“ඉන්දු - පකිස්තාන අර්බුදය, ඉන්දියන් සාගරයේ බල තුලනය කෙරෙහි බලපෑ ආකාරය”

 

ජා

ත්‍යන්තර දේශපාලනය තුළ දී පෘථිවිය යුරෝපය, ආසියාව, අප්‍රිකාව හා ලතින් ඇමරිකාව ලෙස ප්‍රධාන භූ ගෝලීය කලාප 04ක් යටතේ හඳුනාගත හැක. මෙහි දී අපගේ අවධානයට ලක්වන ආසියානු කලාපය ද තවත් උප බෙදීම් 05කට වෙන් කල හැක. එනම් නැගෙනහිර ආසියාව, බටහිර ආසියාව, දකුණු ආසියාව, මධ්‍යම ආසියාව හා අග්නිදිග ආසියාවයි. එහි දී දකුණු ආසියානු කලාපය ඉන්දියාව, පකිස්තානය, බංග්ලාදේශය, ශ්‍රී ලංකාව, නේපාලය, භූතානය,  ඇෆ්ගනිස්තානය හා මාලදිවයින යන රාජ්‍යයන් 08කින් යුක්ත වේ. දකුණු ආසියානු කලාපයේ ප්‍රධාන සීමා වන්නේ දකුණින් පිහිටි ඉන්දියන් සාගරය, උතුරින් හිමාලය කඳුවැටිය, නැගෙනහිරින් හා බටහිරින් හින්දු කූෂ් කීර්තාර් හා නාග කඳුවැටිවලින් වට වී ඇති සීමායි.

ජාත්‍යන්තර දේශපාලනයේ දී රාජ්‍යයන්වල දේශපාලන, ආර්ථික, සමාජීය හා මිලිටරි බලපෑම් කිරීමේ හැකියාව මත එක් එක් රාජ්‍යයන් සුපිරි බලවතුන්, මහ බලවතුන්, කලාපීය බලවතුන් හා කුඩා රාජ්‍යයන් ලෙස වර්ග කිරීමකට ලක් ව ඇත. අනෙකුත් භූගෝලීය කලාපවල මෙන් දකුණු ආසියානු කලාපයේ ද අනෙකුත් රාජ්‍යයන් ඉක්මවා යන දේශපාලන, ආර්ථික, සමාජීය හා මිලිටරි වශයෙන් බලපෑම් කල හැකි රාජ්‍යයක් හඳුනා ගත හැක. එම රාජ්‍ය නම් ඉන්දියාවයි. ඒ අනුව ඉන්දියාව යනු කලාපීය බලවතෙකි. විශේෂයෙන්ම වර්තමාන ඉන්දියාව දකුණු ආසියානු කලාපය තුල තීරණාත්මක ලෙස තම බලය යෙදවීමේ කාර්යයේ යෙදී සිටින බැවින්ද මෙන් ම කලාපයෙන් පිටතට බලය යෙදවීමේ කාර්යයක තවමත් නියැලී නොසිටින බැවින්ද ඉන්දියාව යනු කලාපීය බලවතෙකි.

පකිස්තානය යනු දකුණු ආසියානු කලාපයේ ඉන්දියාවට සිටින ප්‍රධානතම ප්‍රතිවාදියා වන අතර අර්ධ කලාපීය බලවතෙකු ලෙස ද සැලකිය හැක. බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත පාලනයෙන් 1947දී ඉන්දියාව ලැබූයේ එතෙක් බ්‍රිතාන්‍ය ඉන්දියාව වශයෙන් සැලකූ භූමි ප්‍රදේශය ඉන්දියාව හා පකිස්තානය ලෙස වෙන ම රාජ්‍යයක් ලෙස බිඳී යාමෙනි. නිදහසින් පසුව ඉන්දියාව හා පකිස්තානය අතර ප්‍රධාන යුද ගැටුම් දෙකක් 1965 හා 1971දී ඇති වූ අතර එම අවස්ථා දෙකේදීම ජයග්‍රහණය ඉන්දියාවට හිමි විය. දකුණු ආසියානු කලාපයේ සිටින දෙවන කලාපීය බලවතා වන පකිස්තානයේ ශක්තිය දුර්වල කිරීමට ඉන්දියාව නිතරම කටයුතු කිරීම පකිස්තානයේ කෝපයට හේතුවක් වී ඇත. එය උග්‍ර වූ අවස්ථාවක් වන්නේ ඉන්දියාව විසින් පකිස්තාන සමූහාණ්ඩුවෙන් නැගෙනහිර පකිස්තානය 1971 දෙසැම්බර් 16වන දා වෙන් කර බංග්ලාදේශය නමින් වෙනම ම රාජ්‍යයක් බිහි කිරීමත් සමඟයි. වර්තමානය වන විට ද දේශ සීමා ස්ථාවරත්වය සම්බන්ධයෙන් පකිස්තානය හා ඉන්දියාව අතර දීර්ඝකාලීන කාලීන ගැටුම් පවතී.  ජම්මු හා කාශ්මීරය ප්‍රදේශය පදනම් කර ගනිමින් ඇති වී තිබෙන ගැටුම් සඳහා නිශ්චිත විසඳුමක් සාමකාමී ව සලසා ගනු සලසා ගනු පිණිස ඒ ප්‍රදේශවල ජනමත විචාරයක් පවත්වන ලෙස එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය යෝජනා කල ද ඉන්දියාව එයට එකඟ නොවීය. මන්ද යත් කාශ්මීරයේ බහුතරයක් වන මුස්ලිම් ජනතාව එවිට මුස්ලිම් පකිස්තානය සමඟ එක් වනු ඇතැයි ඉන්දියාවට ඇති බියයි. පකිස්ථානය තුළ බටහිර රටවල බලය වර්ධනය වනු දුටු ඉන්දීය අගමැති ජවහර්ලාල් නේරු 1956දී නිල නොවන ආකාරයෙන් ප්‍රකාශ කර සිටියේ “කාශ්මීරය සඳහා ජනමත විචාරණයක් පැවැත්වීම යල්පැන ගිය අදහසක් හෙයින් කාශ්මීරය බෙදා වෙන් කිරීම පහසු වුවත් ජනමත විචාරණයක් පැවැත්වීම අපහසු බවයි.” මෙවැනි ප්‍රකාශයක් කිරීමට නේරුට හැකි වූයේ තම රජය විසින් කාශ්මීරය සඳහා පත් කරන ලද බක්ෂි ගුලාම් ඉෂාක්, 1957 පැවැත්වූ මහා මැතිවරණයෙන් ජයග්‍රහණය කිරීමයි. එම නිසා කාශ්මීර ජනයා ඉන්දියාව සමඟ එකතු වීමට කැමැත්ත දක්වන බව ඉන්දියානු රජය එය සම්බන්ධයෙන් අර්ථ කථනයක් ඉදිරිපත් කරමින් ප්‍රකාශයක් නිකුත් කරන ලදි. ඒ අනුව ඉහත ආකාරයට නේරු විසින් නිල නොවන ආකාරයෙන් කරන ලද ප්‍රකාශය නිල වශයෙන් ම ප්‍රකාශ කිරීමට 1958දී අවස්ථාව ලැබිණි. ඉන්දියාවේ ස්ථාවරත්වය වන්නේ ජනමත විචාරයකින් තොරව ම ජම්මු කාශ්මීර ප්‍රදේශ ඉන්දියාවට හිමි විය යුතු බවයි. මේ සම්බන්ධව දෙර‍ට අතර පැවති සාකච්ඡා නිරතුරුව ම බිද වැටී ඇති අතර 1972දී අර්බුදය සාමකාමී ව විසඳා ගැනීම සඳහා එළඹි සිම්ලා ගිවිසුම ද අකර්මණ්‍ය වී ඇත. ඒ හේතුවෙන් දෙරටම තම යුද ශක්තිය මත විසඳුමක් අපේක්ෂා කිරීමට පෙලඹී ඇත.

මෙම අර්බුදයේ දී ඉන්දියාව හා පකිස්තානය යන රාජ්‍යයන් දෙක ම බාහිර බලවතුන්ගේ ආධාර ලබා ගැනීමට පෙලඹීම ඉන්දියන් සාගරයෙ බල තුලනයට බෙහෙවින් බලපානු ලැබීය. ඒ අනුව කලාපයෙන් පිටත පිහිටි රාජ්‍යයන් වන ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය, සෝවියට් සමාජවාදී සමූහාණ්ඩු සංගමය හා මහජන චීනය යන බලවත් රාජ්‍යයන්ට ඉන්දියානු සාගරයේ බලපෑම් කල හැකි තත්ත්වයක් උදා විය. ආරම්බයේදී ඉන්දියාවේ සහයට ඉදිරිපත් වූයේ සෝවියට් දේශයයි. විශේෂයෙන් මුලදී සමාජ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී අදහස් යටතේ ඉන්දියාවට නායකත්වය ලබා දෙනු ලැබූ ජවහල්ලාල් නේරු විසින් සමාජවාදී දේශපාලන හා ආර්ථික දෘෂ්ඨියක් අනුගමනය කරනු ලැබූ සෝවියට් දේශය සමඟ මිත්‍ර සබඳතා ගොඩ නඟා ගනු ලැබීය. එහි දී එකල ඉන්දියාවේ අවධානය යොමු ව පැවතියේ ද්වීපාර්ශ්වික ලෝක ක්‍රමය තුල ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයෙන් ඉන්දියාවට එල්ල විය හැකි බලපෑම් අවම කර ගැනීමයි. මෙලෙස ඉන්දු-සෝවියට් සබඳතා ඇමරිකාව විසින් අවබෝධ කර ගනු ලැබූයේ ඉන්දියාව යනු නැගෙනහිර යුරෝපා බල කඳවුරේ සාමාජිකයෙක් ය යන දෘෂ්ඨියෙනි. මුලදී ඉන්දියාවේ ආකල්පය වූවේ ඇමරිකාව යනු අධිරාජ්‍යවාදී ආකල්ප ක්‍රියාත්මක කිරීමේ කටයුතුවල නිරත ව සිටින රාජ්‍යයක් වන බවයි. ඒ අනුව ඇමරිකාව විසින් ආසියාව සම්බන්ධයෙන් අනුගමනය කරන ප්‍රතිපත්ති ඉන්දියන් සාගරයේ ආරක්ෂාවට හා බල තුලනයට තර්ජනයක් වන බව ඉන්දියාවේ නිගමනය විය. මේ හේතුවෙන් ඇමරිකාවද ඉන්දු-පකිස්තානය අර්බුදය අවස්ථාවක් කර ගනිමින් ඉන්දියාවට එරෙහිව කටයුතු කිරීම සඳහා පකිස්තානයට අවශ්‍ය යුද ආධාර ලබා දෙන ලදි. ඉන්දියාව ද, සෝවියට් දේශය සමඟ තව දුරටත් යුද හා ආර්ථික සබඳතා වර්ධනය කර ගනු ලැබූ අතර එය ඇමරිකාවේ ප්‍රතිපත්ති තවදුරටත් ඉන්දීය විරෝධී වීමට බලපානු ලැබීය.

1971දී නැගෙනහිර පකිස්තානය සම්බන්ධයෙන් ඉන්දියාව මැදිහත් වීම මත ඇමරිකාව විසින් ඉන්දියාවට ලබා දෙනු ලැබූ නාවික යුධෝපකරණ 1971 දෙසැම්බර් මාසයේ දී අත්හිටුවනු ලැබීය. එයට ප්‍රතිචාරයක් වශයෙන් ඉන්දියාව ද 1971 දෙසැම්බර් 29වන දින ඇමරිකාවෙන් තිරිඟු ආනයනය කිරීම අත්හිටු විය. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඇමරිකාව විසින් ඉන්දියාවට ලබා දෙනු ලැබූ සියලු ආධාර නවතා දැමූ අතර පකිස්තානයට ලබා දෙන ආධාර තවදුරටත් ඉහළ නැංවීය. ඉන්දියාවේ ආකල්පය වූවේ ඇමරිකාව විසින් දිගු කාලීන වශයෙන් පකිස්තානයට යුද ආධාර සපයන අතර න්‍යෂ්ටික හා මිසයිල තාක්ෂණය ද ඇතුළු තියුණු යුද අවි නිෂ්පාදනය පිළිබඳ තාක්ෂණය පමණක් නොව යුද ශිල්පීය ඥානය ද ලබා දී ඇති බවයි. ඇමරිකාව විසින් ලෝක සාමය ස්ථාපිත කිරීම සඳහා අනුගමනය කරනු ලැබූ සාමූහික ශක්තිය (The Collective Capability) නම් ප්‍රතිපත්තිය ඉන්දියාව විසින් විවේචනය කරනු ලැබූ අතර 1988දී ඇමරිකාව විසින් තායිවානයට මිසයිල තාක්‍ෂණය අලෙවි කිරීම සම්බන්ධයෙන් ඉන්දියාවේ අදහස වූයේ එය සමස්ත ආසියාවේ ම ආරක්ෂාවට තර්ජනයක් වන බවයි.

චීනය ද ඉන්දු-පකිස්තාන අර්බුදය අවස්ථාවක් කර ගනිමින් ඉන්දියන් සාගරයේ බල ව්‍යාප්තියට මැදිහත් වන ආකාරයක් දැකිය හැකිය. ආරම්භයේ සිටම ඉන්දියාව හා චීනය අතර දේශසීමා සම්බන්ධයෙන් මතභේද හට ගෙන තිබුණ ද එය උග්‍ර නොවීය. 1950 ඔක්තෝබර් 07වන දින චීනය විසින් ටිබෙටය ආක්‍රමණය කිරීමත් සමඟ ඉන්දියාව හා චීනය අතර යම් ගැටලුකාරී තත්ත්වයක් ඇති විය. විශේෂයෙන්ම ඉන්දියාව විසින් ටිබෙටයේ ආධ්‍යාත්මික නායකයා වූ දලයි ලාමාට නවාතැන් දීමත් හා ඉන්දු-සෝවියට් සබඳතාත් චීනයේ සැකයට හේතුවක් විය. මන්ද යත් දලයි ලාමා හා සෝවියට් දේශය, චීන විරෝධී ප්‍රතිපත්තියක් අනුගමනය කිරීමයි. මෙම පසුබිම මත චීනය 1962දී ඉන්දීය දේශ සීමා ආක්‍රමණය කෙරූ අතර එමගින් ඉන්දියාවේ භූමියෙන් 38,000km² ප්‍රදේශයක් ඈඳා ගැනීමට චීනය සමත් වූ අතර පකිස්තානය ද ඊට සහයෝගය ප්‍රකාශ කරන ලදි. 1962දී ඇති වූ ඉන්දු චීන දේශසීමා අර්බුදය අවස්ථාවක් කර ගනිමින් ඇමෙරිකාව හා බ්‍රිතාන්‍ය නැවත වරක් ප්‍රකාශ කර සිටියේ දෙරට අතර සාම සාකච්ඡා ආරම්භ කළ යුතු බවයි. ඒ අනුව ඉන්දීය අගමැති නේරු හා පකිස්ථාන ජනාධිපති අයුබ් ඛාන් අතර සාම සාකච්ඡාවක් පවත්වන ලදි. නමුත් ඉන්දියාව විසින් කාශ්මීරය සඳහා ජනමත විචාරණයක් පැවැත්වීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමත්, පකිස්ථානයට ඉන්දු නදියේ අතු ගංගාවක් වූ චේනාබ් නදිය අවට ප්‍රදේශය ලබා නොදී සටන් විරාම රේඛාව අසල ඉතා සුළු ප්‍රමාණයක් පමණක් ලබාදීමට කැමැත්ත පළ කිරීම හේතුවෙන් සාම සාකච්ඡා අසාර්ථක විය.

පකිස්තානය විසින් ද  ඉන්දියාවට විරුද්ධව සූක්ෂ්ම ක්‍රියාමාර්ග කීපයක් අනුගමනය කරනු ලැබීය. එහි දී පකිස්තානය ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය හා මහජන චීනය සමඟ රාජ්‍යයෝපායාත්මක සහ යුද්ධෝපායාත්මක සම්බන්ධතා පැවැත්වීම හා සියැටෝ (SEATO- අග්නිදිග ආසියාතික ගිවිසුම් සංවිධානය), සෙන්ටෝ (CENTO- මධ්‍ය ගිවිසුම් සංවිධානය) වැනි බටහිර රටවල ආධාර ලැබූ යුද සංවිධානයන්ගේ සාමාජිකත්වය ලබා ගන්නා ලදි. ඉන්දියාව පකිස්තානයේ මෙම ක්‍රියාවලිය දෙස බලන්නේ ඉන්දියානු සාගර කලාපයේ  ස්වාධීනත්වයට තර්ජනයක් වන ආකාරයෙන් බාහිර බලවතුන්ට එහි අභ්‍යන්තර කටයුතු සඳහා මැදිහත් වීමට අවස්ථාවක් සලසා දීමක් මෙන් ම ඉන්දියානු සාගර කලාපයේ බල තුලනය බිඳ හෙළීමට ඇමරිකාව දරණ උත්සහයට සහය දීමක් ලෙසයි. තවද පකිස්තානය විසින් ඇමරිකාවේ හා චීනයෙන් අවි ආයුධ හා මිලිටරි තාක්ෂණය ලබා ගැනීමත්, දකුණු ආසියාවේ අනෙකුත් රාජ්‍යයන් වෙත යුධ හා ආර්ථික ආධාර ලබා දීමත් සිදු කරනු ලැබීය. එහි එක් අවස්ථාවක් වූයේ LTTE සංවිධානයට විරුද්ධව ශ්‍රී ලංකාව කරනු ලැබූ යුද්ධයේදී පකිස්තානය විසින් ලංකාවට යුධ හා ආර්ථික ආධාර ලබා දීම ය. තව ද 1978දී ආරම්භ වූ සෝවියට්- ඇෆ්ගනිස්තාන යුද්ධයේදී පකිස්තානය, ඇමරිකාව සමඟ එක් වී සෝවියට් විරෝධී මුජහයිඩීන් ත්‍රස්තවාදීන් වෙත යුද හා මූල්‍යමය ආධාර ලබා දෙනු ලැබීය.

