‍ පැවත ඇත. හියුංසියෑං තෙරණුවෝ සිය වාර්තාවෙහි සඳහන් කර ඇති ආකාරයට අනුව මෙහි අධික ජනගහණයක් වාසය කර ඇති අතර ධනවත් පවුල් සිය ගණනක් ජීවත් ව සිට ඇත. විදේශීය රටවලින් ගෙනා දුර්ලභ අගනා ද්‍රව්‍ය මෙම නගරයේ තිබී ඇත. . හියුංසියෑං තෙරුන් කරන විස්තරයට අනුව වලභි විශ්වවිද්‍යාලය සතුව සංඝාරාම සියයක් (100) පමණ තිබී ඇත. මෙහි භික්ෂුන් වහන්සේලා 6000ක් වැඩ විසු බව සඳහන් වෙයි. ඒ අනුව ඒ භික්ෂූන් වහන්සේලාට වැඩ විසීමට තනවන ලද භික්ෂු ආවාස සියයක් වු බව සිතා ගත හැකි ය. නේවාසික ව අධ්‍යාපනය ලත් භික්ෂු පිරිස ශ්‍රාවතයාන බෞද්ධ ශාඛාවක් වු සම්මිතීය නිකායට අයත් විය.  ඉත් සිං වාර්තා‍‍වේ සඳහන් වන පරිදි වලභි විශ්වවිද්‍යාලයෙන් උසස් අධ්‍යාපනය ලබා ගැනීම සඳහා දේශීය මෙන් ම විදේශීය ශිෂ්‍යයෝ ද පැමිණ ඇත.  සම්මිතීය බෞද්ධ නිකායේ ඉගැන්වීමි සඳහා පුළුල් වශයෙන් කීර්තියක් ඉසිලූ විද්‍යාස්ථානයක් ලෙස වලභි විශ්වවිද්‍යාලය පිළිගැනීමකට ලක් වී ඇත. මෙම ආයතනයේ පුළුල් විෂය මාලාවක් තිබී ඇත. සම්මිතීය නිකායට අයත් ථේරවාදී බෞද්ධ ඉගැන්වීම් ප්‍රධාන විෂය වී ඇත. අනෙකුත් බෞද්ධ ඉගැන්වීම් ද තුලනාත්මක ව උගන්වා ඇත.  ආගමික විෂයන්ට අතිරේක ව ලෞකික විෂයන් ඉගැන්වීම සඳහා කාලච්ඡේද වෙන් කරන ලදි. චතුර්වේදය, බ්‍රාහ්මණ, ආරණ්‍යයක, උපනිෂද් ආදී කොට ඇති හින්දු දර්ශනය පුළුල් ව ඉගැන්වූ අතර හින්දු ධර්ම ශාස්ත්‍ර, දේශපාලන විද්‍යාව, වාණිජ විද්‍යාව සහ කෘෂිකර්මය, ආර්ථික විද්‍යාව, චිකිත්සා විද්‍යාව ආදී ලෞකික විෂයයන් ද උගන්වා ඇත.

වලභි විශ්වවිද්‍යාලයේ උපාධිධරයන් ඉගෙනීමේ කටයුතුවලින් පසු ව ස්වකීය නිපුණත්වය රාජ්‍ය සභා ඉදිරියෙහි දී ප්‍රදර්ශනය කළ බව ඉත්සිං වාර්තාවෙහි සඳහන් වෙයි. වාද විවාද හා උත්සව අවස්ථාවන්හි දී මොවුහු සිය කුසලතා දක්වා විශ්වවිද්‍යාලයට කීර්තිය ලබා දුන්හ. මහායානික බෞද්ධ උගතුන් අතර සුප්‍රකට ගුණමති හා ස්ථිරමති යන පඬිවරු දෙපළ නාලන්දා විශ්වවිද්‍යාලයේ අධ්‍යාපනය ලබා එහි ආචාර්යවරුන් වශයෙන් සේවය කළහ. පසුව ඒ දෙපොළ වලභි විශ්වවිද්‍යාලයට සම්බන්ධ වුහ. ඒ වියතුන් දෙපළගෙන් වලභි විශ්වවිද්‍යාලය ආරම්භ වු බව සඳහන් වෙයි. ගුණමති හා ස්ථිරමති යන ස්වාමින් වහන්සේලා දෙනම නාලන්දා විශ්වවිද්‍යාලයේ ඇසුරෙන් හැදුණු වැඩුණු නිසාත්, එහි ආචාර්යවරුන් වු නිසාත්  වලභි විශ්වවිද්‍යාලය නාලන්දාවට අනුරූප ව සැකසුණාට කිසිදු සැකයක් නැත. අධ්‍යාපන, පරිපාලනය, පරීක්ෂණ, පුස්තකාල යනාදි සියලු කටයුතු නාලන්දාවට අනුරූප වන පරිදි ම මෙහි ද ක්‍රියාත්මක වන්නට ඇත. වලභි විශ්වවිද්‍යාලය ක්‍රි.ස්.475 සිට ක්‍රි.ව. 1200 දක්වා පැවතුණු අතර ‍‍මුස්ලිම් ආක්‍රමණයේ දී මේ ආයතනය සම්පුර්ණයෙන් ම විනාශ කෙරිණි.

සෝමපුර විශ්වවිද්‍යාලය වර්තමාන බංගලාදේශයට අයත් ප්‍රදේශයක පිහිටා තිබී ඇත. පාල රජ පෙළපතට අයත් දේවපාල රජතුමා (ක්‍රි.ව. 810 – 850) සෝමපුරයෙහි ධර්මපාල මහා විහාරය නමින් අභිනවයෙන් බෞද්ධ සිද්ධස්ථානයක් ඉදි කරනු ලැබීය. ධර්මපාල මහා විහාරයේ ගොඩනැගිලිවල ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පී කටයුතු අමුතු ස්වරූපයක් උසුලයි. වර්ග සැතපුමක් පමණ වු භූමි ප්‍රදේශයක් පුරා මෙහි ගොඩනැගිලි ඉදි විය. විශ්වවිද්‍යාලය වට කරමින් විශාල ප්‍රාකාරයක් ඉදි වී තිබූ අතර විශ්වවිද්‍යාලයට ඇතුළු වීමට විශාල දොරටුවක් සවි කොට තිබී ඇත. සාමාන්‍ය විහාරස්ථානයක ඉදි කරනු ලබන විහාරාංගවලට අතිරේක ව භික්ෂූන් වහන්සේලාගේ පරිහරණය සඳහා සැකසුණ කුටි 177ක් ද අන්තර්ගත වී ඇත. සෝමපුර විශ්වවිද්‍යාලයීය කැණීම්වලින් ප්‍රකට වන පරිදි පොදු දාන ශාලාවක් ද මුළුතැන්ගෙයක් ද වූයේ ය. කැණීම්වල දී සුවිශාල ආයතනයක විවිධ අංශ නියෝජනය වන ගොඩනැගිලි වූ බවට සාධක හමු වී ඇත. තෙමහල් මන්දිරයක් වූ බවට සාධක නටබුන් අතුරින් එළිදරව් වී තිබේ. මුස්ලිම් ආක්‍රමණයෙන් විනාශ වනතුරු ශතවර්ෂ හතර හමාරක් පමණ ‍මෙම ආයතනය බැබළුණු බව පෙනේ.

සෝමපුර විශ්වවිද්‍යාලයේ අධ්‍යාපන පටිපාටිය හා පරිපාලන පටිපාටිය නාලන්දා විශ්වවිද්‍යාල සම්ප්‍රදාය ම අනුගමනය කොට ඇත. මුස්ලිමි ආක්‍රමණයේ දී ‍මෙම බෞද්ධ ආයතනය පොළොවට සමතලා කොට නොදමන ලද නමුත් ආක්‍රමණය නිසා භික්ෂූන් වහන්සේලා  විශ්වවිද්‍යාලය අතහැර දමා ගොස් ඇත. ඉන් පසු ආයතනය ක්‍රමයෙන් පරිහානියට පත් වී ඇත.

ඕදන්තපුර විශ්වවිද්‍යාලය පිහිටුවන ලද්දේ ගෝපාල රජු (ක්‍රි.ව. 660-705) විසිනි. මෙය නාලන්දා විශ්වවිද්‍යාලයට පසුව ආරම්භ කරන ලද පැරණි ම  විශ්වවිද්‍යාලය ලෙස සැලකේ. නාලන්දා විශ්වවිද්‍යාලයට සැතපුම් හයක් පමණ නුදුරින් මෙය ඉදිකර තිබී ඇත. වික්‍රමශිලා විශ්වවිද්‍යාලයාධිපති වූ දීපංකර ශ්‍රී ඥාන ස්වාමීන්වහන්සේ මහායාන බුද්ධධර්මය හදාරා ඇත්තේ මෙම විශ්වවිද්‍යාලයෙනි. උන්වහන්සේ වික්‍රමශීලා විශ්විද්‍යාලයේ සේවය කොට ඇත්තේ ඉන් පසුව ය. දොළොස් දහසක් (12,000) පමණ පිරිසක් මෙම විශ්ව විද්‍යාලයේ අධ්‍යයනය කටයුතුවල නිරත වූ බව ටිබෙට් වාර්තාවල සඳහන් වේ. ඕදන්තපුර විශ්වවිද්‍යාලය පිළිබදව  විස්තර අල්ප වී ඇති අතර මුස්ලිම් ආක්‍රමණයේ දී ඕදන්තපුර අධ්‍යාපන ආයතනය ද විනාශ විය.

යථෝක්ත විශ්වවිද්‍යාල පද්ධතිය ඉතා විශිෂ්ට අධ්‍යාපන පටිපාටියකින් යුක්ත වී ඇත. මනා ව සංවිධානය කරන ලද පරිපාලනයකින් හා පුළුල් විෂය මාලාවකින් ද යුක්ත වී ඇත. මෙහි අධ්‍යයනයන් හා අධ්‍යාපනය අතිශයින් ශාස්ත්‍රීය මෙන් ම ගැඹුරු වූ බව මෙයින් අවබෝධ කර ගත හැකිය. මේ ආයතන සියල්ල දේශීය හා විදේශීය ශිෂ්‍යයන් සඳහා විවෘත ව පැවති අතර ඉහළ ම මට්ටමේ  විශ්වවිද්‍යාල වූ බවට විශ්වාස කළ හැක. ඉතා ප්‍රකට ආචාර්යවරුන් වන නාගර්ජුන, ආර්යදේව, ශාන්තරක්ෂිත, කමලශීල, චන්ද්‍රකීර්ති, ධර්මකීර්ති, දින්නාග, අසංග, වසුබන්ධු, ආදීන් විසින් රචිත ධර්මශාස්ත්‍රීය ග්‍රන්ථ සමුහය මීට අගනා නිදර්ශනයෝ යි.