මීට අමතරව පකිස්තානය අනුගමනය කල තවත් ක්‍රියාමාර්ගයක් වූවේ ඉන්දියාව හා චීනය අතර දේශ සීමා අර්බුදයක් ඇති කරලීමට කටයුතු කිරීමයි. අතීතයේ සිට ම හිමාලය කඳු වැටිය ඉන්දියාවේ ස්වාභාවික ආරක්ෂණ සීමාවක් වූ නමුත් පකිස්තානයේ උපක්‍රම හමුවේ ඉන්දියාව ඒ හේතුවෙන් ම අසල්වැසි රාජ්‍ය සමඟ ගැටුම් ද ඇති කර ගනු ලැබීය. පකිස්තානය සිය සමීපතම මහා බලවතා වන චීනය සමඟ සම්බන්ධතා පැවැත්වීම ඉන්දියාව අපේක්ෂා කරනු ලැබූ ඉන්දියානු ආරක්ෂණ ප්‍රතිපත්තියට දැඩි තර්ජනයක් විය. එක් අවස්ථාවක පකිස්තානයේ මෙම ප්‍රතිපත්තිය සම්බන්ධයෙන් අදහස් දැක්වූ එවකට ඉන්දියාවේ අගමැතිනිය වූ ඉන්දිරා ගාන්ධි මැතිනිය ප්‍රකාශ කර සිටියේ “පකිස්තානයේ තර්ජනය හා ප්‍රහාර හමුවේ අපි බිය නොවෙමු. අපට එයට විරුද්ධව ක්‍රියා කල හැකිය. නමුත් පකිස්තානය එකවර ම ලෝක යුද්ධෝපායේ කොටසක් වන විට එය බොහෝ දුරට භයානක වූවක් ලෙස සිතමි.” යනුවෙනි. ඉන්දියාව විසින්  කාශ්මීරය සඳහා ජනමත විචාරණයක් පැවැත්වීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමත්, පකිස්ථානයට ඉන්දු නදියේ අතු ගංගාවක් වූ චේනාබ් නදිය අවට ප්‍රදේශය ලබා නොදී සටන් විරාම රේඛාව අසල ඉතා සුළු ප්‍රමාණයක් පමණක් ලබාදීමට අදහස් කිරීම සම්බන්ධයෙන් කෝපයට පත් වූ පකිස්ථාන ජනාධිපති අයුබ් ඛාන්, මේ වන විට ඉන්දියාව සමඟ සතුරු ව සිටි චීනය සමඟ 1963දී ගිවිසුමකට අත්සන් කරනු ලැබීය. ඒ අනුව පීකිං නගරය වෙත ගිය අයුබ් ඛාන් අසාඩ් කාශ්මීර ප්‍රදේශය ද අන්තර්ගත වන පරිදි චීන පකිස්ථාන් දේශසීමා ගිවිසුමකට අත්සන් කරන ලදි. මේ සම්බන්ධයෙන් ඉන්දියාව මෙන්ම චීනයේ සතුරන් වූ ඇමෙරිකාව හා සෝවියට් දේශය ද තම විරෝධය පල කරනු ලැබීය.

1963දී පකිස්තානය හා චීනය අතර ඇති වූ දේශසීමා විසඳා ගැනීමේ ගිවිසුමට අනුව පකිස්තානය සිය දේශසීමාවලින් වර්ග කිලෝමීටර් 10.000ක ප්‍රමාණයක් චීනයට ලබා දුන් අතර එයින් වර්ග කිලෝමීටර් 3378.9ක් පමණ ඉන්දියාව සමඟ දේශසීමා සම්බන්ධයෙන් පකිස්තානය අර්බුද ඇති කර ගත් ප්‍රදේශ විය. එමගින් චීනය හා ඉන්දියාව අතර තව දුරටත් දේශසීමා අර්බුද ඇති කර වීම පකිස්තානයේ අපේක්‍ෂාව විය. චීනය සමඟ පකිස්තානය අත්සන් කල දේශ සීමා ගිවිසුමෙන් අනතුරුව චීනය විසින් උපායෝජිත මාර්ගයන් ඉදිකිරීම (Building Strategic Roads) ආරම්භ කරන ලදි. මෙහි පළමු පියවර හිමාලය කඳු ප්‍රාන්තය හරහා කාශ්මීරය දක්වා 800km දිගැති කාරකෝරම් මාර්ගය (Karakoram) මාර්ගය ඉදි කරන ලදි. එමගින් පර්සියන් ගල්ෆ් සමීපයෙන් ඉන්දියන් සාගරයට පහසුවෙන් පිවිසීමේ බලයක් චීනයට හිමි වූ අතර එම මාර්ගය ආධාරයෙන් 1971 ඉන්දු-පකිස්තාන යුද්ධයේදී චීන යුද ආධාර පකිස්තානයට ප්‍රවාහණය කෙරුණි.

1963දී පකිස්තානය හා චීනය අතර ඇති වූ දේශසීමා විසඳා ගැනීමේ ගිවිසුමට එකට එක කිරීමක් ලෙස ඉන්දියාව, කාශ්මීරය තුළ තවදුරටත් ඉන්දියානු බලය වර්ධනය කිරීම සඳහා 1963 ඔක්තෝබර් මාසයේ දී ව්‍යවස්ථාමය සංශෝධනයක් කරනු ලැබීය. නමුත් මෙයින් සිදු වූයේ ස්වයංපාලන බලතල අපේක්ෂාවෙන් සිටි කාශ්මීර ජනතාව තුළ ඉන්දීය විරෝධී අදහස් මතු වීමයි. එය සමනය කරනු වස් ඉන්දියානු රජය 1964 අප්‍රේල් මාසයේ දී ෂික් අබ්දුල්ලා සිර භාරයෙන් නිදහස් කරනු ලැබීය. නමුත් 1964 දෙසැම්බර් මාසයේ දී ඉන්දියාව විසින් කාශ්මීරයේ මැතිවරණ නීති ඉන්දියානු මැතිවරණ නීති හා සමාන තත්වයකට ගෙන ඒම නිසා කාශ්මීරයේ නොසන්සුන්තා තවදුරටත් වර්ධනය විය.

 

මෙය අවස්ථාවක් කරගත් පකිස්ථානය ඉන්දු චීන අර්බුද හේතුවෙන් දුර්වල වී සිටි ඉන්දියාව සමඟ යුද්ධ කිරීම සඳහා තම හමුදා ශක්තිමත් කරන ලදි. නමුත් මේ අවස්ථාවේ දී පකිස්ථානයට අයත් ව පැවති බංග්ලාදේශය ආශ්‍රිත ප්‍රදේශයේ ඇති වූ විමුක්ති අරගලවලට ඉන්දියාව සහයෝගය දැක්වීම හේතුවෙන් දෙරට අතර ප්‍රකෝපකාරී අදහස් වර්ධනය වන ලදි. 1965 අප්‍රේල් මාසයේ දී බටහිර පකිස්ථානය හා ඉන්දියාව අතර මුඩුබිම් ප්‍රදේශයක් වූ කූච් ප්‍රදේශයේ දේශසීමා ගැටුමක් සිදුවීම හේතුවෙන් දෙරට අතර නැවත වරක් යුද්ධයක් ආරම්භ විය. කූච් ප්‍රදේශය සම්බන්ධයෙන් ඇති වූ ප්‍රශ්නය විසඳීමට දෙරටම කැමැත්ත පල කළත් කාශ්මීර ජනතා නායකයා වූ ෂීක් අබ්දුල්ලා ඇල්ජීරියාවේ දී චීන අගමැති චෞ එන්ලායි සමඟ සාකච්ඡා කිරීම හේතුවෙන් ඉන්දියානු රජය ඔහුව නැවත වරක් අත්අඩංගුවට ගනු ලැබීය.

මේ හේතුවෙන් ම එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා ලේකම් ඌතාන් සැප්තැම්බර් 07වන දින ඉන්දියාවට පැමිණෙන ලදි. තවද බ්‍රිතාන්‍ය හා ඇමෙරිකාව ද දෙරටට යුද ආධාර ලබාදීම සැප්තැම්බර් 08වන දින ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදි. නමුත් දෙරට අතර සටන් විරාමයක් සඳහා ඉදිරිපත් වීමක් සැප්තැම්බර් 15වනදා දක්වා ම දක්නට නොලැබින. මේ හේතුවෙන් මෙය අවස්ථාවක් කරගත් චීනය සැප්තැම්බර් 17වන දින ඉන්දියාවට අනතුරු හඟවමින් කියා සිටියේ ඉන්දු චීන දේශසීමා ආසන්නයේ පිහිටි සීකිම් ප්‍රදේශයෙන් ඉන්දියානු හමුදා දින 03ක් ඇතුළත පසු නොබසින්නේ නම් භයානක ප්‍රතිඵලවලට ඉන්දියාවට මුහුණ දීමට සිදු වන බවයි. ඉන්දියාව තවදුරටත් අර්බුදකාරී අවස්ථාවකට පත් නොවීම සඳහා කටයුතු කරනුවස් සෝවියට් දේශයේ අගමැති ඇලෙක්සි කොසිජින් මධ්‍යස්ථකරුවෙකු වශයෙන් ඉදිරිපත් වෙමින් තමන්ගේ සේවය ලබාදීමට කැමැත්ත පලකරනු ලැබීය. තවද සෝවියට් දේශය මැදිහත් කරුවෙකු වශයෙන් කටයුතු කරමින් 1966 ජනවාරි 03-10 දක්වා ටෂ්කන්හිදී ඉන්දියානු අගමැති ලාල් බහදූර් ශාස්ත්‍රී හා පකිස්ථාන ජනාධිපති අතර සාකච්ඡා පවත්වනු ලැබීය. ඒ අනුව දෙරට අතර පැවති ප්‍රකෝපකාරී ස්වභාවය සමනය වූ අතර ටෂ්කනිච් සම්මුතියද ප්‍රකාශයට පත් කරනු ලැබීය.

ඉන්දියාව ද ඉන්දු-පකිස්තාන අර්බුදයේ දී පකිස්තාන විරෝධී ක්‍රියාමාර්ග කීපයක් ම අනුගමනය කරනු ලැබීය. එහි දී පකිස්තානයට පක්‍ෂපාතී ව සිටි චීනයේ හා ඇමරිකාවේ ප්‍රතිවාදියා වූ සෝවියට් දේශය සමඟ සමීප සබඳතා ගොඩ නගා ගැනීමට ඉන්දියාව උනන්දු විය. 1962දී සිදු වූ ඉන්දු-චීන දේශසීමා ගැටුමෙන් පසු හා ඉන්දියානු සාගරය තුල ඇමරිකාව පකිස්තානයේ සහයෝගය ලබමින් සිදු කරනු ලැබූ ඇමරිකානු බල ව්‍යාප්තිය හේතුවෙන් සෝවියට් දේශය ද සැලකිය යුතු මට්ටමකින් ඉන්දියාවට යුද ආධාර හා ආර්ථික ආධාර ලබා දීමට කටයුතු කරනු ලැබීය. විශේෂයෙන්ම පකිස්තානය හා චීනය යන ඉන්දීය දේශසීමා ආසන්නයේ පිහිටි බලවත් රාජ්‍යයන් දෙක ඉන්දියාව සමඟ ගැටුම් ඇති කර ගැනීමත්, පකිස්තානය හා චීනය මිත්‍ර ව කටයුතු කරමින් ඉන්දියානු විරෝධී කටයුතු කිරීමත් සහ ඇමරිකාව විසින් පකිස්තානයට යුද හා ආර්ථික ආධාර ලබා දෙමින් ඉන්දියානු සාගර කලාපයේ ඉන්දීය ආරක්ෂාවට තර්ජනයක් විය හැකි ආකාරයට ඇමරිකානු බලය ව්‍යාප්ත කිරීමට දරන උත්සහයටත් ඉන්දියාව සිය විරෝධය එල්ල කරන ලදි. එහි ප්‍රතිඵලයක් වූවේ ඉන්දියාව සිය ජාතික ආරක්ෂාව හා ජාතික ආශාවන් සඵල කර ගැනීමේ අරමුණින් සෝවියට් දේශය සමඟ සබඳතා තව දුරටත් තර කර ගැනීමයි. ඒ සඳහා 1971දී ඉන්දු-සෝවියට් මිත්‍රත්ව ගිවිසුමක් ද දෙර‍ට විසින් අත්සන් කරනු ලැබීය. ඒ අනුව ඉන්දියාවේ ආරක්ෂාව සඳහා නවීන අවි ආයුද පද්ධතියක් ලබා දීමට හා මෙතෙක් පකිස්තානයට ලබා දුන් අවි ආයුධ සඳහා වූ ගිවිසුම 1969-70 වර්ෂයන්වලදී අවසන් කිරීමට ද සෝවියට් දේශය ඉන්දියාව සමඟ එකඟ විය. ඊට අමතරව ඇමරිකාව විසින් පකිස්තානයට ලබා දෙන යුද හා ආර්ථික ආධාර විවේචනය කරමින් සෝවියට් දේශය ප්‍රකාශයක් කර සිටියේ ඉන්දියන් සාගර කලාපය සාම කලාපයක් විය යුතු බවයි. කෙසේ වෙතත් සෝවියට් දේශය විසින් ඉන්දු-පකිස්තාන අර්බුදය අවස්ථාවක් කර ගනිමින් ඉන්දියානු සාගරය තුල තම බලය ව්‍යාප්ත කර ගැනීමට ද උත්සහ කරනු ලැබීය. ඒ අනුව සෝවියට් දේශය ඉන්දියාවේ සුරක්ෂිතභාවය සඳහා යැයි පවසමින් රුපියල් බිලියන 1300ක මිලිටරි උපකරණ ඉන්දියාවට ලබා දීමට කටයුතු කරනු ලැබීය. එය 1980දී හා 1984දී තව දුරටත් වර්ධනය විය.

කෙසේ වෙතත් ඉන්දියාවේ මෙම සෝවියට් පක්ෂපාතී හා ඇමරිකානු විරෝධී ප්‍රතිපත්තිය 1990 දශකයෙන් පසු පූර්ණ විපරිවර්තනයකට භාජනය වන ආකාරයක් දැකිය හැක. ඊට ප්‍රධානතම හේතූන් කීපයක් හඳුනා ගත හැක. ඉන් පළමු හේතුව වන්නට ඇත්තේ සමාජවාදී දේශපාලන හා ආර්ථික ක්‍රමයේ ප්‍රතිමූර්තිය බදු වූ සෝවියට් දේශය 1991දී විසිරී යාමයි. ඒත් සමඟ ඉන්දියාවට සිටි ප්‍රධානතම විදේශය සහකරු අහිමි වූ අතර ඉන්දීය ආර්ථිකය ද එක තැන පල් විය. එයට පිළියමක් වශයෙන් ඉන්දියාව මෙතෙක් පැවති සංවෘත ආර්ථික ක්‍රමය අහෝසි කරමින් විවෘත ආර්ථික ප්‍රතිපත්තිය හුවමාරු විය. ඊට අමතරව මහ බලවතෙකු ලෙස තම අසල්වැසි ප්‍රතිවාදියා වූ චීනය බලවත් වීමත් සමඟ ඉන්දියානු සාගර කලාපයේ හා තම දේශසීමා ආරක්ෂාව සඳහා ඉන්දියාව, ඇමරිකාව සමඟ සමගි ව කටයුතු කිරීමට ක්‍රමික ව ඉදිරි පත් විය. ඒ අනුව වර්තමානය වන විට ඉන්දු-ඇමරිකානු සම්බන්ධතා ආර්ථික, යුදමය හා තාක්ෂණික යන අංශයන්වල දී ඉතා පුළුල් ලෙස විහිදී පවතින ආකාරයක් දැකිය හැකි අතර ඇමරිකාවද ඉන්දියානු සාගරයේ චීන බලපෑම අවම කිරීමේ අරමුණින් පකිස්තානයට වඩා ඉන්දියාවට සහයෝගය දැක්වීමේ ක්‍රියා පිළිවෙතක් අනුගමනය කරමින් පවතී. පකිස්තානය ද ඉන්දු-ඇමරිකානු මිත්‍රත්වය සම්බන්ධයෙන් එතරම් ප්‍රසාදයක් නොදක්වන අතර ඇමරිකාව විසින් ඇෆ්ගනිස්තාන-පකිස්තාන දේශ සීමාවලට එල්ල කරන ඩ්‍රෝන ප්‍රහාර හේතුවෙන් ඇමරිකානු විරෝධී හා චීන හිතෛෂී ප්‍රතිපත්තියක් අනුගමනය කිරීමට පෙලඹී ඇත. වර්තමානය වන විට ඉන්දියාව ඇමරිකානු ගැති ප්‍රතිපත්තියක් අනුගමනය කිරීමට පෙලඹී ඇති ආකාරයක් දැකිය හැකි අතර ඇමරිකාවද ඉන්දියානු සාගර කලාපයේ ඉන්දියාව කේන්ද්‍ර කොටගත් කලාපීය බලයකට සහයෝගය ප්‍රකාශ කර ඇත.