විශ්වවිද්‍යාල ආචාර්යවරුන්ගේ මුලික කාර්යය ඉගැන්වීම් වන අතර ද්විතීය හා විශිෂ්ට කාර්යය වන්නේ ශාස්ත්‍රීය වූත් විචාරාත්මක වූත් පර්යේෂණ ග්‍රන්ථ සම්පාදනය කිරිම ය. අද වුව ද මෙය පිළිගත් සත්‍යයකි. ඒ අනුව සලකා බලන කල ඉහත සඳහන් විශ්වවිද්‍යාලවල ඉගැන්වූ ආචාර්යවරුන් විසින් ලියූ ශ්‍රේෂ්ඨ ග්‍රන්ථ සිය ගණනක් නොව දහස් ගණනකි. විවිධ භාෂාවන්ට  පරිවර්තනය කිරීම මගින් ද මේවා බෙදා හැර ඇත. කවර මිණුම් දණ්ඩකින් සලකා බැලුව ද භාරතයේ පැවති උසස් අධ්‍යාපන ආයතන වර්තමාන අර්ථයෙන් වුවද  විශ්වවිද්‍යාල ලෙස පිළිගත හැකි ය.

නූතන බටහිර ඉතිහාසකරණ සම්ප්‍රදායට, මාක්ස්වාදී චින්තනය මඟින් සිදු කරන ලද බලපෑම

“නූතන බටහිර ඉතිහාසකරණ සම්ප්‍රදායට, මාක්ස්වාදී චින්තනය මඟින් සිදු කරන ලද බලපෑම”

මා

ක්ස්වාදය යනු 19වන සියවසේ පැවති සමාජය තුළ අන්තර්ගත වූ ඓතිහාසික බලවේගයන්ගේ උසස් ම අංගයක් ලෙස ද හැඳින්විය හැකිය. එහිදී මේ සම්බන්ධයෙන් පුරෝගාමී මෙහෙයක් ඉටු කරන ලද චින්තකයන් ලෙස කාල් මාක්ස් හා ෆෙඩ්රිච් ඒන්ගල්ස් යන දෙදෙනා හැඳින්විය හැකිය. ඔවුන් විසින් 19වන සියවසේ මැද භාගයේ දී ඉදිරිපත් කරන ලද දර්ශනය මාක්ස්වාදය ලෙසින් හැඳින්වෙන අතර එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඉතිහාසකරණය කෙරෙහි ද විශාල බලපෑමක් ඉන් ඇති විය. මාක්ස්වාදය තුළ අන්තර්ගතවන්නා වූ ප්‍රධාන අංග තුනකි. එනම්;

1.     ශාස්ත්‍රීය ජර්මන් දර්ශනවාදය.

2.     ඉංග්‍රීසි දේශපාලන ආර්ථික විද්‍යාව.

3.     ප්‍රංශ විප්ලවකාරී සමාජවාදී සම්ප්‍රදාය.

ඉතිහාසය පිළිබඳ විග්‍රහයේ දී මාක්ස්ගේ ද්විඝටනාත්මක භෞතිකවාදයට සම්බන්ධ කොට ඉදිරිපත් කරන ලද අතර එය ඓතිහාසික භෞතිකවාදී සංකල්පය පදනම් කර ගෙන විග්‍රහ කර ඇත. මාක්ස් විසින් හෙගල්ගේ අපෝහක ක්‍රමය හා ප්‍රංශ ජාතික පෝර්බක්ගේ භෞතිකවාද මිශ්‍ර කර වඩාත් ශාස්ත්‍රීය හා නවතම භෞතිකවාදී දර්ශනයක් බිහි කරනු ලැබූ අතර එමගින් මානව සමාජය විග්‍රහ කිරීමේදී ඉතිහාස භෞතිකවාදය නිර්මාණය විය. මාක්ස්වාදයට අනුව ඓතිහාසික භෞතිකවාදය යනු භෞතිකවාදී දෘෂ්ටියකින් ඉතිහාසය විග්‍රහ කිරීමයි. මේ අනුව මාක්ස් ඉතිහාසය විග්‍රහ කළේ භෞතිකවාදී අර්ථකථනයකිනි. මෙය විඥානවාදී ක්‍රමයට හාත්පසින් ම වෙනස් වේ. දාර්ශනික භෞතිකවාදය මඟින් දර්ශනවාදයත්, ඉතිහාස භෞතිකවාදය මඟින් මානව සමාජයත් පිළිබඳ විග්‍රහයෙන් මාක්ස්වාදී දර්ශන සමස්තය සකස් වී ඇත. විඥානවාදී කෝණයෙන් ඉතිහාසය දෙස බැලීම යනු රජවරුන්ගේ, දේශපාලනඥයන් ගේ හා රණශූරයන්ගේ ප්‍රතිපත්ති හා කි‍්‍රයාවන් අනුව හෝ ආගම්වල හා අදහස්වල බලපෑමෙන් ඇතිවූ ප්‍රතිඵල අනුව හෝ ඉතිහාසය හා ඓතිහාසික විපර්යාසයන් තේරුම් කිරීමට වෑයම් කිරීමයි.

ඊට අමතරව සමාජවාදය විද්‍යාවක් බවට පත් වූයේ, වෙනත් වචනවලින් කිවහොත් මනෝරාජික සමාජවාදයේ සිට විද්‍යාත්මක සමාජවාදය කරා පරිවර්තනය සිදු වූයේ ද ඉහතින් දක්වන ලද සංකල්ප දෙක මූලික කෙට ගනිමින් ය. ඉතිහාසයේ ධාවක බලවේගයක් වශයෙන් පන්ති අරගලය සැලකීම, මාක්ස්වාදී ඓතිහාසික චින්තනයේ වැදගත් ලක්‍ෂණයකි. මාක්ස්වාදය ඉදිරිපත් කිරීමේ මූලිකයා කාල් මාක්ස් වුවත් එහි සම කර්තෘවරෙකු වූ එංගලස් විසින් පැහැදිලි කර ඇති ආකාරයට භෞතිකවාදී ඉතිහාස දර්ශනයේ විශේෂ ලක්ෂණයක් වන්නේ සමාජයේ ආර්ථික වර්ධනය, නිෂ්පාදන හා විනිමය ක්‍රම පිළිබඳ වෙනස් වීම්, ඒ හේතු කොට ගෙන සමාජය පැහැදිලි පන්තිවලට බෙදීම හා එකී පන්ති එකිනෙක අතර ඇති වන අරගලය ඓතිහාසික දියුණුවේ ප්‍රධානතම ධාවක බලවේගය ලෙස සැලකීමයි. තව දුරටත් අදහස් දැක්වූ එංගලස් මෙසේ ප්‍රකාශ කරන ලදි.

“සියලු ම සමාජ සංවිධානයන්ගේ පදනම ජීවනෝපාය උපයා ගැනීම නිෂ්පාදනයේ ප්‍රතිඵල බෙදා හුවමාරු කර ගැනීම මත පිහිටා ඇතැයි යන මූලික න්‍යායෙන් ඉතිහාසය පිළිබඳ භෞතික විකල්පය ආරම්භ වන්නේ ය. නිපදවූවේ කුමක්ද?, නිපදවීම සිදුවූවේ කෙසේ ද?, නිෂ්පාදනය බෙදා ගත්තේ කෙසේ ද? යන්න මත මේ තාක් ඉතිහාසයේ පහළ වූ සමාජයන්හි පන්ති බෙදීම තීරණය වූයේ ය. භෞතිකවාදී විකල්පය අනුව සමාජ විපර්යාසයන්ට හා දේශපාලන විප්ලවයට හේතු වූ අවසාන සාධක සෙවිය යුත්තේ සදාකාලික පරම සත්‍ය හා යුක්තිය සොයා වෙහෙසෙන මිනිස් සිත තුළ නොව, නිෂ්පාදන ක්‍රමයේ හා බෙදා හැරීමේ ඇති වූ විපර්යාසයන්හිය; නැතහොත් අවසාන හේතු සාධක සෙවිය යුත්තේ පරීක්ෂා කරන කාල පරිච්ඡේදයේ දර්ශනවාදය තුළ නොව අර්ථ ශාස්ත්‍රය තුළ ය.”

 සැබෑ ලෙස ම ඉතිහාසය ආශ්‍රයෙන් පන්ති සටන ක්‍රියාත්මක කළ හැකි අන්දම දැක්වූවේ ද මාක්ස් විසින් බව අවබෝධ වේ. ඔහුට අනුව මානව ඉතිහාසයේ පළමු පූර්වායවය වන්නේ සජීවී මිනිසුන්ගේ පැවැත්ම වේ. ඉතිහාස රචනය සෑම විට ම ආරම්භ කළ යුත්තේ මෙම ස්වාභාවික පදනම් මත පිහිටාය. මිනිසුන්ගේ ක්‍රියාකාරීත්වය මඟින් ඉතිහාසයේ ගමන් මඟ තුළ දී සිදු වන්නේ නැවත නැවතත් ඒවායේ නවීකරණයන් සිදුවීමය. ඉතිහාසයේ සමාජ විපර්යාස සම්බන්ධයෙන් අවධානය යොමු කළ මාක්ස් හා එංගල්ස් ඒ සම්බන්ධයෙන් උපරිව්‍යූහය හා ව්‍යූහපාදය යන සංකල්පය ඉදිරිපත් කරමින් එම දෙක අතර ඇති වන ඝට්ටනය ඓතිහාසික විපර්යාසයන්ගේ පසුබිමේ ඇති ප්‍රධාන සාධකය ලෙස අර්ථකථනය කරනු ලැබීය.