විශේෂයෙන්ම ඉන්දියාව හා පකිස්තානය තම මිලිටරි ශක්තිය සම්බන්ධයෙන් වැඩි අවධානයක් යොමු කර ඇති බව පෙනී යයි. ඉන්දියාව සිය මිලිටරි ශක්තිය වර්ධනය කර ගැනීමේ දී ප්‍රධාන වශයෙන් තම අවධානය යොමු කොට ඇත්තේ සිය කලාපීය හා අසල්වැසි ප්‍රතිවාදීන් වූ පකිස්තානයේ හා චීනයේ මිලිටරි ශක්තිය වෙතයි. පකිස්තානය ද එලෙස ම තම මිලිටරි ශක්තිය වර්ධනය කර ගැනීමේ දී ඉන්දියාවේ මිලිටරි ශක්තිය පිළිබඳ අවධානයෙන් පසු වන අතර දෙරටම න්‍යෂ්ටික බලවතුන් වීම දැඩි අර්බුදයක් වී ඇත. අතීතයේ සිට වර්තමානය දක්වා චීනය ද ලෝක භූ දේශපාලන සිතියමේ වැදගත් මර්මස්ථාන අත්පත් කර ගැනීමේ උත්සහයක නිරත වෙමින් සිටින බව අවබෝධ කර ගත හැක. “ලෝකයේ සම්පත් පාලනය කරන්නා ලෝකය පාලනය කරයි” යන අදහස අනුව ඇමරිකාව හා සෝවියට් දේශය අතීතයේ අනුගමනය කල උපායමාර්ගික හා රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික ප්‍රතිපත්ති චීනය විසින් වර්තමානයේ දී අනුගමනය කරමින් පවතී. ඒ අනුව චීනයේ මූලික ඉලක්කය වී ඇත්තේ ඛනිජ සම්පත් බහුල අප්‍රිකානු මහද්වීපය, තෙල් හා ස්වාභාවික වායූන්ගෙන් පොහොසත් ඉන්දියානු සාගරයේ පිහිටි මැලේසියානු හා ඉන්දුනීසියානු රටවල් සහ චීනය අතර උපායමාර්ගික වැදගත්කමක් ඇති ස්ථාන අත්පත් කර ගැනීමයි. ඒ සඳහා චීනය විසින් සැලසුම් කොට ඇති නව මුහුදු සේද මාවත ව්‍යාපෘතිය හරහා චීනය හා අප්‍රිකාව අතර නිදහස් මුහුදු මාර්ගයක් විවෘත කර ගැනීම ඔවුන්ගේ මූලික අභිප්‍රාය වී ඇත. ඒ සඳහා ඉන්දු-පකිස්තාන අර්බුදය චීනය විශාල උපකාරයක් වී ඇත. මන්ද යත් එම නව මුහුදු සේද මාවතේ ප්‍රධාන උපාය මාර්ගික මර්මස්ථාන තුනෙන් එකක් වන්නේ  පකිස්තානයේ ගවඩාර් (Gwadar Port) වරාය වීමයි. එහි අනෙක් ස්ථාන වන්නේ ශ්‍රී ලංකාවේ හම්බන්තොට වරාය හා මියන්මාරයේ සිට්වේ වරාය (Sittwe Port) යන ස්ථානයි.    

ඉන්දියාව විසින් අනුගමනය කරන රාජ්‍යයෝපායාත්මක හා යුද්ධෝපායාත්මක ක්‍රියාකාරීත්වය දෙස අවධානය යොමු කිරීමේ දී පෙනී යන්නේ ඉන්දියාවේ ආරක්‍ෂක අපේක්‍ෂා ඉන්දියාවේ දේශ සීමාවලට පමණක් සීමා නොවන බවත් එය සමස්ත ඉන්දියානු සාගර කලාපය කෙරෙහි ම අවධානය යොමු වී පවතින බවයි. ඒ අනුව ඉන්දියාවේ වර්තමාන අපේක්ෂාව වී ඇත්තේ සමස්ත ඉන්දියන් සාගරය ම තමා වටා කේන්ද්‍ර ගත වූ ආරක්‍ෂක ප්‍රතිපත්තියක් (The Indo- Centric Security System) යටතේ සකස් විය යුතු බවයි. ඒ අනුව ඉන්දියාව කලාපීය බලවතා‍ ලෙස කලාපය තුල තම ප්‍රධාන ප්‍රතිවාදියා වූ පකිස්තානයේ බලවත් වීම නොඉවසන අතර ඉන්දියානු සාගර කලාපයට බාහිර බලවතුන්ට ප්‍රවිෂ්ට වීමට හා ඉන්දියානු සාගර කලාපයේ අනෙකුත් රාජ්‍යයන් බාහිර බලවතුන් සමඟ සමීප සබඳතා පැවැත්වීම ද නොඉවසයි. එම අදහස ඉන්දියාව නිදහස ලබා ගත් අවධියේ සිටම පැවති බව ඉන්දීය රාජ්‍ය තාන්ත්‍රිකයන්ගේ අදහස් විමසීමේ දී අවබෝධ කර ගත හැක. ඉන්දියාවේ ආරක්ෂාව තහවුරු කිරීමේ දී ඉන්දියානු සාගරයේ පිහිටි ලංකාව හා බුරුමය ඇතුළත් ව ආරක්‍ෂක සංගතියක් ඇති කල යුතු බව පනික්කාර් වැනි විද්වතුන් විසින් ද කරුණු දක්වා ද ඇත. කෙසේ වෙතත් වර්තමානයේ දී ඉන්දියාවේ ප්‍රධාන අවධානය යොමු වී ඇත්තේ ඉන්දියන් සාගරයේ ඇමරිකානු ව්‍යාප්තවාදය මර්දනය කිරීම කෙරෙහි නොව චීන ව්‍යාප්තවාදය මර්දනය කිරීම කෙරෙහි ය.

ඉන්දු-පකිස්තාන අර්බුදය දෙස අධ්‍යනය කිරීමේ දී පෙනී යන්නේ එය ඉන්දියානු සාගර කලාපයේ බල තුලනයට විවිධාකාරයෙන් බලපා ඇති බවයි. මන්ද යත් ඉන්දීය සාගර කලාපය ඕනෑම බලවත් රාජ්‍යයකට ම උපායමාර්ගික වශයෙන් ඉතාමත් වැදගත් වීමයි. මෙම අර්බුදයේ ආරම්භක අවස්ථාවේ දී දක්නට ලැබුණේ ඉන්දියානු හා පකිස්තානු අර්බුදයක් ලෙස පමණක් ම නොවෙ යි. එම අර්බුදයට යටින් සැබෑ ලෙස ම පැවතියේ එවකට ප්‍රධානතම ප්‍රතිවාදී බල කඳවුරු දෙක වූ ඇමරිකාවේ හා සෝවියට් දේශයේ ඉන්දියානු සාගර බල තරගයයි. ඒ අනුව ඉන්දියාවට පක්ෂපාතී ව සෝවියට් දේශය කටයුතු කරමින් ඉන්දියන් සාගරයේ ඇමරිකානු බල ව්‍යාප්තිය මර්දනය කිරීමට කටයුතු කරනු ලැබූ අතර පකිස්තානයට පක්ෂපාතී වෙමින් ඇමරිකාවද ඉන්දියන් සාගරයේ සෝවියට් බලව්‍යාප්තිය මර්දනයට කටයුතු කරනු ලැබීය. නමුත් වර්තමානය වන විට එම තත්ත්වය වෙනස් වී ඇත. ඒ අනුව ඉන්දියන් සාගර කලාපයේ ප්‍රධානතම තරග කරුවන් වී ඇත්තේ ඉන්දියාව හා චීනයයි. ලෝක දේශපාලනයේ ආර්ථික හා දේශපාලන ප්‍රතිවාදීන් වී ඇත්තේ ඇමරිකාව හා චීනයයි. ඒ අනුව “තම සතුරාගේ සතුරා, තමාගේ මිතුරා” යන කියමන සනාථ කරමින් ඇමරිකාව හා ඉන්දියාව ඉන්දියන් සාගරයේ චීන බලව්‍යාප්තිය මර්දනය කිරීමට එක්සත් වී ඇති අතර පකිස්තානය ද එම කියමන අනුව යමින් චීනය සමඟ එක්සත් ව ඉන්දියානු බලය මර්දනය සඳහා කටයුතු කරනු ලැබේ. එනම් සැබෑ ලෙස ම පෙනී යන්නේ ඉන්දු-පකිස්තාන අර්බුදය යනු ඉන්දියන් සාගර කලාපයේ බල තුලනයට බෙහෙවින් ම බලපාන ලද සිදුවීමක් වූ බවයි. මන්ද යත් ඉන්දු-පකිස්තාන අර්බුදය එම දෙරට අතර ඇති අර්බුදයක් හා තරගයක් පමණක් ‍නොව එම කලාපයෙන් පිටත ප්‍රතිවාදීන් වූ ඇමරිකාවේ හා චීනයේ බල තරගයක් ද වී ඇති බවයි.  

“ඉන්දියන් සාගරයේ ඇමරිකානු උපායමාර්ගික දූපත් සංකල්පය හා, දියාගෝ ගාර්ෂියා (Diego Garcia) දූපත ඇමරිකානු උපායමාර්ගික දූපතක් ලෙස සංවර්ධනය කිරීමේ අදියරයන් පිළිබඳ කෙටි පැහැදිලි කිරීමක්.”

 

    වර්තමාන භූ ‍දේශපාලනයේ එක් ප්‍රධාන අධ්‍යයන අංශයක් වන්නේ භූ උපාය මාර්ගික ක්‍රියාවලියයි. විවිධ ක්‍ෂේත්‍රයන්ට අයත් විද්වතුන් විසින් භූ දේශපාලනයට සාපේක්ෂව එනම් ලෝකයේ විවිධ රාජ්‍යයන් අවකාශීය වශයෙන් ව්‍යාප්ත වී ඇති ආකාරය අනුව රාජ්‍යයන්හි පවතින භූගෝලීය සහ අනෙකුත් සාධක මත රාජ්‍යයන්හි උපාය මාර්ගයන්හී අවශ්‍යතාව හා එම උපාය මාර්ග කෙසේ සකස් විය යුතු ද?, යන්න පිළිබඳ විවිධ අධ්‍යයනයන් ආශ්‍රයෙන් විවිධ මත පල කර තිබේ. ලොව බලවත් රාජ්‍යයන් වර්තමානය වන විට සිය අවධානයන් ද ඒ සම්බන්ධයෙන් යොමු කර ඇත.

භූ උපාය මාර්ගික අධ්‍යනයේ ආරම්භකයා ලෙස සැලකෙන ඇමරිකානු නාවික හමුදාවේ අද්මිරාල්වරයෙකු වූ ඇල්ෆ්‍රඩ් තේයර් මේහෑන් (Alfred Thayer Mahan) විසින් රචිත “ඉතිහාසය කෙරෙහි සාගරික බලයේ බලපෑම” (The Influence of Sea Power Upon History) නම් කෘතියෙන් ඔහු ප්‍රකාශ කර ඇත්තේ භූ උපාය මාර්ගික ක්‍රියාවලියේදී ප්‍රබලතම සාධකය වන්නේ සාගරික බලය බවයි. ඒ අනුව “යම් රටක් ආර්ථීක හා වාණිජ කටයුතු ආරක්ෂා කර ගැනීම සඳහා සාගරික ප්‍රවාහණ මාර්ග පාලනය කිරීම අත්‍යාවශ්‍ය බව” මේහෑන් විසින් පෙන්වා දී ඇත. 

මෙහි දී අපගේ අවධානයට ලක්වන්නා වූ දකුණු ආසියාව ප්‍රමුඛ ඉන්දියානු සාගරය ලොව බලගතු ම භූ උපාය මාර්ගික කලාප කීපයෙන් එකකි. ලෝක භූ දේශපාලනික හා භූ උපායමාර්ගික අධ්‍යනය සම්බන්ධයෙන් වැදගත් වූ තවත් විද්වතෙකු වන සෝල් බී කොහේන් (Saul B. Cohen) විසින් රචිත “ලෝකයක භූගෝලය සහ දේශපාලනය” (Geography and politics in a World Divided) යන කෘතිය මඟින් ඔහු පෘථිවි ගෝලය භූ උපාය මාර්ගික කලාප කීපයකට බෙදී ඇති බව දක්වයි. එම කලාප ප්‍රධාන රාජ්‍යයක බලපෑම් ගෝලය තුළ පිහිටා තිබෙන බව දක්වන ඔහු ඇමරිකාව, යුරෝපය, සෝවියට් දේශය හා චීනය එවැනි බලපෑම් සහගත කලාපයන් බව පෙන්වා දී ඇත. කොහේන් විසින් වෙළදාම මත පදනම් වූ සාගරික ලෝකය (Trade Depend Maritime World) සහ යුරේසියානු මහද්වීපික බලයන් (Eurasian Continental Powers) වශයෙන් ද ලෝකය කොටස් දෙකකට බෙදනු ලැබීය. එහි දී ඉන්දියානු සාගරයේ ප්‍රමුඛතම කලාපය වන දකුණු ආසියානු කලාපය “ස්වාධීන කලාපයක්” ලෙස ද මැද පෙරදිග සහ ගිණිකොනදිග ආසියාව පිපිරුම් කලාප (Shatter Belt) ලෙස හඳුන්වන ලදි.

ඉහත අර්ථකථනයන් අනුව පෙනී යන්නේ ඉන්දියානු සාගරික කලාපය වාණිජ හා යුදමය අංශයන්හීදී ද, භූ දේශපාලනික හා භූ උපායමාර්ගික අංශයන්හීදී ද ඉතාමත් වැදගත් වන බවයි. ඉන්දියානු සාගරය තුළ සිදු වන ප්‍රායෝගික ක්‍රියාකාරකම් මඟින් එහි වැදගත්කම තව දුරටත් අවබෝධ කර ගත හැක. ඉන්දියානු සාගරය යනු ලොව තෙවැනියට විශාලතම සාගරය ලෙස හඳුනාගත හැක. එම ඉන්දියානු සාගරය තුල රාජ්‍යයන් 47ක් පිහිටා තිබෙන අතර තවත් දූපත් සමූහයක් ම ඉන්දියානු සාගරයේ සීමාවන්හි පිහිටා ඇති බව අධ්‍යනය කල හැක. ඉන්දියානු සාගරයට ප්‍රවේශ විය හැකි මාර්ගයන් 09ක් හඳුනා ගත හැකි අතර ඉන් 05ක් ලොව ප්‍රධානතම සන්නිවේදන හා බලශක්ති ප්‍රවාහනය කරන්නා වූ නාවික මාර්ගයන් වේ. වාර්තාවන්ට අනුව ලෝක බලශක්ති නිෂ්පාදන ක්‍රියාවලියෙන් 40%කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් නිෂ්පාදනය හා ප්‍රවාහනය කෙරෙන්නේ පර්සියන් ගල්ෆ් කලාපය පිහිටා ඇති ඉන්දියානු සාගර කලාපය තුලිනි. එම බලශක්ති ප්‍රමාණය යුරෝපයේ හා ආසියාවේ ප්‍රධාන ම  බලශක්ති අශ්‍යතාවයේ උල්පත ලෙස ද හැදින්විය හැකිය. මීට අමතරව යුරෝපීය නිෂ්පාදන සඳහා අත්‍යවශ්‍ය අමුද්‍රව්‍ය ලෙස සැලකිය හැකි මැද පෙරදිග තෙල් හා නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ ඛනිජ ද්‍රව්‍ය මෙම කලාපය හරහා ප්‍රවාහණය වේ. ලොව දෙවන ලෝක බලවතා වන චීනයේ බලශක්ති නිෂ්පාදනය සඳහා අවශ්‍ය ඛනිජ තෙල්වලින් 75%කට ආසන්න ප්‍රමාණයක්ද, ඉන්දියාවේ බලශක්ති අවශ්‍යතාවලින් 90%කටත් වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් ප්‍රවාහනය කෙරෙන්නේ ද මෙම ඉන්දියන් සාගර කලාපය හරහා වීම මත පෙනී යන්නේ ඉන්දියන් සාගරය යනු ලෝක ආර්ථික හා බලශක්ති මර්මස්ථානයක කේන්ද්‍රයක් වන බවයි.

ඒ අනුව ඉන්දියානු සාගරික කලාපයේ බලය වර්ධනය කර ගනිමින් තම වාණිජ මෙන්ම ඛනිජ සම්පත් හා බලශක්ති අවශ්‍යතා සපුරා ගැනීමේ ක්‍රියාදාමයක ඇමරිකාව දෙවන ලෝක යුද්ධ අවසාන කාලයේ සිට වර්තමානය දක්වා ම නිරත ව සිටී. අනෙකුත් ලෝක බලවතුන් ද මෙම ක්‍රියාවලියේ යෙදී සිටියත් ඇමරිකාව විසින් මෙම කලාපය සඳහා සිදු කරනු ලැබූ සූක්ෂ්ම මෙන් ම ප්‍රබල බලපෑම හේතුවෙන් එම තරගයේ දී අන් කිසිදු ජාතියකට වඩා ඉදිරියෙන් සිටීමේ හැකියාව, ඇමරිකාව සතු ව පවතී. එය මනාව පෙනී යන්නේ දෙවන ලෝක මහා සංග්‍රාමයෙන් පසු ලෝකයේ සෑම මහද්වීපයක ම ඇති රාජ්‍යයන්හි ඇමරිකානු අධිරාජ්‍යවාදී කුමන්ත්‍රණ අඩු හෝ වැඩි වශයෙන් ක්‍රියාත්මක වී තිබීම යි. කෙසේ වෙතත් ඇමරිකානු අධිරාජ්‍යවාදය, පෙර පැවති බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍යවාදයෙන් පැහැදිලි ලෙස ම වෙනස් වේ. එනම් ඇමරිකාව විසින් රටවල් තම අණසකට ගෙන ඍජු යටත්විජිතයන් ලෙස තබා ගැනීමට උත්සහ නොකිරීමයි. ඇමරිකාව විසින් ඊට පිළිතුරු වශයෙන් කරනු ලැබූයේ පරිවාරක රාජ්‍යයන් හෝ තමාට ගැති රාජ්‍යයන් අදාළ ප්‍රදේශවල ක්‍රියාත්මක කිරීමයි. එම ක්‍රමවේදය අනුව යමින් ඇමරිකාව සාම්ප්‍රදායික යටත්විජිත බලවතුන් අබිබවා යමින් අධිරාජ්‍යවාදී ආධිපත්‍යය ලොව පුරා පතුරවා ඇති අතර, තම ආර්ථික ආධිපත්‍ය වූ නව ලිබරල් ක්‍රමය මඟින් සකලවිධ ලෝකයම අවනත කර ගැනීමේ  යටත් විජිත ක්‍රියාවලියද අනුගමනය කරමින් පවතී.

    ඇමරිකාව වර්තමානය වන විට නූතන අධිරාජ්‍යවාදයේ ප්‍රමුඛතම බලවතා බවට පත් වී තිබේ. ඔවුන් අනෙකුත් අධිරාජ්‍යවාදී බලවතුන්ට වඩා වැඩි වේගයකින් තුන් වන ලෝකය තම ග්‍රහණයට ගැනීමේ ක්‍රමවේදයක් අනුගමනය කරනු ලබන අතර නව යටත් විජිත ක්‍රියාවලිය තුල ඇමරිකාවේ ආර්ථික, දේශපාලන හා දෘෂ්ඨිමය බලපෑම් ප්‍රබලව දැකිය හැකි ය. ඇමරිකාව විසින් මෙම ක්‍රියාවලිය මුලින් ම ආරම්භ කරන ලද්දේ ඇමරිකාව අවට ඇති දකුණු ඇමරිකානු රාජ්‍යයන් සම්බන්ධයෙනි. ඒ අනුව තම රට අවට කලාපයේ ඇති රාජ්‍යයන්වල බලපෑම් කිරීමේ ඇති හැකියාව තමාට හැර අන් කිසිදු රාජ්‍යයකට නොමැති බව එවකට  ඇමරිකානු ජනාධිපති වූ ජේම්ස් මොන්රෝ (James Monroe) විසින් අවධාරණය කරනු ලැබූ අතර එය මොන්රේ ධර්මය (Monroe Doctrine in 1823. -“US had the right to exclude foreign powers from colonizing in the western hemisphere”) ලෙස ද ප්‍රකට වේ. මහා බලවතෙකු ලෙස ආර්ථිකමය වශයෙන් ස්ථාවර වීමෙන් පසු ලෝකයේ අනෙකුත් කලාපවලට ද තම බලය ව්‍යාප්ත කිරීමේ කාර්යය අරඹන්නේ ජනාධිපති තියඩෝර් රූස්වෙල්ට් (Theodore Roosevelt) විසිනි. ඔහුගේ කාලයේදී ඇමරිකානු නාවික යාත්‍රා කීපයක් සාමය සඳහා වන ඇමරිකානු ම්‍ත්‍රත්වයේ ගමනක් ලෙස ලොව උපාය මාර්ගික අතින් වැදගත් ප්‍රදේශවල සංචාරය කරමින් (Great White Fleet. - Roosevelt thought it wise to implement diplomacy with displays of U.S. power. In 1907 he ordered a world tour by the U.S. fleet), අනාගතයේ දී වැදගත් විය හැකි උපායමාර්ගික තොරතුරු රාශියක් ඒකරාශී කර ගනු ලැබීය. දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් අනතුරුව බටහිර යටත් විජිත බලවතුන් ආර්ථිකමය හා යුදමය වශයෙන් බංකොලොත් වීමත් සමඟ ඇමරිකානු අධිරාජ්‍යවාදී යාන්ත්‍රණය විසින් පැරණි යටත්විජිත හා අර්ධ යටත්විජිත  ක්‍රමයන් තම ග්‍රහණයේ තබා ගැනීම සඳහා මෙන් ම අසමාන අයිතියේ හා පරාධීනත්වයේ ආකල්ප මත තුන් වන ලෝකය ධනවාදී ක්‍රමය තුල බලහත්කාරයෙන් පවත්වා ගැනීමට තම මැදිහත් වීම් ලොව විවිධ කලාප කෙරෙහි එල්ල කරනු ලබයි.

ඒ සඳහා පිහිටුවනු ලැබූ ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය සතු විවිධ වූ යුධ කඳවුරු ලොව විවිධ කලාපවල පවතින අතර එමගින් එම කලාපයේ තම බලය පැතිර වීමට හැකි බව ඔවුන්ගේ විශ්වාසයයි. ඒ අනුව ආසියාවේ තායිවානය, දකුණු කොරියාව, පිලිපීනය, තායිලන්තය, ජපානය, රියුකු දිවයින්, පකිස්තාන, බහරෙන් හා සෞදි අරාබිය ආදී රටවල ද ඉන්දියන් සාගරයේ දියාගෝ ගාර්ෂියා, ඕෂනියාවේ හවායි, මාෂල්, කැරොලිනා හා ගුවාම් දූපත්වල ද, අප්‍රිකාවේ ලයිබීරියාවේ හා ඉතියෝපියාවේ ද, ලතින් ඇමරිකාවේ පැනමා ඇල පෙදෙසේ, කියුබාවේ ගුවන්තනමෝ, පුවර්ටෝ රීකෝ, බර්මියුඩා, බාර්බඩෝස් හා ජැමෙයිකා ආදී කැරිබියන් දූපත්වලද ඇමරිකානු යුධ කඳවුරු ස්ථාපිත කර ඇත. විශේෂයෙන් ම පැරණි යටත් විජිත හා යටත් විජිත බලවතුන්ට අයත් මුහුදු කලාපයන්හි ඇමරිකන් යුධ කඳවුරු හා නාවික හමුදා කඳවුරුවලට අයත් හයවැනි හා හත් වැනි නාවික හමුදා කණ්ඩවල යුධ නැව් ස්ථානගත කර ඇත.

මෙම යුධ ශක්තිය මාර්ගයෙන් එම කලාපයන් තුල ඇමරිකානු බලයේ ඒකාධිකාරය ආරක්ෂා කර ගනිමින් අනෙකුත් රාජ්‍යයන් වෙත යුදමය බලපෑමක් ඇති කිරීම, එහි මූලික අරමුණ ලෙස වන බව පැහැදිලි කර ගත හැක. ඒ අනුව වර්තමානයේ දී ලෝකයේ සියලු ම උපායමාර්ගික කලාපවලට තම යුද බලය පෙන්වීමේ හැකියාවක් ඇමරිකාව තමන් සතු කරගෙන ඇති බව අවබෝධ කර ගත හැක.

  බොහෝ විට ඉන්දීය සාගර කලාපය තුළ ඇති රාජ්‍යයන් අති බහුතරයක් යටත් විජිත ග්‍රහණයට නතු වී පැවති ඒවා වේ. දෙවන ලෝක යුද්ධය හා  එම ප්‍රදේශවල ඇති වූ නිදහස් විමුක්ති අරගල හේතුවෙන් දුර්වල වූ බටහිර යටත් විජිත බලවතුන් තම යටත් විජිතවලට නිදහස ලබා දීමට කටයුතු කරනු ලැබීය. නමුත් සෝවියට් දේශයේ නායකයා වූ ජෝසෆ් ස්ටාර්ලින්ගෙන් පසුව නව නායකයා වූ නිකීතා කෲෂව් විසින් තම විදේශ ප්‍රතිපත්තිය යටතේ යුරෝපයෙන් පිටත ඇති අනෙකුත් කලාපයන් වෙත ද කොමියුනිස්ට්වාදය ව්‍යාප්ත කිරීම මහා පරිමාණයෙන් ආරම්භ කරනු ලැබීය. ඒත් සමග ඉන්දියානු සාගර කලාපයත් කොමියුනිස්ට් තර්ජනයට ලක් විය. ඒ වන විටත් එම ප්‍රදේශවල රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික හා උපායමාර්ගික වශයෙන් තම හමුදා ස්ථානගත කර සිටි බ්‍රිතාන්‍යයන්ට එම කොමියුනිස්ට් තර්ජනයන්ට මුහුණ දීමට කෙසේ වෙතත්, අධික වියදම් දරමින් තම හමුදා නඩත්තු කිරීම සම්බන්ධයෙන් ද ගැටලු පැන නැගී තිබිණ.

එය ද අවස්ථාවක් කර ගත් ඇමරිකාව සෝවියට් බලය මර්දනය කිරීමේ අරමුණින් 1814 පටන් බ්‍රිතාන්‍යයන් සතු වූ ඉන්දියානු සාගරික බලය 1960 දශකයේ ආරම්භයේ සිට ක්‍රමික ව තමා බාරයට ගැනීම සඳහා කටයුතු කරනු ලැබීය. එමගින් ඉන්දියානු සාගර කලාපය තුල ඇමරිකානු අධිරාජ්‍යවාදී ව්‍යාප්තිය උත්සන්න කරමින් නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රදේශවලට, මැද පෙරදිගට, ඉන්දියාවට, පකිස්ථානයට හා අග්නිදිග ආසියානු ප්‍රදේශවලට බලපෑම් සහගත ව කටයුතු කිරීමේ ඒකාධිකාරී බලය තමන් සතු කර ගැනීමට එක්සත් ජනපදය සමත් විය. ඒත් සමඟ ඉන්දියානු සාගර කලාප කෙරෙහි පැවති පැරණි යටත් විජිත බලවතුන් සතු වූ බලපෑම් සහගත හැකියාව අහෝසි වී යන්නට විය. එය වක්‍රව බ්‍රිතාන්‍ය, ප්‍රංශ හා ලන්දේසි බලයන්ට මහත් පාඩුවක් ද වූ බව ප්‍රංශ ජනාධිපති ජනරාල් ඩිගෝල් 1964 දී කරන ලද ප්‍රවෘත්ති සාකච්ඡාවෙන් පැහැදිලි වේ. ඔහු එම අවස්ථාවේ ප්‍රකාශ කර සිටියේ “අඩු වශයෙන් හෝ වැඩි වශයෙන් හෝ දැඩි කොන්දේසි යටතේ යටත් විජිතවාදී රටවල් සිය යටත් විජිතවල ජනතාවට බලය පවරා දුන් හෑම තැනක ම වොෂින්ටනයේ බලපෑම නියම ලෙස හෝ අනියම් ලෙස දැනෙන්නට වූ බවයි” මෙයින් පෙනී යන තවත් වැදගත් කරුණක් වන්නේ දෙවන ලෝක යුද්ධය හමුවේ අසරණ වූ බටහිර යුරෝපා බලවතුන්, ඇමරිකානු බලපෑම හමුවේ තම යටත් විජිත අත් හැරි බවත්, ඒත් සමඟ ඇති වූ රික්තකය අවස්ථාවක් කර ගනිමින් අදාළ කලාපවල තම බලය ව්‍යාප්ත කිරීමට ඇමරිකාව කටයුතු කරන ලද බවත් ය.

ඉන්දියානු සාගරය තුල පිහිටා ඇති දියාගෝ ගාෂියා දිවයින (Diego Garcia) සම්බන්ධයෙන් බොහෝමයක් රටවල ජනතාව ඉතා අඩු අවධානයක් යොමු කර ඇති අතර ඉන්දීය සාගරයේ වෙසෙන ජනතාව අතරින් ද ඒ පිළිබඳව දැනුවත් බවක් ඇති පිරිස ඉතාමත් ම අල්ප වේ. එම ඇමරිකානු හමුදා කඳවුර ශ්‍රී ලංකාවට 2500km පමණ දකුණින් පිහිටා ඇති බව ලාංකිකයෝ පවා නොදන්නා කරුණකි. එහි වර්තමානය වන විට ඇමරිකාවට අයත් නවීනතම ප්‍රහාරක නාවික හා ගුවන් යානා තිබෙන අතර 4000ක පමණ ඇමරිකානු හමුදාවක් ද නතර කර ඇත. නමුත් දියාගෝ ගාෂියාවේ ඇමරිකානු යුද කඳවුරක් ඇති බවට බොහෝමයක් ජනතාව දැන ගත්තේද 2014 වර්ෂයේ මුලදී සිදු වූ මැලේසියානු ගුවන් සේවයට අයත් MH 370නම් ගුවන් යානය අතුරුදහන් වීමත් හා එම යානය දියාගෝ ගාෂියාව වෙත පැහැර ගෙන ගිය බවට මතු වූ කට කතාවත් සමගින් ය. කෙසේ වෙතත් දියාගෝ ගාෂියා දිවයින සම්බන්ධයෙන් ඇති ඉතිහාසය ඊටත් වඩා පැරණි වේ.

1500දී පමණ පෘතුගීසි නාවිකයෙකු වූ දියාගෝ ගාෂියා (Diego Garcia) විසින් ගවේශනය කරන ලද දිවයින තමාගේ ම නම අනුව දියාගෝ ගාෂියා ලෙස නම් කරනු ලැබීය. පසුව ඉන්දියානු සාගරික කලාපය තුල බ්‍රිතාන්‍ය බලය වර්ධනය වීමත් සමඟ එම දිවයිනේ බලය 1814 පමණ වන විට බ්‍රිතාන්‍යයන් සතු වූ නමුත් ඒ වන විටත් ඉන්දියාවේ උපාය මාර්ගික වශයෙන් වැදගත් ප්‍රදේශයන් බ්‍රිතාන්‍ය යටතේ වූ බැවින් දියාගෝ ගාෂියාව එතරම් වැදගත් කමක් බ්‍රිතාන්‍යයන්ට නොවීය. නමුත් ඇමරිකාවට එම ප්‍රදේශයේ වටිනාකම ක්‍රමික ව වැටහෙන්නට විය. ඒ සඳහා බලපෑ ඓතිහාසික වූ හේතු කරණා කීපයක් ඉහත පරිච්ඡේදවලින් දක්වන ලද අතර ආසන්න වශයෙන් ම බලපාන ලද හේතු සාධක කීපයක් ද පසුව හඳුනා ගත හැකි වේ.

1959න් පසු මැදපෙරදිග කලාපයේ ඇති වූ දේශපාලනමය උණුසුමත්, ඔපෙක් සංවිධාන‍ විසින් ඇති කරන ලද තෙල් සම්බාධක හා  අග්නිදිග ආසියාව තුල අත් විදින්නට වූ යුධ පරාජයන් හේතුවෙන් අප්‍රිකාවේ හා ආසියාවේ තෙල් සම්පත් ආරක්ෂා කර ගැනීමේ අවශ්‍යතාවයක් ඇමරිකානු උපායමාර්ගික විශේෂඥයන්ට ඇති වන්නට විය. එහි දී ඇමරිකානු යුද විශේෂඥයින්ගේ යෝජනාවක් වූයේ අප්‍රිකාවේ නැගෙනහිර, මැදපෙරදිග, ඉන්දියාව ආශ්‍රිත දකුණ ආසියාව හා අග්නිදිග ආසියාව යන කලාපයන් ආවරණය කරමින් බලගතු ඇමරිකානු යුධ කඳවුරක් ඒ ආශ්‍රිතව ස්ථාපනය කල යුතු බවයි. එහි දී සූවස් ඇල වසා දැමීම හා සුපිරි තෙල් නැව් හඳුන්වා දීම විසින් මැද පෙරදිග වරායන්වල සිට රතු මුහුද, පර්සියන් බොක්ක සහ අරාබි මුහුදටත්, ඉන්දියානු සාගරය ඔස්සේ අප්‍රිකාවේ දකුණු කෙළවර දක්වාත් සුබ පැතුම් තුඩුව වටා අත්ලාන්තික් සාගරයට විහිද යන්නා වූ නැව් මාර්ග ආරක්ෂා කිරීම සඳහා බලකොටුවක් එම කලාපයේ පිහිටුවීම මගින් ඇමරිකානු ආධිපත්‍ය ආරක්ෂා කිරීමට හැකි වනු ඇති බවට ද විශ්වාසය කරනු ලැබීය. මෙම අදහස ක්‍රියාවට නැංවීම සඳහා බලපාන ලද තවත් සාධකයක් වූයේ සෝවියට්වරු හා චීනය අප්‍රිකාව හා අග්නිදිග ආසියාව තුල සාර්ථකව තම ව්‍යාප්තිය සිදු කරමින් පැවතීමයි. වියට්නාම් යුද්ධයේ අසාර්ථකත්වය  මත තවත් විශාල යුදමය ක්‍රියාමාර්ග සඳහා මුදල් වියදම් කිරීම ඇමරිකානු ජනතාව මෙන් ම කොන්ග්‍රස් මණ්ඩලය ද අසතුටට පත් විය හැකි බැවින් ඇමරිකානු රහස් අංශ විසින් (CIA හා NSA) ජනමාධ්‍ය යොදාගිනිමින් ඒ සඳහා අවශ්‍ය සමාජ පරිසරය නිර්මාණය කරනු ලැබීය. ඒ අනුව ඉන්දියානු සාගරික කලාපයේ රාජ්‍යයන්වල කොමියුනිස්ට් ආක්‍රමණයන්හී සාහසික බව, ඇමරිකාවට විරුද්ධව රහසිගත හමුදා සංවිධානය කිරීම සම්බන්ධයෙන් සෝවියට් හා චීන සැලසුම් පිළබඳවත් ලිපි ප්‍රචාරය කරනු ලැබූ අතර කියුබානු ගරිල්ලන් අප්‍රිකාවේ ත්‍රස්තවාදීන් පුහුණු කරමින් සිටින බවට දැක්වෙන පින්තූර හා රූප රාමුවලට අමතරව අප්‍රිකාවේ ඇති ඇමරිකාව විසින් සිදු කරනු ලබන පතල් කැණීම්වලට විශාල ප්‍රහාරයක් එල්ල කිරීම සඳහා කියුබානු නායක ෆිදෙල් කැස්ත්‍රෝ විසින් චේ ගුවේරා පිටත් කල හැරි බවට වූ කට කතා ද ප්‍රචාරය කරනු ලැබීය.