මාක්ස්වාදයේ අන්තර්ගත අපෝහකවාදී අදහස් අනුව ව්‍යුහපාදය හා උපරිව්‍යුහය අතර ඇති වන ඝට්ටනයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස අලුත් සමාජ ක්‍රමයක් නිර්මාණය වන අතර එය ඓතිහාසික වෙනස් වීම්වල භෞතික පදනමට බලපෑම් ඇති කරනු ලැබීය. මාක්ස්ගේ චින්තනය තුළ මානවකේන්ද්‍රී ලක්ෂණ අන්තර්ගත වන බව පෙනී යයි. ඔහු ඉතිහාසගත තොරතුරුවල යම් යම් අවස්ථාවල දී උද්දීපනය වන්නා වූ අධිමානුෂික සංකල්ප හා බලවේගයන් දැඩි ලෙස විවේචනය කරනු ලැබූ අතර මානව ඉතිහාසය නිම වන්නේ මිනිසුන් විසින් ම ය යන්න අවධාරණය කරන ලදි. මානව සමාජයේ ස්වභාවය මිනිස් සංහතියේ විකාශනය පිළිබඳ කරුණු සොයා ගැනීමේ කුතුහලයකින් මිනිසා අතීතයේ සිට ම පෙලෙන ලද්දේ ය. මානව සමාජයේ හා මිනිස් සංහතියේ විකාශනය අහම්බයෙන් වූ නිර්මාණයකින් සිදුවුණිද නැතහොත් මිනිසාට විකාශනය හැසිරවීමට හැකි වේද යන්න ආදිම යුගයේ සිට බලවත් ව නැගී සිටියේ ය. ඉතිහාසයේ මානව සිද්ධිවල විවිධත්වය හා සංකීර්ණතාව ගැන ගැඹුරු වැටහීමක් මාක්ස්ට තිබිණ. ඓතිහාසික විපර්යාසයන් ගැන විමසීමේ දී සමාජයේ නිෂ්පාදන තත්ත්වයන් සම්බන්ධයෙන් ඇතිවන භෞතික විපර්යාසයන් කෙරෙන් උපරිව්‍යුහයට අයත් ආගමික, දාර්ශනික හා නීතිමය ආදී ක්ෂේත්‍රවල විපර්යාසයන් වෙන් කොට සැලකිය යුතු බව මාක්ස් කියා සිටියේ ය.

මාක්ස්ට අනුව ඉතිහාසය වෙනස් වන්නේ නිෂ්පාදන මාදිලිවල ඇති වන වෙනස් වීම් මතය. ඒ අනුව ඔහු එකිනෙකට වෙනස් ඓතිහාසික යුගවල පැවති නිෂ්පාදන මාදිලි ගණනාවක් විග්‍රහ කරනු ලැබීය. මාක්ස්ට අනුව කිසියම් ඓතිහාසික යුගයක පවතින නිෂ්පාදන බලවේග ද, ඒ නිෂ්පාදන බලවේග නිෂ්පාදනය සඳහා යොදාගැනීමට ඒ යුගවල සිටි සමාජ පන්තීන් විසින් ඇති කර ගන්නා ලද නිෂ්පාදන සම්බන්ධතාව ද, එක්ව ගත් කල නිෂ්පාදන මාදිලිය නිර්මාණය වෙයි. මෙය සමාජයේ ආර්ථික ව්‍යුහය නිර්මාණය කරන සාධකයකි.

මේ ආකාරයට මාක්ස්වාදයට අනුව ඓතිහාසික විපර්යාසයන් සිදු කරනු ලබන්නේ සමාජයේ ඇති වන මූලික ආර්ථික වෙනස් වීම්, එනම් නිෂ්පාදන විධියේ ඇති වන වෙනස්වීම් මතය.

‘‘භෞතිකවාදී ඉතිහාස විග්‍රහයට අනුව, අවසාන තීරණාත්මක සාධකය වන්නේ ජීවිතයේ තථ්‍ය ලෙස සිදුවන නිෂ්පාදනය හා ප්‍රජනනයයි..... ආර්ථික වටපිටාව පදනම කොට ඇති දේශපාලන විධි, පන්ති සටන් හා ප්‍රතිඵලයන්, ආණ්ඩුක්‍රම, නීති පද්ධතිය ආශ්‍රයෙන් තථ්‍ය ලෝකයේ සිදුවන ගැටීම් ආදියේ ප්‍රතික්‍රියා මොළයේ පහළ වූ විට ඒවාට දේශපාලන, නෛතික, දාර්ශනික හා ආගමික මතයයි හැඳින් වේ. මේ සියල්ල අරගලයේ ඓතිහාසික වර්ධනයට බලපාන අතර සමහර අවස්ථාවන්හිදි එම අරගලයයන්ගේ ස්වරූපය ද සනිටුහන් කරන්නේ ය”

‍ෆෙඞ්රික් එංගල්ස්

( මනෝරාජික හා විද්‍යාත්මක සමාජවාදය)

එසේම ඉතිහාසය අධ්‍යයනය කිරීම සඳහා භෞතිකවාදය උපයෝගී කර ගත හැකි අන්දම මාක්ස් පෙන්වා දුන් අතර ඔහුට අනුව මෙම අධ්‍යයනය පටන් ගත යුත්තේ දෙවියන් හා රජුන් දෙස බලමින් ඉහළ සිට නොව ජනතාව දෙස බලමින් පහළ සිටය. ප්‍රථමයෙන් සමාජයේ ද්‍රව්‍යමය පදනම, එනම් මිනිසා ආහාර ඇඳුම් හා ආවරණය යන දිවි රැකුම සඳහා අවශ්‍ය දේ ලබාගන්නා අන්දම විග්‍රහ කළ යුතු බව මාක්ස් විසින් ප්‍රකාශ කරනු ලදි. එංගල්ස් ප්‍රකාශ කර ඇති ආකාරයට ‘‘දේශපාලනය, විද්‍යාව, ආගම යනාදියෙහි නිරත වීමට කලින් මිනිසා පළමුකොටම, කෑම බීම, ඇඳුම් හා නිවහනක් සොයා ගත යුතු බව සරළ සත්‍යයකි’’.