ඒ අනුව ආරම්බයේදී මේ සඳහා යෝජනා වූ භූමි කලාපය වූවේ අප්‍රිකාවේ නැගෙනහිර වෙරළට ඔබ්බෙන් හා මැඩගස්කරයට උතුරෙන් වූ අල්ඩබ්‍රා දිවයිනයි. එය න්‍යෂ්ටික යුධ ශීර්ෂවලින් සන්නද්ධ ඇමරිකානු නාවික හා ගුවන් කඳවුරක් බවට පත් කිරීම මගින් මේ වන විටත් ඉතාමත් ම රහසිගතව ක්‍රියාත්මක වූ ඇමරිකානු න්‍යෂ්ටික සබ්මැරීන දකුණු අත්ලාන්තික් හා ඉන්දියානු සාගර කලාපවල සිදු කරනු ලැබූ හුදකලා මුර සංචාර අතරතුර අලුත් වැඩියා කටයුතු සඳහා යොදා ගත් සුබ පැතුම් තුඩුව අසල ඇති සිමොන් ටවුන්හි දකුණු අප්‍රිකා නාවික හමුදා මධ්‍යස්ථානයට අමතර ශක්තියක් ලබා දීමට ද බලාපොරොත්තු විය.

නමුත් ව්‍යාපෘතිය ආරම්භ කර ටික කාලයක් ගත වීමේ දී අණාවරණය වූවේ අල්බඩ්‍රා දිවයින දුලබ හා විශාල කැස්බෑවන් වර්ගයකට අභිජනන භූමියක් ව පැවති බවයි. වැඩෙමින් පැවති පාරිසරික ව්‍යාපාරයන්ගෙන් හානි කර බලපෑමක් එල්ල වනු ඇතැයි වූ බිය නිසා ඇමරිකාව එම ව්‍යාපෘතිය අසල වූ දියාගෝ ගාෂියා දූපත වෙත ගෙන යනු ලැබීය. දියාගෝ ගාෂියා දිවයින එකල මුරුසි රාජ්‍යයට (Mauritius) අයත් ව පැවති චාගෝස් (Chagos) දිවයින් පෙළෙහි විශාලතම හිරිගල් දිවයින විය. මේ යුගයේ දී මුරුසිය, බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතයක් ව පැවති අතර එයට නිදහස ලබා දීමට ආසන්න ව පැවතුණි. ඒ අනුව ඇමරිකාවේ යෝජනාවකට අනුව බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් 1965දී චාගෝස් දූපත් පෙළ මුරුසියෙන් වෙන් කොට බ්‍රිතාන්‍ය ඉන්දියානු දූපත් රාජ්‍යයක් බිහි කරමින් (British Indian Ocean Territory), 1968දී මුරුසියට නිදහස ලබා දෙනු ලැබීය.

දියාගෝ ගාෂියා දිවයින ඇමරිකානු හමුදාවට බාර දීමට පෙර එහි සිට අප්‍රිකානු වහල් ජනතාවගෙන් පැවත එන 1800ක පිරිසක් පිටුවහල් කිරීමේ කටයුතු ද බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් සිදු කරනු ලදි. ඒ අනුව දූපත්වාසීන් බහුතරයක් බොට්ටු මාර්ගයෙන් අසල්වැසි සීෂෙල්ස් රාජ්‍යය වෙත පිටත් කර හැරි අතර එක් පුද්ගලයෙකුට ඩොලර් 600ක් වන පරිදි එහි පදිංචිකරුවන් ව සිටි ජනතාවගේ ජීවිත හා ගෙවල් දොරවල් තක්සේරු කරමින් ජනශුන්‍ය තත්ත්වයට දිවයින පත් කරනු ලැබීය. ඉන් පසු දියාගෝ ගාෂියා දිවයින, එක්සත් ජනපද ආණ්ඩුවට බදු දුන් අතර ඊට ප්‍රතිඋපකාරයක් වශයෙන් ඇමරිකානු ධ්‍රැවීය සබ්මැරීන තාක්ෂණය, ඩොලර් මිලියන 11ක සහනදායී මිලකට ලබා ගැනීමට බ්‍රිතාන්‍යයන් සමත් විය.

දියාගෝ ගාෂියා ව තම යටතට ගැනීමෙන් පසු එය හමුදා කඳවුරක් බවට පත් කිරීමෙහිලා ඉක්මන් කාරී ක්‍රියාමාර්ගයක් ඇමරිකාව විසින් අනුගමනය කරනු ලැබීය. ඒ අනුව පළමු විශාල ගුවන් ප්‍රහාරක යානා ගෙන යන න්‍යෂ්ටික බලයෙන් ක්‍රියාත්මක වන නාවික යුධ යාත්‍රා හා න්‍යෂ්ටික සබ්මැරීන  නැංගුරම් ලෑ හැකි විශාල වරායක් ඉදි කල අතර පසුව E-52S වර්ගයේ ප්‍රහාරක ගුවන් යානා හා E2 වර්ගයේ මහා පරිමාණයේ බෝම්බ ප්‍රහාරක යානා රැඳවිය හැකි ලෙස ගුවන් පතයක් ද නිර්මාණය කරමින් වැඩි දියුණු කරනු ලැබීය.

දියාගෝ ගාෂියා ව ඇමරිකානු න්‍යෂ්ටික යුධ කඳවුරක් ලෙස ඉදිකිරීමෙන් පසු සෝවියට් තර්ජනයන්ට තම අවධානය යොමු කර ගෙන සිටීමටත්, මැද පෙරදිගට, ඉන්දියාවට හා ඇෆ්ගනිස්තානයට මෙන් ම අප්‍රිකාවට සිදු කෙරෙන ආක්‍රමණයක දී වේදිකාවක් ලෙස සේවය කිරීමටත් සඳහා වූ අරමුණු එම දිවයිනෙන් අපේක්ෂා කෙරිණි. ඒ අනුව 1991දී සිදු වූ පර්සියානු ගල්ෆ් (Persian Gulf War) යුද්ධයේ දී ඇමරිකාව විසින් “Operation Desert Fox” නම් මෙහෙයුම යටතේ ඉරාකයට විරුද්ධව යොදා ගත් B-52 වර්ගයේ බෝම්බ ගබඩා කර තිබුණේ දියාගෝ ගාෂියා දිවයිනේ ය. ඊට අමතරව 1998 පටන් ඇමරිකාව විසින් එහි 100kmක පමණ භූමි ප්‍රමාණයක් විනාශ කල හැකි Cruise Missiles ස්ථාපිත කර ඇති අතර 2001දී දියත් කල ඇෆ්ගනිස්තාන් යුද්ධයේ දී භාවිතා කල B-2 සහ B-52 බෝම්බ ප්‍රහාර එල්ල කරනු ලැබූවේද දියාගෝ ගාෂියාවේ සිටයි. ඉන් පසු 2003දී ඇමරිකාව විසින් ආරම්භ ඉරාක යුද්ධයේ දී ද දියාගෝ ගාෂියාව ඇමරිකානු හමුදාවන්ට විශාල උපාය මාර්ගික සේවාවක් සපයනු ලැබීය. ඒ අනුව අවබෝධ කර ගත හැකි වන්නේ උපාය මාර්ගික යුද කඳවුරක් ලෙස එය සංවර්ධනය කිරීම ඇමරිකාවට ඉතාමත් ම ප්‍රයෝජනවත් ආයෝජනයක් වූ බවයි. 2006 වසරේ වාර්තාවලට අනුව දියාගෝ ගාෂියා දිවයිනේ 40ක බ්‍රිතාන්‍ය සොල්දාදුවන් පිරිසක් ද, 1000ක ඇමරිකානු සොල්දාදුවන් පිරිසක් ද නැවතී සිටින අතර එහි යුදමය නොවන අනෙකුත් සිවිල් කටයුතු සඳහා 2400ක පිලිපීන, ශ්‍රී ලාංකිකයන් ප්‍රමුඛ තවත් ජාතීන් කීපයකට අයත් ශ්‍රමිකයන් පිරිසක් (Support Workers) නවාතැන් ගෙන සිටින බව දක්වා ඇත. ඊට අමතරව එහි සිටි ජනතාවගෙන් 1500ක් පමණ පිරිසක් ප්‍රධාන දිවයින වූ මුරුසියට හා සීෂෙල්ස් වෙත යවනු ලැබුවත් 850ක පමණ සුලු පිරිසක් විවිධ දුෂ්කරතා මධ්‍යයේ වර්තමානයේ ද එහි වාසය කරනු ලැබේ.

උපාය මාර්ගික යුද කඳවුරක් ලෙස දියාගෝ ගාෂියාව සාර්ථක නිර්මාණයක් වූ නමුත් වර්තමානය වන විට තම රටේ විශාල ණය බර හමුවේ එවැනි වියදම් අධික යුධ කඳවුරු නඩත්තු කිරීමට ඇමරිකාවට සිදු වී ඇත. කෙසේ වෙතත් අවසාන වශයෙන් බැලීමේ දී පෙනී යන්නේ ඇමරිකානු අධිරාජ්‍ය ගොඩනැගීමේ, පවත්වා ගැනීමේ හා ආරක්ෂා කර ගැනීමේ කාර්ය භාරය දියාගෝ ගාෂියා ව විසින් ඉටු කරනු ලැබූ අතර වර්තමානයේ දී ඉටු කරමින් ද පවතින බවයි.

19වන සියවසේ, බටහිර අධිරාජ්‍යවාදී බලවේගයන්හි, ප්‍රාදේශීය ව්‍යාප්තිය හා උපක්‍රම.

1. හැඳින්වීම.

2. අප්‍රිකාව තුල බටහිර අධිරාජ්‍යවාදී බලවේගන්හි ප්‍රාදේශීය ව්‍යාප්තිය හා උපක්‍රම.

2.1. ස්පාඤ්ඤය හා පෘතුගීසි බලව්‍යාප්තිය.

2.2. ප්‍රංශ බලව්‍යාප්තිය.

2.3. ජර්මන් බලව්‍යාප්තිය.

2.4. ඉතාලි බලව්‍යාප්තිය.

2.5. බෙල්ජියමේ බලව්‍යාප්තිය.

2.6. බ්‍රිතාන්‍ය බලව්‍යාප්තිය.

3. ආසියාව තුල බටහිර අධිරාජ්‍යවාදී බලවේගන්හි ප්‍රාදේශීය ව්‍යාප්තිය හා උපක්‍රම.

3.1. ඉන්දුනීසියාවේ, ලන්දේසි බලව්‍යාප්තිය.

3.2. ඉන්දියාවේ බ්‍රිතාන්‍ය බලව්‍යාප්තිය.

3.3. චීනයේ බටහිර අධිරාජ්‍යවාදීන්ගේ බලව්‍යාප්තිය.

3.4. ජපානය.

3.5. අග්නිදිග ආසියාව.

3.6. සියම.

4. සමාලෝචනය.

ආශ්‍රිත ග්‍රන්ථ නාමාවලිය.

1. හැඳින්වීම

19වන සියවස ආරම්භ වන්නේ බටහිර අධිරාජ්‍යවාදයේ නව යුගයක් උදා කරමින් බව ඉතිහාසඥයින්ගේ මතයයි. 18වන සියවස වන විට පෙර අධිරාජ්‍ය බලවතුන් වූ ස්පාඤ්ඤය හා පෘතුගාල බලය දුර්වල වී නව අධිරාජ්‍ය බලවතුන් ලෙස බ්‍රිතාන්‍ය, ප්‍රංශ හා ලන්දේසි බලයන් ඉස්මතු වෙමින් පැවති අතර 19වන සියවස අවසානවත්ම බ්‍රිතාන්‍යය හා ප්‍රංශය, ලොව ප්‍රමුඛතම  අධිරාජ්‍ය බලවතුන්ගේ තත්ත්වයට පත් විය. කෙසේ වෙතත් මෙම අධිරාජ්‍ය බලවතුන්ගේ තරගය හේතුවෙන් ඇමරිකානු මහද්වීපවල තිබූ බටහිර අධිරාජ්‍යවාදී යටත් විජිත සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් නිදහස ලබා සිටි අතර තවත් බොහෝමයක් ප්‍රදේශවල යටත් විජිත විරෝධී විමුක්ති ව්‍යාපාර ඉතා ප්‍රබලව ක්‍රියාත්මක වෙමින් පැවතුණි. 

ඒ හේතුවෙන් ම ස්පාඤ්ඤයන් හා පෘතුගීසීන් සතු වූ දකුණු ඇමරිකානු ප්‍රදේශත්, බ්‍රිතාන්‍යයන් හා ප්‍රංශයන් සතු වූ ඇමරිකානු ප්‍රදේශත් අහිමි කර ගැනීමට එම අධිරාජ්‍ය බලවතුන්ට සිදු විය. ඒ හේතුවෙන්  ම 19වන සියවස ආරම්භ වීමේ දී තම ආක්‍රමණශීලී ප්‍රතිපත්ති අප්‍රිකාව හා ආසියාව දෙසට එල්ල කිරීමට බ්‍රිතාන්‍යයන්ට හා ප්‍රංශයන්ට සිදු විය. තවද 19වන සියවස ආරම්භ වන්නේ කාර්මික විප්ලවයෙන් සමස්ත යුරෝපය ම නව ආර්ථික, සමාජ හා දේශපාලන රටාවකට හැඩ ගැසීමෙන් පසුව ය.  ඒ හේතුවෙන් 19වන සියවස තුළ ප්‍රධාන බටහිර අධිරාජ්‍යවාදී බලවේග බවට පත් වූවේ මහා බ්‍රිතාන්‍ය හා ප්‍රංශය වන අතර පසුව සුළු පරිමාණයෙන් ඊට එකතු වීමට ජර්මනිය, ඉතාලිය හා බෙල්ජියම ද උත්සහ කරනු ලැබීය. කෙසේ වෙතත් ඉහත කී බටහිර අධිරාජ්‍යවාදී බලවේගන්හි අවධානය ඇමරිකානු ප්‍රදේශවලින් ගිලිහීමත් සමඟ තම ප්‍රමුඛ අවධානය ආසියාව හා අප්‍රිකාවට එල්ල විය. 19වන සියවස ආරම්භ වන විටත් බ්‍රිතාන්‍ය හා ප්‍රංශ බලය ආසියාවේ හා අප්‍රිකාවේ ස්ථාපිත ව පැවති නමුත් එම සියවස අතර කාලයේදී තම අධිරාජ්‍යවාදී ප්‍රාදේශීය ව්‍යාප්තිය නව අදියරකින් හා නව වේගයකින් ආරම්භ කිරීමට එම අධිරාජ්‍යවාදී බලවතුන් ක්‍රියා කරන්නට විය. ඒ අනුව 19වන සියවස තුළ බටහිර අධිරාජ්‍යවාදී බලවේගන්හි ප්‍රාදේශීය ව්‍යාප්තිය ‍බොහෝ දුරට ආසියාව හා අප්‍රිකාව කේන්ද්‍ර කොට ක්‍රියාත්මක විය.

මෙම පැවරුම මඟින් අප්‍රිකාවේ හා ආසියාවේ ප්‍රදේශ කෙරෙහි බටහිර අධිරාජ්‍යවාදී බලවතුන් උනන්දු වීමට බලපාන ලද සාධකත්, එම ප්‍රදේශ අදියරෙන් අදියර යටත් කර ගත් ආකාරයත් පිළිබඳව තොරතුරු දැක්වීමට උත්සහ කරන ලද අතර සමාලෝචනය මඟින් සමස්ත ලෝකය ම බටහිර අධිරාජ්‍යවාදීන් විසින් යටත් කර ගත් ආකාරයත් හා ඔවුන් එම ප්‍රදේශවල සිදු කරනු ලැබූ විනාශයත් පිළිබඳ තොරතුරු සංක්ෂිප්තව දැක්වීමට උත්සහ දරන ලදි.

2. අප්‍රිකාව තුල බටහිර අධිරාජ්‍යවාදී බලවේගන්හි ප්‍රාදේශීය ව්‍යාප්තිය හා උපක්‍රම.

අප්‍රිකා මහද්වීපය තුල, 1880 වන විටත් බටහිර බලවතුන්ගේ පාලනයට නතු වී පැවතියේ 5%ත් වඩා අඩු ප්‍රදේශයකි.  19වන සියවස ආරම්භයේ දී බොහෝ යුරෝපා ජාතීන් අප්‍රිකාවේ වෙරළ තීරයේ වෙළඳ කොලනි පිහිටුවා ගැනීමෙන් පමණක් සෑහීමට පත් වූහ. නමුත් වසර 20ක් පමණ කෙටි කාලයක් තුළ අප්‍රිකාවේ, ඉතියෝපියාව හා ලයිබීරියාව හැර අනෙකුත් සමස්ත අප්‍රිකාව ම තම යටතට ගැනීමට බටහිර බලවතුන් සමත් විය. අප්‍රිකාව සතු වූ ස්වාභාවික සම්පත් හා ඛනිජ ද්‍රව්‍ය ලබා ගැනීමේ අරමුණින් බටහිර ජාතීන් අප්‍රිකාව යටත් කර ගනු ලැබීය. තම හමුදා බලය ‍මාර්ගයෙන් බටහිර යුරෝපා ජාතීන් අප්‍රිකාවේ විශාල ප්‍රදේශයක් තම යටතට ගන්නා ලදි. අප්‍රිකානු මහද්වීපය යටත් කර ගැනීමේ තරගයේ දී අනෙකුත් බටහිර බලවතුන් අතර යුධ ගැටුමක් ඇති වීමේ අවදානම වළක්වා ගැනීමේ අරමුණින් ජර්මනියේ බිස්මාර්ක්ගේ හා බෙල්ජියමේ දෙවන ලියෝෆෝල්ඩ් රජුගේ මූලිකත්වයෙන් බර්ලින් නුවර දී සමුළුවක් පවත්වනු ලැබීය. එහි දී අප්‍රිකාව තමන් අතර බෙදා ගැනීමට යුරෝපා ජාතීන් එකඟ විය. අප්‍රිකානු ජනයා, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතිය හෝ ස්වාභාවික දේශසීමා පිළිබඳ තැකීමක් නොකොට මහද්වීපය බෙදා වෙන් කරනු ලැබීය. 

2.1. ස්පාඤ්ඤය හා පෘතුගීසි බලව්‍යාප්තිය.