මේ අනුව මිනිසාගේ අතීතය හා පැවැත්ම දෙස බැලීමේ දී දෙයාකාරයක සම්බන්ධතාවක් පැහැදිලිව ම දැක ගත හැකිය. එනම් මිනිසා හා ප්‍රකෘතිය අතර සම්බන්ධතාව සහ මිනිසුන් අතර වූ සම්බන්ධතාවයන්ය. මේවාට යම් යම් සාධක පදනම් වෙයි. එනම් නිෂ්පාදන බලවේග සහ නිෂ්පාදන සම්බන්ධතාවයි. මාක්ස් හඳුන්වා දී ඇති ආකාරයට නිෂ්පාදන බලවේග යන්නෙන් මිනිස් ශ‍්‍රමයද, නිෂ්පාදන කටයුතු සඳහා උපයෝගීකරගනු ලබන ස්වාභාවික සම්පත්, භූමිය, ජලය යනාදිය ද, මිනිසාගේ ශිල්පීය ඥාණයද, එමගින් නිපදවා ඇති යන්ත්‍රෝපකරණ හා වාෂ්පය, විදුලි බලය වැනි බලශක්තීන් ද, මේ සියලු දේ ප්‍රයෝජනයට ගැනීම සඳහා අවශ්‍ය වන සමාජියීය සංවිධාන ක්‍රම ද, අදහස් වේ.

දෙවන සාධකය ලෙස නිෂ්පාදන සම්බන්ධතා හඳුන්වා දී ඇත. මාක්ස්ට අනුව මින් අදහස් කෙරෙන්නේ නිෂ්පාදනයේ දී හෝ ආර්ථික කි‍්‍රයාවලියේදී මිනිසුන් උනුන් සමග අවශ්‍යයෙන්ම ඇතිකර ගනු ලබන සමාජීය සබඳතාවයන්ය. රඳළයන් හා ප්‍රවේණීදාසයන් අතර, ධනපතීන් හා කම්කරුවන් අතර ඇති සමාජීය සම්බන්ධතා නිදසුන් ලෙස දැක්විය හැකිය. නෛතික වශයෙන් බලන විට මේවා නිෂ්පාදන මාධ්‍යයන්ගේ අයිතිය හෝ දේපළ සම්බන්ධතා ලෙස දැකිය හැකිය. වැඩවසම් යුගයේ ඉඩම් අයිතිය හෝ ධනවාදී ආර්ථිකයක කර්මාන්ත ශාලාවල අයිතිය යනාදී වශයෙන් දේපළ සම්බන්ධතා පිළිබිඹු වෙයි. මේ නිෂ්පාදන සබඳතා අනුව සමාජය එකිනෙකට විරෝධී වූ අවශ්‍යතාවයන් ඇති පංතිවලට බෙදේ.

මේ අනුව නිෂ්පාදන බලවේග හා නිෂ්පාදන සම්බන්ධතාවන් එක්ව ගත් කල ඇති වන ප්‍රතිඵලය නිෂ්පාදන විධිය ලෙස මාක්ස් හැඳින්විය. මේ අනුව යම් කිසි යුගයක නිෂ්පාදන මාධ්‍යයන් සහ ඒ නිෂ්පාදන මාධ්‍යයන් මිනිස් පැවැත්ම සඳහා උපයෝගී කර ගැනීමට මිනිසුන් විසින් ඇති කර ගන්නා සම්බන්ධකමෙහි ප්‍රධාන ස්වරූපය නිෂ්පාදන විධිය නම් වේ.

නිෂ්පාදන බලවේග හා නිෂ්පාදන සම්බන්ධතා සංවිධානය වී තිබෙන අයුරින් විවිධ නිෂ්පාදන විධි එකිනෙකින් වෙනස් වේ. පංති පදනමක් ඇති ඒ එක් නිෂ්පාදන විධියකට ම, ඊට ම ආවේණික වූ සූරාකෑමේ ක්‍රමයක් ද තිබේ.

මේ ආකාරයට ඉතිහාසය පිළිබඳ මාක්ස්වාදී විග්‍රහයට අනුව ඉතිහාසය නිෂ්පාදන අර්ථ ක්‍රමයක් මත පදනම් වූ පංති ක්‍රමයක විකාශනයකි.

‘‘මෙතෙක් පැවති සියලු සමාජවල ඉතිහාසය පංති අරගලයන්ගේ ඉතිහාසය වන්නේය’’

මාක්ස් - එංගල්ස්

(කොමියුනිස්ට් ප්‍රකාශය)

මෙම සංකල්පය මත පිහිටා මානව සමාජයේ ආරම්භයේ සිට සමාජ පරිණාමය වී ඇති බව ප්‍රධාන අවධි හතරක් විග්‍රහ කරමින් මාක්ස් විසින් පෙන්වා ලදි. ඔහු දක්වන ආකාරයට ඉතිහාසය මේ ආකාරයට ප්‍රගමනය වනුයේ තමන් එකිනෙකා සමග ප්‍රතිඝතතාවයන්ට අවතීර්ණ වන නිෂ්පාදන බලවේගයන් හා සම්බන්ධතාවයන් මඟිනි.