ස්පාඤ්ඤය විසින් ජිබ්‍රෝල්ටා සමුද්‍ර සන්දියෙන් දකුණින් වූ ප්‍රදේශයට ඉතාමත් ම ආසන්න මොරොක්කෝවේ කොටසක්ද, කැනරි දිවයින්ද, රියෝ ද ඔරෝ හා රියෝද මිනි යන ප්‍රදේශද යටත් කර පාලනය කරනු ලැබීය. 

19වන සියවස ආරම්භ වන විට අප්‍රිකාවේ සැබෑ අධිරාජ්‍යයකට හිමිකම් කී රට වූවේ පෘතුගාලයයි. ඔවුන් විසින් අප්‍රිකාවේ වහල් වෙළදාමෙන් විශාල ලාභයක් උපයා ගත් අතර බ්‍රිතාන්‍යන්ගේ පැමිණිම වන තෙක් අප්‍රිකාවේ හිමිකම ඔවුන් සතුව පැවතියහ. නමුත් බ්‍රිතාන්‍ය හා ප්‍රංශ ආක්‍රමණ හමුවේ විශාල ලෙස තම ප්‍රදේශ අහිමි කර ගැනීමට පෘතුගීසීන්ට සිදු විය. නමුත් අප්‍රිකාවේ නිරිත දිග ප්‍රදේශයක් වූ ඇන්ගෝලාව හා ගිනිකොන දිග ප්‍රදේශයක් වූ මොසැම්බික් යන ප්‍රදේශයත්, බටහිර අප්‍රිකාවේ පෘතුගීසි ගිනියාව නම් ප්‍රදේශයත්, තව දුරටත් තමා යටතේ නාම මාත්‍රිකව තබා ගැනීමට පෘතුගීසීන්ට හැකි විය.

2.2. ප්‍රංශ බලව්‍යාප්තිය.

ඔටෝමන් තුර්කි අධිරාජ්‍ය බිඳවැටීමෙන් පසු එයට අයත් ව පැවති අප්‍රිකානු ප්‍රදේශ අත් පත් කර ගැනීම සඳහා බටහිර යුරෝපා බලවතුන් උත්සුක විය. ඒ අනුව ප්‍රංශයේ ලුවී පිලිප් රජු විසින් ඇල්ජීරියාව තම ග්‍රහණයට ගනු ලැබීය. ඉන් පසු ඇල්ජීරියාවේ අසල්වැසි ප්‍රදේශ වූ ටියුනීසියාව, මොරොක්කෝ හා සමක අප්‍රිකාව යන ප්‍රදේශ ද යටත් කර ගැනීමට සමත් විය. ඉන් පසු ක්‍රමයෙන් සෙනගාලය, සෝමාලිලන්තය, මැඩගස්කර් දූපත හා ගිනියා වෙරළේ කොටස්වලට ද ප්‍රංශ බලය ව්‍යාප්ත කිරීමට හැකි විය. තවද බෙල්ජියම සමඟ කොන්ගෝව අයත් කර ගැනීමට අයිතිවාසිකම් ඉදිරිපත් කිරීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස කොන්ගෝ ග‍‍ගේ උතුරු ප්‍රදේශයට හිමිකම් කීමට ද ප්‍රංශයට හැකි විය.

2.3. ජර්මන් බලව්‍යාප්තිය.

1870 පමණ වන තෙක් ම ජර්මනිය යටත් විජිත පිහිටුවා ගැනීම සම්බන්ධයෙන් උනන්දු නොවීය. මෙහි දී මූලිකත්වය ගෙන කටයුතු කරනු ලැබූ‍වේ ඔටෝ වොන් බිස්මාක් ය. ඒ අනුව ඔහු අනෙකුත් යටත් විජිත බලවතුන් සමඟ ගැටුමක් ඇති නොවන ලෙස කටයුතු කිරීමට උත්සහ කරන ලදි. ඒ අනුව පවත්වන ලද බර්ලින් සමුළුවේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස බටහිර අප්‍රිකාවේ විශාල ප්‍රදේශයකට හිමිකම් කීමට ජර්මනියට හැකි විය. ඒ අනුව ජර්මානු නිරිත දිග අප්‍රිකාව, ජර්මානු කැමරූන් හා ටොංගාලන්තය යන ප්‍රදේශයන් අයත් කර ගනු ලැබීය. නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ ටැන්ගනිකාව ද ජර්මනියට හිමි විය.

2.4. ඉතාලි බලව්‍යාප්තිය.

ජර්මනිය හා ප්‍රංශය අතර මොරොක්කෝව හිමි කර ගැනීම සම්බන්ධයෙන් ඇති වූ අර්බුදයේ දී ඉතාලිය විසින් තම සහය ප්‍රංශයට ලබා දීමත් සමඟ ලිබියාව ඈඳා ගැනීමට ඉතාලිය සමත් විය. ඊට අමතරව රතු මුහුදට හා ඉන්දියන් සාගරයට මුහුණලා ඇති සෝමාලියාව හා  එරිත්‍රියාව අල්ලා ගැනීමට සමත් වූ අතර 1896දී ඉතියෝපියාව අල්ලා ගැනීම සඳහා කල සටනින් පරාජයට පත් විය. 

2.5. බෙල්ජියම් බලව්‍යාප්තිය.

කොංගෝ ප්‍රදේශය ගවේෂණය කල ප්‍රමුඛතම පුද්ගලයා වන්නේ ඇමරිකානු ජාතික පුවත් පත් වාර්තා කරුවෙකු වූ හෙන්රි එම්. ස්ටැන්ලිය. ඔහු විසින් අදාළ ප්‍රදේශ සම්බන්ධයෙන් ප්‍රචාරණය කරන ලද තොරතුරු හේතුවෙන් කොංගෝ ප්‍රදේශයේ බලය ලබා ගැනීමේ අපේක්ෂාවක් බෙල්ජියමේ දෙවන ලියෝපෝල්ඩ් රජුට ඇති විය. ඒ අනුව ඔහු විසින් ස්ටැන්ලි සිය නියෝජිතයා ලෙස ඉදිරිපත් කරමින් කොන්ගෝ ප්‍රදේශය යටත් කර ගැනීම සඳහා සමාගමක් ද පිහිටුවා ගනු ලැබීය. ප්‍රංශ විසින් ද කොංගෝවට අයිතිවාසිකම් ඉදිරිපත් කිරීමෙන් පසු කොංගෝ නදියෙන් දකුණේ වූ ප්‍රදේශය පමණක් ලබා ගැනීමට බෙල්ජියම සමත් විය.

2.6. බ්‍රිතාන්‍ය බලව්‍යාප්තිය.  

බෙල්ජියම විසින් කොංගෝ ප්‍රදේශය යටත් කර ගැනීම මඟින් ලබා ගත් සාර්ථකත්වය දුටු ප්‍රංශය හා බ්‍රිතාන්‍යය ද අප්‍රිකාවේ සිය වෙළඳ සමාගම් පිහිටුවමින් අප්‍රිකානු ප්‍රදේශ මහා පරිමාණයෙන් සූරා ගැනීමට උත්සහ කරනු ලැබීය. ඒ අනුව නයිජීරියාව සඳහා ප්‍රංශය අතර හා බ්‍රිතාන්‍ය අතර වූ අරගලයෙන් ජයග්‍රහණය කල බ්‍රිතාන්‍යයන් එම ප්‍රදේශ අයත් කර ගැනීමට සමත් විය. කෙසේ වෙතත් අප්‍රිකාවේ උතුරු ප්‍රදේශ යටත් කර ගැනීමට ප්‍රංශය සමත් විය. නැපෝලියන් විසින් ආරම්භ කරන ලද යුද්ධ මාලවත් සමඟ අප්‍රිකාවේ ප්‍රදේශ අල්ලා ගැනීමේ උනන්දුව වර්ධනය වූ අතර නැපෝලියන් විසින් නෙදර්ලන්තය ආක්‍රමණය කිරීමත් සමඟ එහි යටත් විජිත ප්‍රදේශ ද අයත් කර ගැනීමට බ්‍රිතාන්‍යයන් කටයුතු කරනු ලැබීය. යුද්ධය අවසානයේ ලන්දේසීන් සතු ප්‍රදේශ නැවත ලබා දීමට කටයුතු කරනු ලැබූ නමුත් මූලෝපායක වශයෙන් වැදගත් ප්‍රදේශ තමා සතුව තබා ගැනීමට කටයුතු කරන ලදි. ඒ අනුව ලන්දේසීන් සතු වූ දකුණු අප්‍රිකානු ප්‍රදේශ හා ඒ අවට වූ කේප් ප්‍රදේශ තමා සතු කර ගැනීමට ඉංග්‍රීසීන්ට හැකි විය. 

නමුත් ලන්දේසීන් විසින් කේප් ප්‍රදේශවල ඇති කරන ලද ලන්දේසි ජනපදවල සිටි ලන්දේසි සම්භවයක් සහිත ගොවීන් හෙවත් බෝවර්වරු, බ්‍රිතාන්‍යයන්ට තම විරෝධය එල්ල කරනු ලැබීය. ඉංග්‍රීසි පාලනයට අකමැති වූ බෝවර්වරු කේප් ප්‍රදේශයේ උතුරින් වූ ට්‍රාන්ස්වාල් හා ඔරේන්ජ් යන ප්‍රදේශවලට සංක්‍රමණය වී ස්වාධීන සමූහාණ්ඩු දෙකක් පිහිටුවා ගනු ලැබීය. බ්‍රිතාන්‍යයන් ඒ සම්බන්ධයෙන් මුලදී උදාසීන ස්වභාවයක් දැරුවත්, ට්‍රාන්ස්වාල් හා ඔරේන්ජ් යන ප්‍රදේශවලින් රත්‍රං හමුවීමත් සමඟ බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් එම ප්‍රදේශවලට වූ තම අයිතිවාසිකම් ඉදිරිපත් කරමින් නැවත් ඒවා ඈඳා ගැනීමට උත්සහ කරන ලදි. එහි දී බෝවර්වරුන්ද ඊට ප්‍රබල විරෝධතාවක් එල්ල කල අතර දෙපාර්ශවය අතර 1809 පටන් ඉතා දීර්ඝ කාලයක් තුල බිහිසුණු සටන් මාලවක් ඇති විය. දෙපාර්ශවයට ම ජයග්‍රහණය දෝලනය වෙමින් අවසානයේ බ්‍රිතාන්‍යයන්ට ජයග්‍රහණය හිමි වූ අතර ඉතා දැඩි මර්දනයකින් අනතුරුව බෝවරුවරුන්ද යටත් කර ගනිමින් දකුණු අප්‍රිකාවේ විශාල ප්‍රදේශයක් ආක්‍රමණය කර යටත් කර ගැනීමට සමත් විය.

තවද සූවස් ඇල ඉදි කිරීමත් සමඟ සූවස් ප්‍රදේශය අල්ලා ගැනීමේ වැදගත් කම බ්‍රිතාන්‍යයන්ට වැටහෙන්නට විය. ඒ අනුව ඊජිප්තුව ආශ්‍රිතව බ්‍රිතාන්‍ය බලය පිහිටුවීමේ ක්‍රියාවලිය ද සාර්ථක කර ගැනීමට එවකට බ්‍රිතාන්‍ය අගමැති වූ ඩිස්රායලී සමත් විය. ඉතා සූක්ෂ්ම ලෙස ඊජිප්තුව සංවර්ධනය කිරීමේ මුවාවෙන් එරටට ණය මුදල් ලබා දී ඊට හිලව් ලෙස ඊජිප්තු පාලකයා පීඩනයට පත් කරමින් ඊජිප්තුව සතු සූවස් ඇල සමාගමේ කොටස් කුණු කොල්ලයට මිලදී ගැනීමටත් එහි පාලනය තම යටතට ගැනීමටත් ඩිස්රායලී සමත් විය. කෙසේ වෙතත් තම රට බ්‍රිතාන්‍ය ආධිපත්‍යයට යටත් වනු දුටු ඊජිප්තු වැසියන් බ්‍රිතාන්‍යයන්ට විරුද්ධව 1882දී කැරැල්ලක් ඇති කරනු ලද මුත් එය සාර්ථකව මර්දනය කරමින් සමස්ත ඊජිප්තුව ම තම ග්‍රහණයට ගෙන, එය බ්‍රිතාන්‍ය ආරක්ෂිත රාජ්‍යයක් බවට පත් කිරීමට බ්‍රිතාන්‍යයන්ට හැකි විය. ඊජිප්තු ප්‍රදේශ මාර්ගයෙන් ඊට දකුණින් වූ සූඩානය ද යටත් කර ගැනීමට බ්‍රිතාන්‍යයන් සමත් විය. මුලදී ප්‍රංශයන් සමඟ සූඩානයේ හිමි කම සම්බන්ධයෙන් ගැටලු ඇති වූ නමුත් ඒවා සාර්ථක ලෙස විසඳා ගනිමින් සූඩානයේ විශාල ප්‍රදේශයකට හිමිකම් කීමට බ්‍රිතාන්‍යයන් සමත් විය. ප්‍රබල බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍ය ව්‍යාප්තවාදියෙකු වූ සිසිල් රෝඩ්ස් විසින් අප්‍රිකාවේ දකුණු ප්‍රදේශ අල්ලා ගනිමින් තම නම අනුව එම ප්‍රදේශය රොඩේශියාව (වර්තමාන සිම්බාබ්වේ) ලෙස නම් කරන ලදි. ඔහුගේ අරමුණ වූයේ උතුරේ වූ ඊජිප්තුවේ සිට දකුණේ වූ කේප් කොලනිය දක්වා ප්‍රදේශ බ්‍රිතාන්‍ය පාලනයට ගෙන එම ප්‍රදේශ යා කර දුම්රිය මාර්ගයක් තැනීමයි. නමුත් එම අභිප්‍රාය ජර්මනියේ මැදිහත් වීම මත නිෂ්ඵල වූ නමුත්, ඒ අවට ප්‍රදේශ වූ උගන්ඩාව, නැගෙනහිර අප්‍රිකාව හෙවත් කෙන්යාව හා සෝමාලියාවේ කොටසකත් තම බලය පැතිර වීමට සමත් විය. තවද අප්‍රිකාවේ බටහිර වෙරළ තීරයේ වූ රන් වෙරළ (Gold Coast) හා සියාරා ලියෝන් යන ප්‍රදේශ ද යටත් කර ගැනීමට බ්‍රිතාන්‍යයන් සමත් විය. මේ අනුව 19වන සියවස අවසන් වන විට අප්‍රිකානු මහද්වීපයේ ප්‍රමුඛතම අධිරාජ්‍ය බලවතා බවට පත් වීමට බ්‍රිතාන්‍යයට හැකි විය. 

3. ආසියාව තුල බටහිර අධිරාජ්‍යවාදී බලවේගන්හි ප්‍රාදේශීය ව්‍යාප්තිය හා උපක්‍රම.

3.1. ඉන්දුනීසියාවේ, ලන්දේසි බලව්‍යාප්තිය.

අග්නිදිග ආසියාවේ අභ්‍යන්තර ආරවුල් උපයෝගී කොට ගනිමින් 19වන සියවස ආරම්භ වන විට එම ප්‍රදේශවල සිය බලය වර්ධනය කර ගැනීමට ලන්දේසීන්ට හැකි වූ අතර නිරායාසයෙන් ම අග්නිදිග ආසියානු කොදෙව් වූ නැගෙනහිර දූපත් රැසක ඉන්දුනීසියානු ස්වාධීනතාව නැති කරමින්, ලන්දේසි අධිරාජ්‍ය ව්‍යාප්ත කිරීමට හැකි විය.

නමුත් කල්යත් ම දේශීයයන් සමඟ නිතර නිතර යුද්ධ ඇතිවීමත්, වැඩි ලාබයක් ලබාගැනීමේ අභිප්‍රායත්, හේතුවෙන් ලන්දේසි බලය අධිරාජ්‍යයක් දක්වා ව්‍යාප්ත වන ආකාරයක් පසුව දැකිය හැකිය. මෙලෙස ලන්දේසි අරමුණු වෙනස් වන්නට ඇත්තේ තම ආධිපත්‍ය බලය ස්ථාවර කර ගැනීමටත් හා අනෙකුත් යුරෝපීය රාජ්‍යයන්ගේ ආගමනය වැළැක්වීමටත් විය හැකිය. කෙසේ වුවත් පසුකාලීනව වෙනස් වූ එම ප්‍රතිපත්තිය හේතුවෙන් ‍ලන්දේසි පෙරදිග ඉන්දීය වෙළඳ සමාගමේ පරිහානිය ද ආරම්භ වූ බව පෙනී යයි. එයට ප්‍රධානතම හේතුව වූයේ දීර්ඝ කාලීන මෙන් ම අධික ධනයක් වැය කිරීමට සිදු වූ යුද්ධත්, යටත් ප්‍රදේශ වැඩි වීම හේතුවෙන් ඒ සඳහා අවශ්‍ය නිලධාරීන් අධික වීමත් ය.

ප්‍රධාන වශයෙන් ලන්දේසි ප්‍රතිපත්තිය පිළිබඳ ව සලකා බැලීමේ දී පෙනී යන කරුණක් වන්නේ මුල්කාලීන ලන්දේසි සමාගමේ අරමුණ වූවේ වෙළඳ කටයුතු සඳහා මිස දිවයින්වල අභ්‍යන්තර පාලනයට මැදිහත් නොවිය යුතු බවයි. යුද්ධ කිරීම අත්‍යාවශ්‍ය නම් පමණක් කළ යුතු බව ලන්දේසි සමාගමේ අරමුණ විය. ආර්ථික කටයුතුවල දී නිරායාසයෙන් ම දේශපාලන කටයුතුවලට මැදිහත් වීමට සිදුවුවත් දේශපාලන වගකීම් පිළිබදව ලන්දේසීන් අවදානය යොමු නොකරන ලදි. 