‘‘තම සංවර්ධනයෙහි නිශ්චිත අදියරයකදී සමාජයේ ද්‍රව්‍යමය නිෂ්පාදන බලවේග හෝ පවතින නිෂ්පාදන සබඳතාවන් නොහොත් එහි ම නෛතික ප්‍රකාශනය වන ඒවා මෙතෙක් කල් කි‍්‍රයාත්මක වූ දේපොළ සබඳතාවක් සමග ඝට්ටනයට එළඹෙති. මෙම සබඳතාවයෝ නිෂ්පාදන බලවේගයන් ගේ සංවර්ධන ප්‍රකාරයන්ගේ සිට ඒවායේ බාධකයන් බවට පත් වෙති. අනතුරුව එළඹෙන්නේ සමාජ විප්ලවයේ යුගයකි’’

එක් නිෂ්පාදන මාදිලියකින් තවත් නිෂ්පාදන මාදිලියට පාර කපන්නේ මෙකී යන්ත්‍රණය මඟිනි. මාක්ස්ට අනුව ඉතිහාසය විකාශය වන ආකාර කීපයකි. එයට අනුව මිනිස් ඉතිහාසයේ මාක්ස් විග්‍රහ කළ ප්‍රධාන අවධි හතරකි. එනම්;

1.      ආදි කාලීන කොමියුනිස්ට් හෝ ගෝති‍්‍රක සමාජය.

ඉඩම්, සතුන්, සරල උපකරණ හා මෙවලම් යනාදිය පොදුවේ සමාජයට අයත් සියල්ලම සතුවිය. පුද්ගලික දේපළ හිමිකමක් මෙහි නොවීය. නිපදවූ දේ සියල්ලෝ ම පොදුවේ බෙදා ගත්හ. මේ සමාජයේ පුද්ගලික අයිතියක් නොතිබූ බැවින් පන්ති බෙදීමක් ද නොවීය. එහෙයින් සූරාකෑමක් නොවීය.

2.      වහල් සමාජය.

කලින් සාමූහික අයිතියට යටත් ව තිබූ දේපොළ ක්‍රමය බිඳ වැටී පුද්ගලික දේපොළ ක්‍රමයක් බිහි විය. සමහර මිනිසුන් අන් අයට අයිති වූ වහලුන් බවට පත් විය. හුදු නිෂ්පාදන මාර්ගයක් ලෙස සලකන ලද වහලුන් මෙන් ම අන් නිෂ්පාදන මාර්ග ද වහල් හිමියන් සතු විය. ගෝත්‍ර අතර හටගත් යුද්ධවල ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් පරාජිතයන් වහලුන් බවට පත් වූ අතර ජයග්‍රාහකයන් එම වහලුන්ගෙන් ලබා ගනු ලබන නිෂ්පාදන මාර්ගවලත් ස්වාමිවරුන් වී යැයි සාමාන්‍යයෙන් පිළිගැනේ. මෙය පංති භේදයේ ආරම්භය ලෙසත් එම නිසාම සූරාකෑමේ පටන් ගැනීම ලෙසත් හැඳින්විය හැකිය.

3.      වැඩවසම් සමාජය.

ප්‍රධාන නිෂ්පාදන මාර්ගය වූ ඉඩම් රජුට හෝ රජුගෙන් ලත් ප්‍රදානයක් වශයෙන් රදලයන්ට අයත් විය. ඉඩම් වගාකරන ලද්දේ ප්‍රවේණි දාසයන් විසිනි. අස්වැන්නෙන් කොටසක් ඉඩම් හිමි රදලයාට ඔවුන් විසින් දිය යුතු අතර ඔහුට අන් අයුරින් නොමිලයේ සේවය කිරීමට ද ඔවුන්ට සිදු විය. වහලා මෙන් නොව ප්‍රවේණිදාසයා ශාරීරික වශයෙන් නිදහස් විය. එහෙත් සිය දිවි පෙවෙත සඳහා ඔහු ඉඩමට බැදී සිටියේ ය. මේ සමාජයේ ප්‍රධාන සූරාකෑමේ ක්‍රමය ප්‍රවේණිදාස තත්වයකි.

4.      ධනවාදී සමාජය.

ඉඩම්, කම්හල් හා අනෙකුත් නිෂ්පාදන මාර්ගවල එකම අයිතිකරුවා ධනපතියා වෙයි. පෙර පැවති නිෂ්පාදන විධිය යටතේ ඉඩමට සම්බන්ධ වී සිටි දාසයින් හා සුළු නිෂ්පාදකයින් කිසිදු දේපළකට හිමිකමක් නැති කම්කරුවන් බවට පත් විය. ඔවුහු සිය දිවිපෙවෙත සඳහා සිය ශ්‍රම ශක්තිය ධනපතීන්ට විකුණන වැටුප් ශ්‍රමිකයන් වෙති. ඔවුන්ගේ ශ්‍රමය සූරාකෑමේ ක්‍රම ඉතා ම සියුම් හා දරුණු වෙයි.

මෙම ධනවාදී සමාජයේ ප්‍රධාන පංති දෙක වූ කලී ධනේශ්වර පංතිය හා නිර්ධන පංතියයි. ධනේශ්වර පංතිය සිය වර්ධනයේ දී අවධි ගණනාවක් පසුකරගෙන යන අතර මෙම අවධි ධනවාදී සමාජයේ ආර්ථික සංවර්ධනයේ අවධිවලට අනුරූප වෙයි.  ධනේශ්වර ක්‍රමය යටතේ විඥානය ද්‍රව්‍යකරණය වී හෙවත් ද්‍රව්‍ය බවට පරිවර්තනය වුණු විඥානය (Reified Consciousness) පිළිබඳ අදහසක් ලෙස අර්ථ ගැන්වේ. එනම්, ධනේශ්වර ක්‍රමය තුළ දී පුද්ගලයින් අතර සම්බන්ධතා භාණ්ඩ අතර සම්බන්ධතා බවට පරිවර්තනය වීමෙන් මිනිසුන්ගේ විඥානය භාණ්ඩකරණය වීම පිළිබඳ අදහස ලෙස හැඳින්විය හැකිය. මෙම මතය තව දුරටත් විග්‍රහ කරමින් ඉතිහාසය සහ පංති විඥානය නමින් 1923 දී පළ වූ කෘතියේ ජෝර්ජ් ලූකාශ් පෙන්වා දෙන්නේ පාරිභෝගික භාණ්ඩ සහිත ධනේශ්වර වෙළඳපළ ව්‍යුහය පාදක කර ගනිමින් එම පදනම මත මිනිස් සබඳතා ද්‍රව්‍යමය සබඳතා ලෙස ව්‍යුහගත වී අවතාරමය වෛෂයිකත්වයක් (Phantom Objectivity) ලබා ගන්නා බව යි.

මාක්ස් මෙම සංකල්පය විග්‍රහ කරනුයේ බටහිර යුරෝපයේ සමාජය තුළ සිදු වී ඇති ඓතිහාසික විකාශනය පාදක කොට ගනිමින්ය. නමුත් ඔහු පසු කාලයකදී ලෝකයේ වෙනත් කොටස්වල මිනිස් ඉතිහාසය පරීක්ෂා කිරීමෙන් පසු (පෙරදිග ඉතිහාසය හා චින්තනයන්) තම ඉතිහාසය පිළිබඳ විග්‍රහය විශ්ව සාධාරණ නොවන බව දැනගත්තේය. ආසියාවේ මිනිස් ඉතිහාස වර්ධනය දෙස අවධානය යොමු කිරීමෙන් එය තහවුරු කරගනු ලැබීය. ආසියාවේ බොහෝ රටවල වැඩවසම් ලක්ෂණ නොවූ බවත්, ඉඩම් සම්බන්ධයෙන් පෞද්ගලික අයිතියක් නොවූ බවත් සියලු ඉඩම් අවසානයේ රජුට හෝ රජයට අයත් වූ අතර ජනයා ඒවා පොදුවේ පරිහරණය කරනු ලැබීය. සමාජය කුඩා ගම්මාන ලෙස සැදී තිබූ අතර කෘෂිකර්මාන්තය හා ගෘහ කර්මාන්තයෙන් ස්වයංපෝෂිත විය. රාජතන්ත්‍රය ඒ සඳහා මැදිහත් වී කටයුතු කළේ ය. මෙම රටවල ජනයා එක්තරා ප්‍රමාණයකට ස්වාධීනතාවෙන් භුක්තිවිඳි අතර නිපදවූ අතිරික්තය රජුගේ හෝ රාජ්‍ය තන්ත්‍රයේ පැවැත්මට උපකාරී විය. මාක්ස්ට අනුව මෙම ක්‍රමයේ සූරාකෑම පැවතියේ මේ අයුරිනි. මේ ආකාරයට මාක්ස් විසින් තම දෘෂ්ඨියට අනුව සමාජ ඉතිහාසය පිළිබඳ සංකල්පය පැහැදිලි කරනු ලැබීය.

ඉහතින් දක්වන ලද ආකාරයට මාක්ස්වාදී චින්තනය මඟින් නූතන ඉතිහාසකරණය කෙරෙහි සිදුකරන ලද බලපෑම ඉතා ප්‍රබල වේ. මාක්ස් හා එන්ගල්ස් විසින් හඳුන්වා දෙන ලද භෞතිකවාදී ඉතිහාස ප්‍රවේශය එම බලපෑමේ මූලය ලෙස හැඳින්විය හැකිය. වර්තමානයේ මාක්ස්වාදී ප්‍රවේශය තුළින් බොහෝ ඉතිහාසඥයන් පන්ති විග්‍රහය, ආර්ථික ව්‍යුහයේ සැකැස්ම හා වෙනස් වීම් අනුසාරයෙන් ඉතිහාසය අධ්‍යයනයට පෙලඹී ඇති අතර නිෂ්පාදන සම්බන්ධතා ඇතුළු ආර්ථික ඉතිහාසය හා සාමාන්‍ය ජනතාවගේ ජීවිතය ආදී දේශපාලන ඉතිහාසය අධ්‍යයනයට ද මාක්ස්වාදී ආකල්ප උපයෝගී කොටගනිමින් සිටී. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස රජුන් හා ප්‍රභූන් පිළිබද තොරතුරුවලට සීමා වී පැවති ඉතිහාසකරණය ඉන් ඔබ්බට ගොස් සාමාන්‍ය වැසියන්ගේ ජීවන තත්ත්වයන් හා සිතුම් පැතුම් පිළිබදව කරුණු කෙරෙහි ද අවධානය යොමු කරනු ලැබීය.