3.2. ඉන්දියාවේ බ්‍රිතාන්‍ය බලව්‍යාප්තිය.

19වන සියවස තුල බ්‍රිතාන්‍යන්ගේ පෙරදිග ප්‍රතිපත්ති පිළිබඳ විමසීමේ දී පෙනී යන්නේ ඔවුන්ගේඅස්වාමිකවාදය හා ප‍්‍රදේශ ඈඳා ගැනීම මුළු ඉන්දියාව පුරාම කරන ලද බවයි' අස්වාමිකවාදය යනු උරුමක්කාරයෙකු නොමැතිව ප‍්‍රාදේශීය නායකයා මියගියේ නම් ඔහු හදාවඩා ගත් කුමාරයෙකුට සිහසුන හෝ රජයන විරුදය හිමිනොවන්නේය යන්නයි. මෙම අවස්ථාවලදී එම ප‍්‍රදේශ ඉන්දියාවේ බි‍්‍රතාන්‍යය අධිරාජ්‍යය පාලනයට හිමිවන බවයි. එවකට එහි ඉංග්‍රීසි ආණ්ඩුකාරවරයා වූ ඩැල්හවුසි පෙන්වා දෙන ලදි'මෙම න්‍යාය අනුව ජාන්සි මහාරාණිට දරුවෙකු හදාවඩා ගැනීමට ඉඩ නොදුන්නේය. තවද පෙෂ්වාහී දෙවන බාජී රා ඕගේ හදාවඩා ගත් පුතු වූ නා නා සහිබ් රාජ්‍ය උරුමක්කරු ලෙස නොපිළිගන්නා ලදී.

      ප‍්‍රදේශ ඈඳා ගැනීමේදී බ්‍රිතාන්‍යයන් සතාරා, ජාන්සි සහ නාග්පූර් යන ප‍්‍රදේශ තම පාලනයට ඈඳා ගත්තේ ඉතාමත් වංචාකාරී ලෙසය. මෙලෙස වෙළඳ සමාගමේ පාලකයින් එම සමාගමට අයත් භූමි ප‍්‍රමාණය පුළුල් කරගැනීමේ හා බි‍්‍රතාන්‍යය පාලනය තහවුරු කරගැනීමේ අභිප‍්‍රායෙන් ගෙනගිය ප‍්‍රදේශ ඈඳා ගැනීමේ ව්‍යාපාරය කෙරෙහි එම ප‍්‍රදේශවල පාරම්පරික පාලකයන් මෙන්ම සාමාන්‍යය ජනතාවද කිසිසේත්ම ප‍්‍රසාදයක් නොදැක්වීය. මරාත දේශය, සින්ඞ් රාජ්‍යය, නාග්පූර්, සතාරා වැනි ප‍්‍රදේශ සේම ඉතා ප‍්‍රබල ජාතියක් වූ සික්වරු පරදවා පන්ජාබයද අල්ලා ගැනීමටද බි‍්‍රතාන්‍යයන් සමත් වූහ. 

           විශේෂයෙන්ම අස්වාමිකවාදය යටතේ රාජ්‍යයකට උරුමක්කරුවෙකු තේරීමේදී බි‍්‍රතාන්‍යය පාලකයින්ගේ අවසරය ලබාගතයුතු වූ අතරම එවැනි කොන්දේසියක් පනවන ලද්දේ බි‍්‍රතාන්‍යයන්ට පක්ෂපාතී අයෙකු හෝ සිය හිතවතෙකු පත් කිරීමේ අරමුණෙනි. එසේම එමඟින් එම ප‍්‍රදේශ කෙලින්ම බි‍්‍රතාන්‍යය පාලනයට යටත් කරගත හැකිබව බ්‍රිතාන්‍යන්ගේ ආකල්පය විය. මේ අනුව මෙම අස්වාමිකවාදය යටතේ හින්දු රාජ්‍යය විශාල ප‍්‍රමාණයක් අල්ලා ගත්හ. මේ අතරම නවාබ් හා රාජා යන පදවි අහෝසි කිරීමත් කලින් සිටි අධිරාජ්‍යයාගේ විශ‍්‍රාම මුදල අහිමි කිරීමත් සිදු කරන ලදිග

       තවද 1856දී මෝගල් අධිරාජ්‍යයාවන බහදුර් ෂාගේ මරණින් අනතුරුව එතෙක් නාමිකව පැවති මෝගල් අධිරාජ්‍යය පාලනය අවසන් කිරීමට බි‍්‍රතාන්‍යයන් තීරණය කළහ. බි‍්‍රතාන්‍යයන් විසින් ඉක්මන්කාරීව ගන්නාලද තීරණයෙන් හින්දූන් මෙන් ම මුස්ලිම්වරුන් අතර මහත් අප‍්‍රසාදයක් ඇති කරවූ අතරල 1857-1858 අතර කාලයේදී බි‍්‍රතාන්‍යය විරෝධී ව්‍යාපාරයකට පදනම වැටීමෙහිලා එයද සාධකයක් විය. 

1857 ඉන්දියාවේ ඇති වූ හමුදා කැරැල්ලෙන් පසු බ්‍රිතාන්‍යයන් ඉන්දියාව තුළින් තමන්ට නැවතත් අභියෝග එල්ල නොවන ආකාරයට තම ප්‍රතිපත්ති නිර්මාණය කර ගන්නා ලදි. එහි පළමු පියවර වූයේ බ්‍රිතාන්‍ය සමාගම සතු ව තිබූ ඉන්දියානු ප්‍රදේශ බ්‍රිතාන්‍ය කිරීටය යටතට පවරා ගැනීමයි. එමගින් සාර්ථක යටත් විජිත පාලනයක් ඉන්දියාව තුළ ගෙන යාමට බ්‍රිතාන්‍යයට  හැකි වූ අතර ඉන්දියාවෙන් පිටතට ද තම අවධානය යොමු කිරීමට ද  හැකි විය.

මෙම කාලය වන විට බ්‍රිතාන්‍යයන් සතු ඉන්දියානු ප්‍රදේශවලට බාහිරින් අභියෝග හා තර්ජන එල්ල වෙමින් පැවතිණ. 1858ට පෙර සිට ම බ්‍රිතාන්‍යයන් යටතේ වූ ඉන්දියාව තම දේශසීමාබද අසල්වැසි රාජ්‍යයන් වූ ඇෆ්ගනිස්ථානය,  භූතානය, බුරුමය හා ටිබෙටය වැනි රටවල කටයුතු වලදීද සැලකිය යුතු මැදිහත් වීමක් සිදු කරන ලදි. 1857 කැරැල්ලෙන් පසු ඇති කරන ලද කාර්යක්ෂම පාලන තන්ත්‍රයත්, ගොඩනඟා ගත් විශාල හමුදාවත් හේතුවෙන් ආසියාවේ කටයුතුවල දී ප්‍රබල බලපෑමක් එල්ල කිරීමට ඔවුන්ට හැකි විය. 1858න් පසු ඉන්දියාව කේන්ද්‍ර කොටගත් බ්‍රිතාන්‍ය බලය  “යාකුබ් බෙග්ගේ” කැරැල්ල ඇති වූ කාලයේ දී “සිංකියෑං” පළාතට හා ඇෆ්ගනිස්ථානයට කෙමෙන් එල්ල වෙමින් පැවතිණ. උතුරින් එල්ල වූ රුසියානු බලපෑම හේතුවෙන් ඇෆ්ගනිස්ථානය ආරක්ෂිත ප්‍රදේශයක තත්වයට පත් කිරීමට උත්සාහ කරන ලදි. තවද නැ‍‍‍ගෙනහිරින් එල්ල වූ ප්‍රංශ ආධිපත්‍යයට විරුද්ධව බුරුමය ද ආක්‍රමණය කර ඈඳා ගන්නා ලදි. ඉරානයේ (පර්සියාව) අභ්‍යන්තර කටයුතු වලට මැදිහත් වීමට බ්‍රිතාන්‍යයන් උත්සාහ කළ අතර අරාබි වෙරළෙහි හා පර්සියානු බොක්කෙහි ද ටිබෙටයේ හා භූතානයේ ද බ්‍රිතාන්‍ය බලය ව්‍යාප්ත කර ලීය. 1875න් පසු බ්‍රිතාන්‍ය ඉන්දියාව දකුණු ආසියාවේ දේශපාලන ක්‍රමයක මධ්‍යස්ථානය බවට පත් විය.

වාණිජ අධිරාජ්‍යවාදී කටයුතු හේතු කොට ගෙන බුරුමයෙහි කටයුතු වලට මැදිහත් වීම වඩාත් සාර්ථක විය. 1826 ප්‍රථම බුරුම යුද්ධයේ ප්‍රතිඵලය වූයේ අරකන් හා තෙනසෙරිම් යටත් කර ගැනීමට බ්‍රිතාන්‍යයන්ට හැකි විය. 1852 දෙවෙනි බුරුම යුද්ධය මඟින් පේගු ප්‍රදේශය යටත් කර ගැනීමට හැකි විය.

3.3. චීනයේ බටහිර අධිරාජ්‍යවාදීන්ගේ බලව්‍යාප්තිය.

චීනයේ මැංචූ අධිරාජ්‍ය පිරිහීම අවස්ථාවක් කර ගත් යුරෝපීය ජාතීන් චීනයට ප්‍රබල  ලෙස මැදිහත් වීමට කටයුතු කරනු ලැබීය. ඒ අනුව ඉංග්‍රීසි පෙරදිග ඉන්දියා සමාගම ද, 1833දී සමාගමේ ඒකාධිකාරය අහෝසි කිරීමෙන් පසු යුරෝපීය වෙළෙන්දෝ ද, ඉන්දියාවෙන් අබිං ලබාගෙන චීනයට ගෙන ගොස් චීන භාණ්ඩ සමඟ හුවමාරු කරන ලදි. අබිං හේතුවෙන් චීනය තුළ සිදු වන පරිහානිය දුටු චීන අධිරාජ්‍යයා අබිං චීනය තුළට ගෙන ඒම තහනම් කරන ලදි. නමුත් එම තහනම නොතැකූ ඉංග්‍රීසි වෙළඳුන් හොර රහසේ ම රට තුළට අබිං ගෙන එන ලදි. මෙය වැළැක්වීමට චීන රජය තදින් ම කටයුතු කිරීම හේතුවෙන් බ්‍රිතාන්‍ය හා ප්‍රංශ හමුදා ඇමරිකාවේ ද අනුදැනුම මත 1839 දී චීන වරායන් වලට පහර දුන් අතර එය පළමු වන අබිං යුද්ධය ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ. 

එම යුද්ධයෙන් පරාජයට පත් වූ චීනයට, බ්‍රිතාන්‍ය සමඟ නැන්කිං ගිවිසුම අත්සන් කිරීමට සිදු වූ අතර එයට අනුව හොංකොං දිවයින ඉංග්‍රීසීන්ට පවරා දීමට සිදු වූ අතර තවත් වරායන් පහක් බ්‍රිතාන්‍ය සමඟ වෙළඳ කටයුතු සඳහා විවෘත කිරීමට සිදු විය. නමුත් මෙය ද කල්යත් ම ප්‍රමාණවත් නොවූ ඉංග්‍රීසීන්ට, තමන්ට අපහාස කිරීම හා ප්‍රංශ මිෂනාරීන්ට කරදර සිදු කිරීම යන හේතු සාධක මත 1857 දී යළිත් වරක් බ්‍රිතාන්‍ය හා ප්‍රංශ ඒකාබද්ධ හමුදාවල පහර දීමකට චීනය ලක් විය. එම ආක්‍රමණය හමුවේ ද අසරණ වූ චීන රජයට පරාධීන කොන්දේසි රැසකට එකඟ වීමට සිදු විය. තවත් වරායන් හයක් බ්‍රිතාන්‍ය, ප්‍රංශ, රුසියානු හා ඇමරිකානු වැනි විදේශීය ජාතීන්ට වෙළඳාම සඳහා විවෘත කිරීම, ප්‍රංශ මිෂනාරීන්ට පහසුකම් සැපයීම යන කොන්දේසි ඒ අතර විය. මෙම හේතුවෙන් චීනයේ ස්වාධිපත්‍ය උල්ලංඝනය වූ අතර චීනය බටහිර රටවල තිප්පොළක් බවට පත් විය.

19වන සියවසේ අවසාන කාලය වන විට වරින් වර බ්‍රිතාන්‍ය, ප්‍රංශ, ජර්මන්, ඇමරිකන්, රුසියන්, පෘතුගීසි, ජර්මන්, ඉතාලි යන යුරෝපා ජාතීන්ට චීනයේ වරායන්, නගර, ගංගා විවෘත කිරීමට සිදු විය. චීනය තුළ ඇමරිකා වෙළඳුන්ට, වෙළඳ කටයුතුවල නියැලීමට හා අනෙක් රටවලට මෙන් චීනයේ ප්‍රදේශවලට විශේෂිත අයිතිවාසිකම් නොදීමත්, බටහිර රටවල බලපෑම උත්සන්න වී චීනය බටහිර රටවලට අවශ්‍ය ලෙස කොටස් කිරීමට සැරසෙන බවත් දුටු ඇමරිකාවේ රාජ්‍ය ලේකම් වූ ජෝන් හේස් විසින් 1899 දී විවෘත ද්වාර ප්‍රතිපත්තිය හෙවත් විවෘත කිරීමේ ප්‍රතිපත්තිය හඳුන්වා දෙනු ලැබීය. ඒ අනුව චීන වරායන් වල රේගුව බටහිර රටවලට පැවරුණු අතර බටහිර රටවල අභිමතය අනුව බටහිර භාණ්ඩ වලට අඩු තීරු බදු පනවා, බටහිර නිලධාරීන් විසින් ම වරායන් පාලනය කරන ලදි. නිදහස්, විවෘත වරායන් වලට චීන නීති අදාළ නොවූ අතර අදාළ ප්‍රදේශය අයිති බටහිර රටේ නීතිය පමණක් පිළිගැණුනි. එමගින් චීනය බරපතළ ලෙස සූරා කෑමකට ලක් වුවත් චීනය මුළුමනින්ම යටත් කර ගැනීම හා චීනයේ සමස්ත ස්වාධිපත්‍ය අහිමි කිරීමෙන් බොහෝ දුරට බේරා ගැනීමට හැකිවිය. 

මිෂනාරීවරු චීනය පුරා කතෝලික ආගම හා බටහිර සංස්කෘතිය ව්‍යාප්ත කරන ලදි. මෙම ක්‍රියාකාරකම් වලට ප්‍රකෝප වූ චීන ජනයා අවසානයේ ඉවසිය නොහැකි තැන බටහිර වෙළදාමට, බටහිර සිරිත් විරිත් වලට, කතෝලික මිෂනාරිවරුන්ට හා ‍කතෝලික ආගම වැළඳ ගත් චීන ජනයාට විරුද්ධව ප්‍රචණ්ඩත්වය මුදා හරින ලද අතර එය 1900 දී ඇති වූ ‍බොක්සර් කැරැල්ල ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ. එම බොක්සර් කැරැල්ල තුළ සංස්කෘතික හා ආර්ථික විරෝධතාවක ලක්‍ෂණ තිබුණි. කැරලි කරුවෝ කතෝලික පල්ලි, විනාශ කරමින් බටහිර තානාපති කාර්යාලයන් දෙමසක් පමණ වටලා සිටින ලදි. මෙම අවස්ථාව හේතුවක් කර ගනිමින් බටහිර රටවල් චීනයට සම්බාධක පැනවූ අතර රුසියාව මැන්චූරියාව ආක්‍රමණය කල අතර ජර්මනිය ෂැංටුන් අර්ධද්වීපයත්, බ්‍රිතාන්‍යයන් වේහායිවෙයි වරාය හා යැංසි මිටියාවතටත් අයිතිවාසිකම් ඉදිරිපත් කරන ලදි. තවද බටහිර ඒකාබද්ධ හමුදා පීකිං හී චීන රජ මාලිගය ආක්‍රමණය කරමින් කොල්ල කා නින්දිත ගිවිසුමකින් චීනයේ වරායන්වල හා ප්‍රදේශවල පාලන බලය ලබා ගන්නා ලදි.

3.4. ජපානය.

19වන සියවසේ අඟ බාගය පමණ වන තෙක් ම ජපානය බටහිර ජාතීන්ට විවෘත නොවීය. මෙය බටහිර රටවලට නුරුස්සනා කාරණයක් වූ අතර අවසානයේ පැසිෆික් සාගරයේ ප්‍රබලයන් ‍ලෙස වර්ධනය වූ ඇමෙරිකාවේ බල පෑම යටතේ තම හුදකලා භාවය අත හැර දැමීමට ජපානයට සිදුවිය. ඒ අනුව 1853 ජූලි මස 8 දා ඇමරිකානු ජනාධිපති වූ ෆිල්මොර්ගේ ලිපියක් රැගෙන, කොමදෝරු පෙරී ජපානයේ උරගා අසල යොකොහමා වරායට පැමිණ, එම ලිපියට සතුටුදායක පිළිතුරක් ලබා ගැනීමට නැවත පැමිණෙන බව දන්වන ලදි. එමගින් ජපාන ජනතාව හා රජය බිය ගැන්වීමට ඇමරිකානුවන්ට හැකි විය. එම ලිපියට අනුව ජපානය සහ ඇමරිකාව අතර වෙළඳ ගිවිසුමක් අති කර ගැනීමට බලපෑම් සහිත යෝජනාවක් ඉදිරිපත් කර තිබූ අතර එයට කැමති වීමට ජපානයට සිදු විය. පෙරීගේ පැමිණි ම ජපානය තුළ දිගු කාලීන ප්‍රතිඵල ඇති කිරීමට සමත් වූ බව ජපාන ඉතිහාසය අධ්‍යනයේ දී පෙනී යයි.

මෙම ගිවිසුම් හේතුවෙන් විදේශිකයන්ට රට තුළ පදිංචි වීමට ද, නිදහසේ රට තුළ සංචාරය කිරීමට ද, නිදහස් වෙළඳ කටයුතු කිරීමට ද ඉඩප්‍රස්ථාව ඇති විය. රට අනවශ්‍ය ලෙස බටහිර ග්‍රහණයට ලක් වෙන බව දුටු ජපාන ජනතාව රටේ පාලන බලය ඉසිලූ ෂෝගුන්වරුට විරුද්ධව පෙළ ගැසුණු අතර ඒ හමුවේ ෂෝගුන්වරුගේ බලය බිඳ වැටී මෙයිජිවරුන්ට බලය ලැබෙන ලදි. මෙය මෙයිජි විප්ලවය නැතහොත් මෙයිජි පුනරුත්තාපනය ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ. 

3.5. අග්නිදිග ආසියාව.

අතීතයේ සිට ම අග්නිදිග ආසියානු ප්‍රදේශ වල චීන ආධිපත්‍ය එම ප්‍රදේශවල බොහෝමයක් රාජ්‍ය පිළිගන්නා ලදි. ලාඕසය, කාම්බෝජය, අනෑමය, කොචින් චීනය වැනි ප්‍රදේශ ඉන් ප්‍රමුඛ විය. නමුත් බටහිර රටවල බලපෑම හමුවේ චීනය ක්‍රමයෙන් දුර්වල වූ අතර එය ප්‍රයෝජනයට ගත් ප්‍රංශය, 3වන නැපෝලියන්ගේ කාලයේ දී කොචින් චීනය, කාම්බෝජය, ලාඕසය හා ඒ අවට ප්‍රදේශ වල තම බලය ව්‍යාප්ත කරන ලදි. 1848-1870 අතර කාලයේ දී අග්නිදිග ආසියාවේ ප්‍රංශ අධිරාජ්‍ය ව්‍යාප්තිය ඉතා ප්‍රබලව සිදු විය. ඒ අනුව ඇනෑමය හා ටොන්කිනය චීනයෙන් ලබා ගැනීමටත්, සියම් දේශයට අයත් ප්‍රදේශ ආක්‍රමණය කරමින් තම ඉන්දු චීන ප්‍රදේශ ව්‍යාප්ත කර ගැනීමටත් ප්‍රංශයට හැකි විය.

3.6. සියම.

සියම හෙවත් තායිලන්තය අතීතයේ සිට ම චීන අධිරාජ්‍ය සමඟ සහයෝගයෙන් කටයුතු කරන ලදි. ඒ හේතුවෙන් ම අග්නිදිග ආසියානු ප්‍රදේශ වල බටහිර යුරෝපා රටවල බලපෑම වර්ධනය වීමේ දී පවා තම ස්වාධීනත්වය ආරක්ෂා කර ගැනීමට හැකි විය. නමුත් චීනය දුර්වල වීමත් සමඟ අග්නිදිග ආසියාව තුළ සියම් ආධිපත්‍ය අභියෝගයට ලක් විය. විශේෂයෙන් ම අග්නිදිග ආසියාවේ ප්‍රදේශ වලට ප්‍රංශය දැක්වූ ගිජුකම මීට හේතු විය. ප්‍රංශය විසින් කාම්බෝජයට තම බලපෑම යොමු කිරීමත්, කාම්බෝජ රජු සියමෙන් ආධාර පැතීමත් සමග සියම හා ප්‍රංශය අතර අර්බුද කාර තත්වයක් ඇති විය. නමුත් සාකච්ඡා මාර්ගයෙන් ගිවිසුමකට එළඹීම මගින් තාවකාලික ගිවිසුමකට පැමිණියත් ප්‍රංශය තම ආක්‍රමණික ප්‍රතිපත්ති අත් නොහරින ලදි. 

එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ප්‍රංශය, සියම සතු දකුණේ විශාල ප්‍රදේශයක් ආක්‍රමණය කරන ලද අතර සියමට ඉතා පරාධීන කොන්දේසි රැසකට එකඟ වීමට සිදු විය. ප්‍රංශය සමස්ත සියම ම ආක්‍රමණය කිරීමට උනන්දු වුවත් බ්‍රිතාන්‍යයන්. ප්‍රංශය සමඟ අග්නිදිග ආසියාව තුළ සෘජු දේශ සීමාවකට අකමැති වීම මත තව දුරටත් සියම, බ්‍රිතාන්‍යයන් හා ප්‍රංශය අතර ආරක්‍ෂිත රාජ්‍යයක් ලෙස පවතින ලදි. තවද එකල සියමේ රජු වූ  චූලාලන්කෝන් රජුගේ දක්ෂතාව මත සියම තුළ ජපානයේ මෙන් දේශපාලන, ආර්ථික හා සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ ඇති කරමින් නවීන රාජ්‍යයක් ලෙස ගොඩ නංවන ලදි. තවද ඔහු විසින් 1895 දී සියම තුළ ව්‍යවස්ථාදායක සභාවක් හා කැබිනට් මණ්ඩලයක් ද, දණ්ඩ නීති සංග්‍රහයක් ද ඇති කරන ලදි. නවීන රාජ්‍යයකට අවශ්‍ය වන දුම්රිය මාර්ග පද්ධතියක්, විදුලි පද්ධතියක්, තැපැල් ක්‍රමයක් විදුලි හා දුරකතන පද්ධතියක් හා නවීන මුදල් ක්‍රමයක් ද රට තළ ඇති කරන ලද්දේ චූලාලන්කෝන් රජු ය. බ්‍රිතාන්‍යන්ගේ හා ප්‍රංශයන්ගේ බලලෝභී ප්‍රදේශ ව්‍යාප්තිය හමුවේ විශාල ලෙස ප්‍රදේශ අහිමි කර ගනිමින් පවා සියමේ ස්වාධීනත්වය රැක ගැනීමට ඔහුට හැකි විය.

4. සමාලෝචනය.

19වන සියවස ආරම්භ වන විට යුරෝපීය යටත් විජිතවාදයේ නව අදියරක උදාවක් දැකිය හැකි විය. සම්ප්‍රදායික අධිරාජ්‍යය බලවතුන් වූ ස්පාඤ්ඤය හා පෘතුගාලය වෙනුවට සමාගම් ආකාරයෙන් සංවිධානය වූ ඉංග්‍රීසි, ලන්දේසි හා ප්‍රංශ ජාතික බල ව්‍යාප්තියක් ආසියානු ප්‍රදේශවල මෙන් ම ලෝකය පුරාම ඇති වන ආකාරයක් දැකිය හැකිය. මාක්ස්වාදයට අනුව ඉහතින් දැක්වූ පැරණි යටත් විජිතවාදය පූර්ව ධනවාදී වන අතර නූතන යටත් විජිත වාදය බටහිර යුරෝපයේ ධනවාදයට සමාන්තරව පිහිටුවා ගන්නා ලැබූවකි. නූතන යටත් විජිතවාදය තමන් විසින් යටපත් කර ගන්නා ලද ප්‍රදේශවලින් පඬුරු, භාණ්ඩ හා ධනය සූරාකෑමට අමතරව එය යටත් විජිතවල ආර්ථිකය ප්‍රතිව්‍යුහගත කරමින් වඩාත් සංකීර්ණ ලෙස සම්බන්ධතාවක් ගොඩනඟා ගන්නා ලදි. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස යටත් විජිත ස්වාමිවරු සහ යටපත් කරන ලද රටවල් අතර මානව සහ ස්වාභාවික සම්පත් ගලා යාමක් සිදුවේ. 

“ආක්‍රමණයන්ගෙන් තොරව අධිරාජ්‍යයක් ගොඩ නැගීම කිසිවිටකත් නුපුළුවන. එම අධිරාජ්‍යවාදීන් මහගු යැයි සිතන තම ශිෂ්ටාචාරය, බලයෙන් යටත් කර ගත් ප්‍රදේශ වල වූ දුබල ජාතීන්ට වදෙන් පොරෙන් දීමට තැත් කරති”  යනුවෙන් බ්‍රිතාන්‍ය පාර්ලිමේතුවේ මන්ත්‍රී කෙනෙකු වූ ද, බ්‍රිතාන්‍ය යටත් ප්‍රදේශවලට නිදහස ලබදීම සම්බන්ධයෙන් ප්‍රබලව හඩ නැගූ එංගලන්ත කම්කරු පක්ෂයේ සාමාජිකයෙකු හා සුප්‍රසිද්ධ ග්‍රන්ථ කර්තෘ වරයෙකු ද වන ජේ. ඇෆ්. හොරබින්  මහතා ප්‍රකාශ කර තිබේ. ඒ අනුව සැබෑ ලෙස ම පෙරදිග යුරෝපීය ජාතිකයන්ගේ ප්‍රතිපත්ති බොහෝ විට විනාශකාරී වූ බව පෙනී යයි. ඔවුන්ට අවශ්‍ය වූවේ කෙසේ හෝ පෙරදිග වස්තුව මංකොල්ල කෑම පමණි. ඒ සඳහා ඕනෑම ම්ලේච්ඡ ක්‍රියාවක් කිරීමට ඔවුන් සැදී පැහැදී සිටින්නට විය. යුරෝපීය ඉතිහාසඥයන් සඳහන් කර ඇති ආකාරයට “පෙරදිග වාසය කර අත්තේ නොදියුණු ම්ලේච්ඡයන් වන අතර ඔවුන් ශිෂ්ට කර වීම සිදු වූවේ යුරෝපා ජාතීන් අතින්ය.” නමුත් පෙරදිග වැසියන් ශිෂ්ට කර වීමේ දී යුරෝපීය ජාතිකයන් අනුගමනය කළ අශිෂ්ට හා ම්ලේච්ඡ ක්‍රියා ඔවුන් සාධාරණීකරණය හෝ අමතක කර දමා ඇත. 

කෝටිපතියෙක්, මූල්‍ය රජෙක් හා ඉංග්‍රීසි-බූවර් යුද්ධයට වගකිය යුත්තා වූ සිසිල් රෝඩ්ස් 1895දී පල කරන ලද අධිරාජ්‍යවාදී අදහස්, ඔහුගේ ම කිට්ටු මිතුරෙකු වූ පුවත් පත් කලාවේදි ස්ටෙඩ් විසින් දක්වා ඇත. එය සිසිල් රෝඩ්ස්ගේම වචනයෙන් මෙසේය:, “ඊයේ ලන්ඩන් නගරයේ ඊස්ට් එන්ඩ් පෙදෙසේ සිටි මම විරැකියා ගත වූවන්ගේ රැස්වීමක් දුටුවෙමි. මම ඒ උමතු කතා වලට සවන් දුනිමි. ඒවා හුදෙක් පාන්! පාන්! කියමින් කරන හඬ නැගීමක් විය. මා ආපසු නිවසට යන ගමන් මෙම දර්ශනය මෙනෙහි කළෙමි. අධිරාජ්‍යවාදයේ වැදගත්කම වෙන කවරදාකටත් වඩා හොඳින් මට එවිට අවබෝධ විය....මා අගේ කරන අදහස, සමාජ ප්‍රශ්නයට විසඳීමකි. එක්සත් රාජධානියේ 4,00,00,000ක් ජනතාව ලේ වගුරන සිවිල් යුද්ධයකින් මුදා ගැනීම සඳහා, යටත් විජිතවාදී රාජ්‍යය පාලකයන් වන අපි අතිරික්ත කරන ජනගහනය පදිංචි කර වීමටත්, ෆැක්ටරි හා ආකරවල නිෂ්පාදනය කරන භාණ්ඩ සඳහා අළුත් වෙළඳ පොළවල් සැපයීමටත්, අළුත් රටවල් අත්පත් කර ගත යුත්තෙමු. මා නිතරම කියා තිබෙන පරිදි අධිරාජ්‍යය යනු පාන් සහ බටර් පිළිබඳ ප්‍රශ්නයකි. සිවිල් යුද්ධයක් ඇතිවීම වැළැක්වීම ඔබ අපේක්‍ෂා කෙරේනම්, ඔබ අධිරාජ්‍යවාදීන් විය යුතුය”.  මෙම ප්‍රකාශය තුළින් මනාව පැහැදිලි වන්නේ ද බටහිර යටත් විජිත බලවතුන්ගේ තිබූ අධිරාජ්‍යවාදී අපේක්‍ෂාවන්ය. 

ඉන්දියාවේ බ්‍රිතාන්‍ය බලය දීර්ඝ කරනුවස් බෙදා පාලනය කිරීමේ ප්‍රතිපත්තිය (Divide and Rule) හඳුන්වා දෙන ලද අතර පළමු ව ජාතීන් අණුව හින්දු හා මුස්ලිම් ලෙස මන්ත්‍රී කොට්ඨාශ ඇති කරන ලදි. ඒ හේතුවෙන් ම අනාගතයේ දී බ්‍රිතාන්‍ය ඉන්දියාව, ඉන්දියාව, පකිස්තානය හා බංග්ලාදේශය ලෙස බෙදී වෙන් වීමට අවශ්‍ය අඩිතාලම ද සකස් විය. මෙම පසුබිම සෑම යටත් විජිතයක ම දැකිය හැකි විය. (ලංකාවේදී ද එය මනාව පැහැදිලි වේ) 

මුල්කාලීන ආසියාවට පැමිණි දේශගවේෂකයන්ට වඩා 19 වන සියවසෙන් පසුව පැමිණි වාර්තාකරුවන් හා ඉතිහාසඥයන් ඉතා විකෘති තොරතුරු දක්වා ඇති බව පෙනී යයි. බොහෝ විට පසු කලෙක බොහෝමයක් යුරෝපීය ග්‍රන්ථ රචකයන්  ස්වදේශිකයන් හඳුන්වා ඇත්තේ ම්ලේච්ඡයන් හා නොදියුණු ජනතාවක් ලෙසිනි. ‍ආසියාතික හා අප්‍රිකානු රටවල බලය ලබා ගැනීමේ දී එම රටවල ජනතාවගේ අසමගිය හා එකිනෙකාට එරෙහි කටයුතු කිරීම, යුරෝපීයයන්ට එම රටවල බලය ලබා ගැනීමටත් එම බලය තහවුරු කර ගැනීමටත් උදව් වූ බව පැහැදිලි වේ. දේශ ගවේෂණය හෝ සංචාරය යන කුමන අංශයක දී වුවද එම පරමාර්ථය බොහෝ විට මුදුන් පත් කර ගනු ලැබුවේ ඝාතන, පැහැර ගැනීම්, ගිනි තැබීම් මාර්ගයෙනි. බටහිර ජාතීන් ආසියාවට පැමිණියේ දේශ ගවේශනය හේතුවෙන් වන බව ද පසුව එම ව්‍යාපාරය පිළිවෙළින් පෘතුගීසි, ලන්දේසි, ප්‍රංශ හා ඉංග්‍රීසීන් යන ජාතීන්ට අයත් වූ බව පිළිගැනීමයි. සැබෑ ලෙස ම දේශ ගවේෂකයන් ලෙස හැඳින්වුව ද මෙම සියලු ම ජාතීන්ගේ අරමුණ වූවේ ආසියාවේ වස්තුව කොල්ලකා තම රටවලට ගෙන යාමයි. 19වන සියවසට පෙර මෙන් ම ඊට පසුත් පෙරදිගට පැමිණි බටහිර අධිරාජ්‍යවාදී බලවේගයන් තම ප්‍රාදේශීය ව්‍යාප්තියේ දී අනුගමනය කරන ලද උපක්‍රම හේතුවෙන් අහිංසක යටත්වාසී මිනිස් ජීවිත දහස් ගණනක් බිලි ගත් බව ඉතා ප්‍රසිද්ධ කරුණකි.

 

ආශ්‍රිත ග්‍රන්ථ නාමාවලිය.

අබේවර්ධන, ඩී. එල්., අග්නිදිග ආසියාවේ යුරෝපීය යටත් විජිත, සරසවි ප්‍රකාශකයෝ, නුගේගොඩ, 2015.

ගුණවර්ධන, වී. ඩී. එස්., යුරෝපා ඉතිහාසය, සීමාසහිත ඇස්. ගොඩගේ සහ සමාගම, ‍කොළඹ, 2012.

දිසානායක, විජය., ගෝලීය ප්‍රවණතා(අතීතය-වර්ථමානය-අනාගතය), අනුරාධා ප්‍රකාශකයෝ, දෙල්ගොඩ, 2014.

නේරු, ජවහර්ලාල්., ලෝක ඉතිහාස සිහිවටන, අනුවාදය- ‍ඩේවිඩ් කරුණාරත්න, සීමාසහිත ඇම්. ඩී. ගුණසේන සහ සමාගම. කොළඹ, 2008.

පනික්කාර්, කේ. එම්., ආසියාව හා බටහිර ආධිපත්‍ය, අධ්‍යාපන ප්‍රකාශන දෙපාර්තමේන්තුව, බත්තරමුල්ල, 2005.

රාවෝ, බී. වී., ලෝක ඉතිහාසය, පරිවර්තනය- මාලිනී ඇඳගම, අධ්‍යාපන ප්‍රකාශන දෙපාර්තමේන්තුව, බත්තරමුල්ල, 2003.

ලෙනින්. වී. අයි., පෙරදිග ලෝකයේ විමුක්ති ව්‍යාපාරය, ප්‍රගති ප්‍රකාශක මන්දිරය, මොස්කව්, සෝවියට් සංගමය. 1978.

සෙනවිරත්න, චාමින්ද., ජගත් දේශාටකයෝ, දයාවංශ ජයකොඩි සමාගම, කොළඹ. 2014.

සූරයප්පෙරුම, ජේ. අර්. පී., ලෝකයට කවුළුවක්, සරසවි ප්‍රකාශකයෝ, නුගේගොඩ, 2012.

‍හොරබින්, ජේ. ඇෆ්., මුහුදු කොල්ලකරුවන්ගේ ඉතිහාසය, කුරුලු පොත් ප්‍රකාශකයෝ, රාජගිරිය, 2009.